فهیم: حتی روشنفکرها هم حاضر نیستند اتفاقات «گذشته» را در مورد همسرشان بپذیرند/ جلیلی: خانمم گفت گذشته را ببین تا فیلمسازی یاد بگیری!

به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی گذشته با حضور سید محمد حسینی، منتقد و سردبیر مجله سینما رسانه، ابوالفضل جلیلی کارگردان و محمدتقی فهیم منتقد سینما عصر امروز در محل لانه جاسوسی سابق امریکا برگزار شد.

طرفداران فرهادی را جریان روشنفکری تشکیل می دهند

در این نشست فهیم با بیان این که به نظر او فیلم گذشته فیلم بدی نیست گفت: به عنوان یکی از بدنه های سینمای ایران امروز خوشحالم که سینماگری داریم که طرفدار دارد. ما پس از انقلاب و در نسل جدید فیلمسازان، فیلمسازی نداشتیم که تبدیل به قطب شود و طرفدار داشته باشد اما در مورد فرهادی این اتفاق افتاده است. علاقمندی علاقمندان فرهادی به این دلیل نیست که سینمای او را تعقیب می کنند بلکه بیشتر طرفداران او را بدنه جریان روشنفکری تشکیل می دهند و طرفدار ایده های سیاسی او هستند.

وی افزود: این موج از رقابت فیلم جدایی نادر از سیمین و فیلم اخراجی های 3 ده نمکی علنی شد و من از آنجا بیشتر به این قضیه واقف شدم. به نظرم این اتفاق خوب است که فیلمسازان طرفدار داشته باشند و به خصوص طرفدار عام و مردمی داشته باشند که این اتفاق در مورد فرهادی نیفتاده است و اکران فیلم با زیرنویس نشان داد که طرفداران فرهادی تعداد زیادی نیستند و بعد مجبور شدند این فیلم را دوبله کنند.

گذشته در اسکار نماینده ایران و در سایر جشنواره ها نماینده فرانسه است

این منتقد سینما در خصوص انتخاب گذشته به عنوان نماینده ایران در اسکار اظهار داشت: اگر چه این انتخاب با قواعد اسکار که می گوید یکی از عوامل خلاقانه فیلم باید مربوط به کشوری که آن را معرفی می کند باشد، همخوانی دارد اما شخصیت ها، فرهنگ، روابط و لوکشین های فیلم ایرانی نیستند. مالکیت فیلم نیز متعلق به فرانسه است و در چند جشنواره قبل به عنوان نماینده فرانسه شرکت کرد و هفته پیش هم نماینده فرانسه در جشنواره زاگرب شد. در تیتراژ فیلم نیز بر فرانسوی بودن فیلم تاکید شده و در پروانه اثر هم آمده که این فیلم محصول ایران و فرانسه است. اکنون هم شایعه شده است که اسکار این اثر را به عنوان نماینده ایران رد کرده است.

فهیم در ادامه گفت: گذشته سفارش اتحادیه اروپاست و آنها این فیلم را به فرهادی سفارش دادند تا اثری ضد مهاجرت بسازد. مهاجرین اکنون در اروپا زیاد شده اند و تعادل کشورهای غربی را به هم زده اند و به همین دلیل اتحادیه اروپا این سفارش را به فرهادی داده است.

اتفاقی که روشنفکران هم حاضر نیستند آن را تحمل کنند

وی در خصوص مناسبات حاکم بر فیلم گفت: هیچ جزئی از اجزای این فیلم با فرهنگ ایرانی تناسب ندارد. کدام مرد ایرانی می پذیرد همسرش که هنوز او را طلاق نداده است با مرد دیگری رابطه داشته و از او باردار باشد و تازه این مرد در آنجا به شکل یک مصلح اجتماعی حاضر شود؟ حتی روشنفکران هم حاضر نیستند چنین چیزی را بپذیرند. به عنوان مثال همسر یکی از فیلمسازان کشورمان در یکی از پروژه های فیلمساز دیگری با او همکاری داشت و شایعاتی در مورد ارتباط او با این فیلمساز مطرح بود. این فیلمساز روشنفکر هم حتی تحمل نداشت شایعه رابطه همسرش با فرد دیگری را بپذیرد و او را طلاق داد.

خانمم گفت گذشته را ببین تا فیلمسازی یاد بگیری!

در ادامه نشست ابوالفضل جلیلی با بیان این که نقد فیلم بلد نیست و شاید در عرض سال یکی دو فیلم را بیشتر نبیند اظهار داشت: من تمام کارهای فرهادی را هم ندیده ام. مثلا از فیلم چهارشنبه سوری تنها یک پلان را دیدم که به نظرم بسیار عالی بود و همان پلان دانش او را نشان می داد و هیچ ایرادی نداشت. از فیلم درباره الی هم چند سکانس در فرانسه دیدم که زیاد خوشم نیامد. در مورد گذشته هم خانمم به من گفت که بیا این فیلم را ببین تا فیلمسازی یاد بگیری! و من هم فیلم را دیدم و به نظرم خیلی خوب ساخته شده است.

وی افزود: در مورد این که این فیلم باید به اسکار می رفت یا نه موضع گیری نمی کنم اما به نظرم بهتر بود فیلم پوران درخشنده به اسکار می رفت چون ایشان کارگردان خوبی هستند و مساله فیلمشان هم مساله روز ماست. در مورد این هم که چرا هیات انتخاب دولت قبل این فیلم را برای اسکار انتخاب کرد حرف خاصی ندارم اما این انتخاب بد هم نبود چون ما وقتی می خواهیم در اسکار شرکت کنیم باید فیلمی پر قدرت را بفرستیم و از این نظر شورای انتخاب اشتباه نکرده است.

فهیم در واکنش به صحبت های جلیلی بیان داشت: هیات انتخاب فقط به این مساله توجه کرده که کدام فیلم قدرت بیشتری دارد و این که فرهادی نیز شهرت جهانی دارد در این مساله بی تاثیر نبوده اما سوال من این است که این فیلم چه ربطی به فرهنگ کشور ما دارد که به عنوان نماینده ما به اسکار معرفی شده است؟

جلیلی با انتقاد از سخنان فهیم درباره روشنفکری گفت: شما فرمودید فلانی هم که روشنفکر است تن به چنین کاری نمی دهد و انگار روشنفکر یک جنایتکار است. این گونه نیست که کسی که در خارج زندگی می کند رابطه همسرش با مرد دیگری را نپذیرد و خیلی ها این مساله را می پذیرند چون به تدریج با شرایط آنجا آداپته می شوند. احمد هم خیلی مقید نبوده که این خانم را مسلمان کند و خود او همین طوری با او ازدواج کرده و عقد آنها عقد اسلامی نبوده است.

فهیم در واکنش به صحبت های جلیلی گفت: اما این مساله مربوط به ایران نمی شود و در ایران عمومیت ندارد.

جلیلی نیز بیان داشت: در ایران هم این مساله وجود دارد و برخی با این شرایط زندگی می کنند.

جشنواره های پیشینی و جشنواره های پسینی

در ادامه نشست، حسینی اظهار داشت: اگر نگاهی به فرم کلی جشنواره ها بیندازیم متوجه می شویم که 2 دسته جشنواره پیشینی و پسینی وجود دارند. در جشنواره های پیشینی فیلم هایی به نمایش در می آید که اکران نشده اند و مردم هنوز آنها را ندیده اند در این جشنواره ها اعضای هیات انتخاب این فیلم ها را انتخاب می کنند سپس برای مردم در جشنواره به اکران در می آیند و داوران نیز آنها را ارزیابی می کنند. بیشتر جشنواره های اروپایی این گونه هستند و طرف مقابلشان فرد فیلمساز است نه کشوری که فیلم را تهیه کرده است.

وی افزود: در جشنواره های پسینی مثل اسکار آثاری که در طول سال توسط کمپانی های مختلف تهیه و اکران شده و مردم و منتقدان درباره آنها اظهار نظر کرده اند شرکت می کنند و این آثار توسط آکادمی انتخاب می شوند. تفاوت اسکار با باقی جشنواره ها این است که اسکار در بخش خارجی آثاری را می پذیرد که موضع رسمی کشورها باشند و طرف آنها فیلمساز نیست. مثلا وزارت فرهنگ ما این فیلم را برای اسکار می فرستد نه فیلمساز. اسکار با این کار اتفاقات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشورها را برآورد می کند.

نرفتن یک حبه قند به اسکار به دلیل نزاع حوزه هنری و سازمان سینمایی بود

سردبیر مجله سینما رسانه در خصوص فیلم هایی که در سال های گذشته به اسکار فرستاده شدند خاطرنشان کرد: در یک سال فیلم کافه ترانزیت به اسکار رفت که در مورد زنی بود که شوهرش مرده بود و براساس سنت های قومی باید با برادر شوهرش ازدواج می کرد اما عاشق یک راننده خارجی شده بود. دو سال پیش هم جدایی نادر از سیمین از اسکار جایزه گرفت. سال قبل هم به دلیل نزاع حوزه هنری و سازمان سینمایی فیلم یک حبه قند بایکوت شد و ایران اسکار را تحریم کرد. اما این تحریم ناظر بر کشمکش حوزه هنری و ارشاد بود. امسال هم که فیلمی را به اسکار فرستادیم که فرانسوی ها می گویند برای ماست و بیشتر بار فیلم هم توسط فرانسوی ها به ثمر رسیده است.

حسینی در ادامه اظهار داشت: از طرفی هم به شورای انتخاب می توان حق داد که این انتخاب را انجام دادند زیرا با معیارهای آنها همخوانی داشت. یکی از معیارها این بود که پخش جهانی فیلم خوب باشد و وقتی سونی پیکچرز این فیلم را پخش کرد در جهان دیده شد. معیار دیگر خوش ساخت بودن این فیلم بود و معیار سوم این بود که آدمی را به اسکار معرفی کنند که شناخته شده باشد. هرچند این مساله نباید معیار مهمی برای اسکار باشد.

تاثیراتی که فیلم ها روی روابط بین المللی می گذارند

وی گفت: باید به این مساله فکر کنیم که آنچه به خارج ارائه کرده ایم چه گفتمانی دارد و چه کاری را انجام می دهد. در ادبیات سیاسی ده سال اخیر واژه راستی آزمایی مد شده و این واژه بسیار در مورد ایران به کار می رود. شما خود را به جای شهروندان غربی بگذارید که نه تنها در جدایی نادر از سیمین بلکه در بسیاری از فیلم های دیگر می بینند که مردم ایران دروغگو هستند. در نتیجه، جماعتی که با ما مذاکره می کنند حق دارند ما را دروغگو ببینند و این مساله روی روابط بین المللی ما تاثیر دارد. دخالت هایی که در اسکار صورت می گیرد فراتر از معیارهای هنری است و تنها نگاه صنفی به آن صورت نمی گیرد.

فهیم با اشاره به صحبت های حسینی در مورد جشنواره ها گفت: باید گفت که اسکار جشنواره نیست بلکه مراسم است. فرق جشنواره و مراسم هم این است که جشنواره ها نمایش فیلم دارند اما مراسم ها نمایش فیلم ندارند و فقط فیلم ها شرکت می کنند و به آنها جوایزی تعلق می گیرد.

حسینی نیز در پاسخ گفت: بله اما بنده معنای مصطلح جشنواره را گفتم.

اولین جشنواره برای چه ایجاد شد؟

در ادامه نشست جلیلی در پاسخ به این سوال مجری که با توجه به حضور زیاد شما در جشنواره های خارجی آیا ملاحظات سیاسی در این جشنواره ها اثرگذار هستند یا خیر، گفت: ابتدا باید ببینیم جشنواره ها برای چه به وجود آمدند. اولین بار در دنیا جشنواره برای این درست شد که فیلمسازانی که در کشور خود اجازه حرف زدن ندارند و معترض هستند آثار خود را نمایش دهند. در کشور ما هنوز بعد از گذشت 35 سال از انقلاب نفهمیدیم جشنواره ها سیاسی هستند یا نه و باید در این مورد گفتگو کنیم.

روایت ابوالفضل جلیلی از تلاش برای برنده نشدن فیلمی که به مسلمانان اهانت کرده بود

وی افزود: من در 30 جشنواره جهانی داور بودم و هیچ کس به من نگفت فیلمی را انتخاب کن یا نه اما در ایران این کار را می کنند. در یکی از جشنواره ها داور بودم که فیلمی که صرب ها علیه مسلمانان ساخته بود به نمایش درآمد. این فیلم صحنه های رکیکی از توهین به مسلمانان داشت اما به قدری قدرتمند ساخته شده بود که در یونان که جشنواره برگزار شد 20 دقیقه مردم برای این فیلم کف می زدند.

این کارگردان سینما در ادامه گفت: نازی بیگلری گوینده رادیو امریکا در آنجا مترجم من بود. من وقتی به جلسه رسیدم بیگلری گفت این فیلم دارد برنده می شود. تو پست فطرتی اگر بگذاری این فیلم جایزه بگیرد. به او گفتم تو که ضد انقلابی. گفت نه اینجا مساله اسلام است و من حیثیت تو را می برم اگر بگذاری جایزه بگیرد. وقتی وارد جلسه شدم گفتم خدایا حیثیت ما و شهدای ما را حفظ کن و به من کلامی بده که در اینها نفوذ کنم.

جلیلی افزود: وقتی وارد شدم گفتند 6 نفر این فیلم را انتخاب کردند و تو هم امضا کن. من گفتم امضا نمی کنم. اگر می خواستم این کار را انجام دهم در کشور خود انجام می دادم. ما علیه عراقی ها فیلم می سازیم و می گوییم ما بر حق هستیم و آنها علیه ما. من اگر بخواهم از این فیلم ها بسازم در کشور خودم می سازم. به آنها گفتم این فیلم پروپاگانداست. بحث ما 7 ساعت طول کشید و چند نفر رای خود را پس گرفتند. رییس هیات داوران می گفت جلیلی هیپنوتیزم می کند به او نگاه نکنید! سپس بدون مترجم به فارسی گفتم: من به خاطر خدا با شما صحبت می کنم به این فیلم رای ندهید چون پروپاگانداست. دو نفر از اعضای هیات داوران با این که حرف من را نفهمیدند شروع به گریه کردند و در نهایت فیلم رد شد.

این کارگردان خاطرنشان کرد: آنها فیلم های محکم و تاثیرگذار را انتخاب می کنند و دنبال این نیستند که فیلم حتما علیه حکومت باشد. ممکن است برداشت های سیاسی هم وجود داشته باشد اما این طور نیست که مردم دنیا به دنبال این باشند که در فیلم ها راجع به ایران چه گفته می شود. اصلا بسیاری از خارجی ها ایران را نمی شناسند و آن را با افغانستان و عراق اشتباه می گیرند.

اگر انقلاب نشده بود فیلمساز نمی شدم

وی با بیان این که بعد از انقلاب فیلمساز شده و اگر انقلاب نمی شد او هم فیلمساز نمی شد یادآور شد: همه امکانات دست ماست و آخرش به تمسخر جبهه رسیدیم. ما بلد نیستیم فیلم خوب بسازیم. شما باید بلد باشی یک فیلم خوب راجع به مردمت بسازی و اگر فیلم خوب باشد آن را انتخاب می کنند. ما باید به جای این که ببینیم این جشنواره ها سیاسی هستند یا نه دانش خود را بالا ببریم و فیلم بسازیم تا حقانیت خود را ثابت کنیم. ما تنبل هستیم و می نشینیم تا آنها فیلم بسازند و بعد ما به آنها فحش بدهیم. برای زنی فرانسوی تعریف می کردم که خاکستر بر سر پیامبر ما می ریختند اما ایشان مدارا می کرد. آن زن می گفت آیا پیامبر شما واقعا آنقدر رئوف بوده است؟ پس چرا شما در این مورد فیلمی نمی سازید؟

حسینی در واکنش به صحبت های جلیلی گفت: مساله ای که شما می فرمایید درست است. ما اگر هم تلاشی برای ساخت فیلم خوب کرده ایم در چاله های سیاسی خودمان افتاد. ما هیچ وقت خوبی خود را درست بر روی پرده سینما نگفتیم و در سال های اخیر هم که تم دروغ بسیار در فیلم ها زیاد شده است که این مساله جای سوال دارد. در واقع موتور محرک فیلم های ما دروغ و خیانت شده است.

وی افزود: دوستی به من در تلویزیون می گفت تو خیلی پاستوریزه هستی، در قرآن هم داستان خیانت وجود دارد و اگر دست شما بود قرآن را هم سانسور می کردید. به ایشان گفتم یوسف در موضع خیانت قرار می گیرد اما خیانت نمی کند اما در فیلم هایی که اکنون ساخته می شود خیانت صورت می گیرد. متاسفانه این فضا در حال افزایش است. من می پذیرم که ما باید حرف خودمان را بزنیم اما تا کی می خواهیم فقط شعار بدهیم.