چرا بلد نیستیم مناظره کنیم؟!

گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»-طهورا ابیان؛  مناظره در لغت مباحثه کردن و بحث با یکدیگر درباره حقیقت و ماهیت چیزی, یا با هم سؤال و جواب کردن استو به تعبیری دیگر مکالمه و گفت‌وگویی است دو طرفی (Dialogue) که هر طرف با استدلال و ارائه براهین، سعی مى کند که برتری و فضیلت خویش را بر دیگری به اثبات برساند.

در تعریف مناظره آمده است که : در آن، میان دو کس یا دو چیز بر سر برتری و فضیلت خود بر دیگری نزاع و اختلاف لفظی درمی گیرد و هر یک با استدلالی خود را بر دیگری ترجیح می نهد و سرانجام یکی مغلوب یا مجاب می شود.

تعریف عام تر از مناظره چنین است که : آن است که شاعر یا نویسنده ، دو طرف را برابر هم قرار دهد و آن ها را بر سر موضوعی به گفت و گو وادار کند و در پایان یکی را بر دیگری غالب گرداند.

مناظره در ادبیات

مناظره مخصوص ایرانیان است و در ادبیات ایرانی جایگاه ویژه ای دارد به حدی که شعرای بسیاری اشعار خود را در این قالب سروده اند به نحوی که میان دو شی یا دو نفر کلماتی آهنگین در راه اثبات یا نفی چیزی بیان شده است . از دیگر سوی بسیاری از داستان های ایرانی هم در بردارنده ی این قالب است . مناظره در ادبیات ایران از این نظر که مخاطب را به نحوی مطلوب متوجه حقیقت امر می نماید یکی از بهترین شیوه های نگارشی است .

مناظره در دین

در دین مبین اسلام هم مناظره وجود دارد . در این باره در قرآن کریم آمده است :

ادْعُ إِلِى سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ

باحکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [شیوه‏اى] که نیکوتر است مجادله نماى در حقیقت پروردگار تو به [حال] کسى که از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راه‏یافتگان [نیز] داناتر است.

در دین اسلام یکی از والاترین اهداف مناظره «آموزش» بیان شده است . ازین رو مناظره روشی است که طی آن بیننده ی مناظره و هر دو طرف مناظره کننده ، نکات جدیدی را می آموزند . به همین جهت برای روند صحیح یک مناظره ی هدفمند نکاتی برشمرده شده است که از جمله ی آنها
-تلاش برای ادراک حق و ظهور آن ( بصیرت بخشی و روشنگری ) از سوی مناظره کنندگان با توجه به آنکه در نهایت خداوند شاهد ، حاکم است.

-رعایت ارزشهای اخلاقی و انصاف

-بیان شفاف نتیجه مبتنی بر دلایل پیش طرح شده

ائمه ی معصومین هم با استفاده از این روش به بحث و گفتگو با دانشمندان سایر ادیان می پرداختند و از طریق مناظره توجه داشتند که برتری دین اسلام و حقانیت خداوند را اثبات کنند . مناظرات مختلفی از امامان معصوم در تاریخ دینی ما نقل شده است .

مناظره های امروزی در راستای سیاست

این روزها موج جدیدی از روند مناظره شکل گرفته است و آن مناظره هایی با محوریت کارآمدی و نحوه ی عملکرد است که با رویکردهای سیاسی یا اقتصادی و یا فرهنگی صورت می گیرد . اکثر این مناظرات از شبکه های مختلف تلویزیونی پخش می شود و بخشی هم با حضور مسئولین و کارشناسان در دانشگاه ها و با حضور دانشجویان برگزار می گردد .

هدف از این نوع مناظره بررسی نقات قوت و نقاط ضعف در مدیریت های مختص به هر یک از حوزه های سیاسی – اقتصادی- فرهنگی و یا اجتماعی است . در این نوع مناظره ها افراد با توجه به پیشینه ی مدیریتی و کاری خود سعی در نقل براهین و پاسخگویی به سوالات فرد مقابل می نمایند و از سویی فرد مقابل سعی در نقد و بیان ایرادها یا محاسن روند مدیریتی و اجرایی دارد و بینندگان اینگونه مناظرات با تماشا و توجه به این صحبت ها در می یابند که کدام طرف گویای واقعیت ها و حق است و کدام طرف در صدد سفسطه است . خوبی اینگونه مناظره ها روشن شدن عملکرد یک مجموعه یا یک فرد برای عموم افراد جامعه است .

بخشی از این نوع مناظره ها هم به بیان بررسی برنامه ها و اندیشه های دو نفر مناظره کننده اختصاص دارد و افراد می توانند با بررسی نظرات آنها فردی را که دارای برنامه ی مدون تر و بهتر است را در ذهن خود منتخب کنند .

صدا و سیما و باید ها و نباید های مناظره

آنچه که مسلم است به هنگام در نظر گرفتن یک برنامه ی مناظراتی ابتدا باید شرایط را طوری مهیا کرد که دو طرف مناظره کننده بتوانند در یک فضایی عادلانه نظرات و برنامه های خود را شرح دهند . در این میان ممکن است افراد دچار اختلاف سلیقه هم بشوند که برای جلوگیری از نزاع خارج از هدف مناظره باید یک مجری یا یک گرداننده ی توانا و بی طرف بر بحث در نظر گرفته شود تا در هنگام نزاع بتواند شرایط را مدیریت و مناظره را در بستر اصلی و هدفمند خود قرار دهد .

در برنامه های تلویزیونی عمدتا تعدادی از افراد جامعه طرفدار یکی از مناظره کنندگان هستند و برخی دیگر طرفدار دیگری و از این رو باید احترام و ادب حریم مناظره از سوی همه ی اعضای شرکت کننده در برنامه رعایت شود چرا که هر کدام طرفدارانی دارند که بی احترامی به فرد مورد انتخاب آنها ممکن است موجی از اعتراضات به راه بیفتد .

مسئله ی مهم دیگری که در مناظرات تلویزیونی وجود دارد پخش این گونه برنامه ها در ساعاتی است بینندگان علاقمند بتوانند از آنها بهره ببرند و یا به بیان دیگر زمانی این برنامه ها باید پخش شوند که مخاطب داشته باشند از این روی انتخاب ساعت و جدول پخش مناسب برای برنامه های مناظره ای گام موثری است در مخاطب یابی و بالابردن سطح اطلاعات مردم از طریق رسانه ی ملی .

پرهیز از القاب و کلمات ناشایست در مناظره

مناظره هم مانند تمام روابط دوسویه یا چند سویه آدابی دارد ! یکی از مهمترین آداب مناظره گفتگو به روش محترمانه و با منطق صحیح است . گاهی در مناظرات شاهد آن هستیم که افراد به راحتی حرمت شکنی کرده و یکدیگر را با الفاظ و القاب زشت خطاب قرار می دهند . یا هر یک بنابر منطق شخصی خود پاسخگویی می کند . آنچه که در مناظره انتظار می رود ؛ قطعا روشی است هدفمند و مورد وثوق تمام افراد یک جامعه و لذا آوردن برهان و دلیل و یا پی روی از منطق فردی در این راه بی ثمر خواهد بود و دستمایه ای برای موفقیت مناظره کننده و یا طرفداران او نخواهد بود !

رعایت حریم ها و احترام افراد در مناظره سبب سالم بودن بستر مناظره شده و در ادامه این بستر سالم بینندگان و طرفداران سالمی را از نظر فکری و رفتاری به دنبال خواهد داشت ، لذا لازم است که متصدیان و برگزار کنندگان انواع برنامه های مناظراتی و گفتگوهای خبری توجه داشته باشند تا فضای رقابت سالم را ایجاد کنند .

رعایت حریم ها توسط طرفداران

گاهی ممکن است یک برنامه ی مناظراتی بسیار هدفمند و با رعایت کلیه اصول و مقررات مربوط به مناظره جلو برود اما نظرات طرفداران و یا بی احترامی آنها نسبت به فرد مقابل باعث شود که جو متشنج شده و مناظره از هدف اصلی دور شود ! لذا بر تمام طرفداران و بینندگان برنامه های مناظراتی لازم است که رعایت ادب و احترام را نسبت به همگان در طول مناظره رعایت نمایند و از پرخاشگری و بد جلوه دادن رد مقابل جلوگیری کنند . قطعا با سیاه نمایی و تعاریف بد و بیان القاب نامناسب نمی توان حریف را ازمیدان به در کرد !

در برخی از مناظرات راهی برای انتقال سوالها یا نظرات کاربران و بینندگان قرار داده می شود . این درگاه ممکن است به صورت ارسال پیامک یا ایمیل باشد . در نظر داشته باشید که رعایت ادب از این درگاه های ارتباطی هم حائز اهمیت است چرا که با خوانده شدن آنها و یا بیان نظرات ممکن است مناظره دگرگون شده و از بستر اصلی اش خارج شود .

مناظره کنندگان و نوع برخوردها

از دیگر سوی دو نفری که با هم بر سر میز مناظره می نشینند هم نسبت به یکدیگر حقوقی دارند !

علاوه بر رعایت احترام لازم است هر یک از مناظره کنندگان نسبت به رعایت زمان فرد مقابل توجه داشته باشند و پس از پایان زمان خود صحبتشان را قطع کنند و وقت را به فرد دیگر بدهند . ادب حکم میکند که در زمان صحبت های فرد مقابل میان حرفهای وی نپریده و در سکوت حرفهای رقیب را بشنویم . این نوع برخورد ها از طرفین مناظره سبب می شود تا روند مناظره سالم در و بی دردسر طی شود . مناظره کنندگان باید برای صحبت های خود مقدمه ، شرح و نتیجه در نظر گرفته باشند تا در این سه مسیر بتوانند در مورد خود و وظایف و برنامه هایشان صحبت کنند و اطلاعات صحیحی را بیان نمایند . مناظره های بی هدف و بی برنامه معمولا به درگیری کشیده خواهد شد و از مسیر هدف خارج خواهد شد .

انتقاد کردن و مورد انتقاد قرار گرفتن

همه ی انسانها به خوبی می توانند از دیگران انتقاد کنند اما اکثریت افراد هنگامی که مورد انتقاد قرار می گیرند به جای اینکه صبور باشند و سعی در برطرف کردن ایراد وارد شده نمایند ؛ از کوره در می روند و فرد انتقاد کننده را به باد استهزا و بد و بیراه و یا حتی قهر و ترک از جلسه می گیرند ! طبیعی است که هنگامی که ما قدرت انتقاد از عملکرد دیگران را داریم آنها هم با زیر ذره بین قرار دادن ما قدرت نقد ما را خواهند داشت . در مناظره نقد پذیری یکی از نقاط قوتی است که می تواند فرد را به سمت موفقیت رهنمون شود ! افرادی که با سعه ی صدر انتقاد های علیه خود را می شنوند و یادداشت کرده و سعی در رفع آنها می نمایند به گواه تاریخ و تجربه موفق های میدان خواهند بود ! اما برعکس افرادی که طاقت انتقاد را نداشته و به محض بیان نقدی از سوی دیگران بر آشفته اند به گوه تجربه هیچگاه در روند مدیریتی خود موفق نبوده اند !

آنچه که مورد وثوق همگان است ؛ نقد و انتقاد یکی از درگاه هایی است که باعث می شود فرد حفره های مدیریتی و جا مانده ازنگاه خود را بررسی کرده و با یک اکثل العمل به موقع جلوی تراوشات نامتعارف آنها را بگیرد. به همین جهت است که برای افرادی که روی صندلی های مناظره می نشینند لازم است تا قدرت نقد پذیری خوبی داشته باشند !

نظر سنجی راهی برای قضاوت صحیح

نظر سنجی در اکثر امور باعث می شود که راه صحیحی انتخاب شود ! می توان گفت نظر سنجی نوعی مشورت با سایر افراد است . امروزه با بهره گیری از تکنولوژی های روز شرکت همگان در نظر سنجی های مختلف آسان شده است . ارسال پیامک ، ایمیل ، تلفن هر کدام به نحوی گام های مفیدی در مخابره ی نظرات دارند . با برگزاری نظر سنجی در برنامه های مناظره ای می توان به افرادی که هنوز نتوانسته اند تصمیم درستی بگیرند کمک کرد تا بر اساس رای اکثریت و اقلیت بتوانند راه خود را مشخص کنند . البته اینطور نیست که همیشه نظر سنجی ها راه درست را نشان بدهند اما می توان نتیجه های مطلوبی از این مشاوره های گروهی بدست آورد .