چگونه ثروتمند بشویم؟

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو» محسن زیار؛ در این نوشتار قصد داریم به بررسی علم و ثروت و نزاع همیشگی این دو مقوله بپردازیم و عیار این دو مفهوم را بسنجیم تا دریابیم که حقیقتاً «علم بهتر است یا ثروت؟!»

 

در باب چیستی علم سخن بسیار است؛ چرا که علم دارای کاربرد‌های متعدد از جمله به معنای «دانستن»، به معنای «علوم مدون»، «ملکه حاصله از مسائل» و غیر اینهاست.

 

بحث از تعریف تمام معانی علم از حوصله این مقاله خارج است و مجال دیگری را می طلبد، بنابراین ما به شایع ترین معنای علم نزد حکما می پردازیم که علم به معنای مطلق ادراک است (ادراک و نه دانستن صرف). پس - با تسامح - ادراک هر چیز به معنای علم به آن است؛ و علم و ادراک به هر چیز مطلقاً نمی تواند سودمند باشد، لذا علمی که ما درباره آن سخن می گوییم، نه هر علمی، بلکه علوم مفید فایده هستند. قابل ذکر است که معنای علمی که در کلام ائمه علیهم السلام می باشد نیز نوری است که «یقذفه الله فی قلب من یشاء» باشد.

 

ثروت نیز از مفاهیم عامی است که در حوزه های موضوعی مختلف استفاده می شود. به طور خاص ثروت، از مفاهیم اقتصادی است که به فراخور نوع نگاه و جایگاه مورد استفاده، تعاریف متفاوتی از آن شده است. ثروت را می‌توان شاخص تعیین جایگاه اقتصادی هر فرد دانست که کیفیت و کمیت آن در تقسیم بندی طبقات اقتصادی تعیین کننده است.

 

در باب فضل علم یا ثروت سخنان بسیاری رانده شده که مجالی برای ذکر تمامی آن ها نیست. ائمه علیه السلام نیز در این رابطه سخنان بسیاری فرموده اند. به عنوان مثال حضرت امیرالمومنین علیه السلام در موارد مختلف می فرمایند علم بهتر است؛ زیرا علم میراث انبیاست، ولی مال و ثروت میراث قارون و فرعون و هامان و شداد؛ علم تو را حفظ می‌کند، ولی تو مجبوری مال و ثروت را حفظ کنی؛ برای شخص عالم دوستان بسیاری است، ولی برای ثروتمند دشمنان بسیار!؛ اگر از مال انفاق کنی کم می شود، ولی اگر از علم انفاق کنی و آن را به دیگران بیاموزی بر آن افزوده می شود؛ مردم شخص پولدار و ثروتمند را بخیل می دانند، ولی از عالم و دانشمند به بزرگی و عظمت یاد می کنند؛ ممکن است مال را دزد ببرد، اما ترس و وحشتی از دستبرد به علم وجود ندارد؛ مال به مرور زمان کهنه می‌شود، اما علم هر چه زمان بر آن بگذرد پوسیده نخواهد شد؛ مال و ثروت فقط تا هنگام مرگ با صاحبش می ماند، ولی علم هم در این دنیا و هم پس از مرگ همراه انسان است؛ ثروتمندان تکبر دارند تا آنجا که گاه ادعای خدایی می کنند، اما صاحبان علم همواره فروتن و متواضع‌اند.(کشکول بحرانی،ج1،ص27)

 

ناگفته پیداست که امام علی علیه السلام صرفاً در مقام مقایسه علم و ثروت و بیان وجوه برتری علم هستند و از سخن گهربار ایشان بدست نمی آید که ثروت امری ناپسند است و نباید در کسب آن کوشید؛ سیره عملی اهل بیت علیهم السلام – بخصوص خود حضرت امیر - مؤید همین مطلب است. (البته استفاده ثروت با قناعت و ساده زیستی و انفاق مازاد آن در مسیر الهی)

 

باید توجه داشت که به علم به طور مطلق و صرف نظاره نمی شود، بلکه علم خود می تواند از عوامل رسیدن به قدرت و ثروت باشد. مقام معظم رهبری در موارد متفاوت در این باره می فرمایند: «در یک روایتى از امیرالمؤمنین نقل شده است که فرمود: «العلم سلطان، من وجده صال و من لم یجده صیل علیه»؛ یعنى علم اقتدار است، علم مساوى است با قدرت؛ هر کسى که علم را پیدا کند، مى‌تواند فرمانروایى کند؛ هر ملتى که عالم باشد، مى‌تواند فرمانروایى کند؛ هر ملتى که دستش از علم تهى باشد، باید خود را آماده کند که دیگران بر او فرمانروایى کنند... علم برای ما به عنوان یک پیشرفت حتماً لازم است» ایشان در جای دیگر می فرمایند: «حرکت علمى براى کشور ما یک ضرورت مضاعف است؛ یک نیاز مضاعف و مؤکد است. نیاز است؛ چرا؟ چون علم، عامل عزت و قدرت و امنیت یک ملت است.»

 

اساساً از طریق کسب دانش و تولید علم و ارتباط علم و صنعت و فناوری می توان به قدرت و ثروت دست یافت. مقام معظم رهبری در این باره نیز می فرمایند: «یک دولت بیگانه‌ از اخلاق، بیگانه‌ از معنویت، بى‌اعتنا به حقوق بین‌المللى مثل دولت آمریکا، چون داراى علم هست و توانسته این علم را به فناورى تبدیل کند و در زندگى‌اش به کار بگیرد، به خودش حق می دهد که در سطح بین المللى این طور زورگویى کند. «من وجده صال»؛ هر کس علم را داشت، می تواند به دیگران تحکم کند - «و من لم یجده صیل علیه» - نداشته باشید، به شما تحکم می کنند. ببینید، ضرورت اینجاست.»

 

نهایتاً با اندک بررسی و تأمل درمی یابیم که ثروت و قدرت نه تنها ناپسند نیست، بلکه امری ضروری است، بنابراین برای پیشرفت و رسیدن به قدرت و ثروت، لازم است کسب علم کنیم تا از طریق ارتباط دانش با صنعت و فناوری به این مهم دست یابیم.

 

درخت تو گر بار دانش بگیرد           به زیر آوری چرخ نیلوفری را