گروه اجتماعی «خبرگزاری دانشجو»؛ برنامه ثریا در این هفته به موضوع شهرسازی و ارائه راهکارهای تامین مالی شهرداری ها پرداخت؛ محسن مقصودی، مجری برنامه، با مهندس اسماعیل رئیسی، کارشناس شهرسازی، مهندس محمد مهدی نراقیان، کارشناس مدیریت شهری به صورت حضوری و با آیت الله ایمانی، امام جمعه شیراز، مهندس علیرضا پاک فطرت ، شهردار شیراز، به صورت تلفنی به بحث و بررسی موضوع برنامه پرداخت.
در ابتدا مقصودی از آیت الله ایمانی پرسید: نوع الگوسازی برای شهر سازی در شهر مذهبی همانند شیراز الگوی درستی است؟
باید کارشناسان شهری ما با حفظ اصول اسلامی نقاط مختلفی را برای رشد و بالندگی شهرها در نظر بگیرند
ایمانی در پاسخ اذعان داشت: اساسا معماری، هنر و شهرسازی نمادی از طرز تفکر و اندیشه ساکنان مجموعه است؛ شهر سازی یک شهر نمادی از طرز تفکر حاکم بر شهر است؛ اسلام در دوره های مختلف معماری های خاصی داشته است؛ برخی مواقع این معماری ها برخاسته از فقه اسلامی و فلسفه اسلامی بوده است.
این معماری ها نشان دهنده طرز تفکر و بینش مسلمانان بوده است؛ با توجه به شرایطی که در اواخر قاجار به وجود آمد معماری غربی در کلان شهر های ما مطرح شد، این امر از تهران آغاز شد و به کلان شهرهای دیگر سرایت کرد؛ در دوران حکومت پهلوی ها مسئله تقلید از غرب در معماری ها در شهرهای مختلف به اوج خود رسید؛ بعد از پیروزی انقلاب نیز چاره ایی برای این معضل اندیشیده نشد.
رخی مواقع نمادهای غربی در شهرسازی ما تحولات مختلفی پیدا می کند، به طور مثال در جایی نماد فرانسه است و در جای دیگر نماد ایتالیا و انگلیس است؛ این نمادها باعث شده شهرهای ما بی هویت شوند اگر به این معضل رسیدگی نشود؛ نهادها و سازمان های مربوطه باید برای نظم معماری و شهرسازی ما اندیشه ایی داشته باشند.
طبیعتا در هر ساخت و سازی باید آثار و فواید و مضرات جانبی آن را بررسی شود؛ اعتقاد بر این است که باید کارشناسان شهری ما با حفظ اصول اسلامی نقاط مختلفی را برای رشد و بالندگی شهرها در نظر بگیرند؛ باید ثباتی در معماری شهرها ایجاد شود.
نراقیان در ادامه برنامه با ارائه ی اسلایدهایی به توضیح تامین مالی شهرداری ها پرداخت و گفت: 50 درصد درآمدهای شهرداری استامبول از بازتولید مالیات هایی است که توسط دولت جمع آوری می شود، 8 درصد نیز مالیات مستقیم شهرداری است.
اگر این دو مورد را به 3 درصد خدمات شهری اضافه کنیم 61 درصد درآمد شهرداری استامبول در طول سال از مالیات و هزینه خدماتی که از مصرف کننده نهایی دریافت می کند، تشکیل می دهد؛ قابل توجه است که 7 درصد این درآمدها هدایا و کمک های مردمی است.
در شهر استکهلم در آمدهای مالیاتی 67 درصد و 21 درصد هزینه های خدمات است؛ در شهر توکیو 75 درصد مالیات های محلی، هزینه های خدمات نیز به نسبت کمتر است.
در طی 20 سال گذشته بیش از صد هزار میلیارد تومان صرف حل مشکل ترافیک در تهران شده است
در ادامه مقصودی از رئیسی درباره وضعیت شهرسازی در شیراز پرسید و رئیسی چنین پاسخ داد: نکته مهم قابل توجه در بحث شهرسازی و شهرداری ها این است که شهرهای ما یک کالبد هستند و آن تعریفی که ما امروز از سیستم انجام می دهیم مخصوصا از نگاه اسلامی و اعتقادی، این است که این کالبد معطوف به محتوا است.
اگر محتوا آسیب ببیند در واقع کالبد ما یک فیزیک می شود؛ در دو دهه ی اخیر بنا به این شکل گذاشته شد که شهرداری ها مسئول فیزیک شهر هستند؛ اگر در تمام کلان شهرهای کشور بررسی کنید فضایی کاملا کالبدی را می بینید؛ سال مهم این است که ترکیب ساختمان ها و سازه های ما شهر می شود؟
اگر به سوالات کلیدی در اداره امور شهر خود توجه نکنیم تردید نداشته باشید که در همان فیزیک و کالبد نیز دچار مشکل خواهیم شد؛ در طی 20 سال گذشته بیش از صد هزار میلیارد تومان صرف حل مشکل ترافیک در تهران شده است؛ ارگان شهرداری تیتر زده است که خودرو تهران را بلعیده است؛ وقتی سیاست گذاری ما سیستم یکپارچه ندارد و تنها به یک قسمت مترکز می شود و از قسمت های دیگر غافل است، سرنوشتی بهتر از این رخ نمی دهد.
در هر یک از کلان شهرهای کشور که سیستمیک به این امر نگاه نکردیم و مشکلات را یک مجموعه زنجیره وار ندیدیم، برنامه ها و سیاست ها قاتل جان شده است؛ یکی از اهرم های گران شدن زمین و مسکن در کشور سیاست های کلان کشور مبنی بر مزایده است؛ مزایده در امر مسکن باعث می شود تعداد معدودی از جامعه مسکن خود را تامین می کنند.
در شیراز 6 برابر استاندارد واحد تجاری وجود دارد
این امر در باقی مسائل جامعه ایجاد فراکانس می کند، به طور مثال در اشتغال ایجاد مشکل می کند؛ مجتمع های تجاری همانند قارچ در تمام کلان شهرهای ما در حال رشد است؛ بارها امار داده شده است که به طور مثال در شیراز 6 برابر استاندارد واحد تجاری وجود دارد.
فشار فوق العاده ایی نیز وجود دارد که این سیاست را ادامه دهیم؛ ارزش یک واحد تجاری متناسب با جایگاهش، در کلان شهر ها به طور متوسط یک میلیارد تومان است؛ در یک واحد تجاری به طور مثال حداقل 4 نفر مشغول کار شدند، به عبارتی برا یاشتغال هر فرد 250 میلیون تومان هزینه کردیم؛ وزارت کار و امو اجتماعی دولت 11 در تاریخ 31 فروردین 93 اعلام کرده است که هزینه ایجاد اشتغال به طور متوسط در کشور 75-25 میلیون تومان است.
برج های تجاری نه تنها اشتغال زایی ندارند بلکه اشتغال سوزی می کنند
بزرگترین مجتمع تجاری جهان در شیراز از نظر زیر بنا سومین مجتمع تجاری جهان و از نظر تعداد واحد تجاری اولین در جهان است؛ 2500 واحد تجاری دارد و هر واحد تجاری این مرکز 500 میلیون تومان به طور متوسط ارزش دارد؛ اگر با نسبت هر اشتغال 45 میلیون تومان حساب شود 21 هزار نفر باید با سرمایه ایی که در این مجتمع خرج شده است، به سر کار می رفتند و با فرض دو نفر در هر واحد تجاری الان 5 هزار نفر به سر کار رفتند.
این امر تنها باعث اشتغال سوزی نیست بلکه امکان انتقال سرمایه به سمت تولید را سلب می کند؛ در تمام شهرها کارگاه ها و کارخانه ها یکی پس از دیگری از بین می روند.
در ادامه رئیسی با ارائه طرح مطالعاتی ( پهنه بندی مناطق و محلات شهر شیراز بر اساس شاخص های توسعه یافتگی) در شیراز اذعان داشت: در این طرح به دنبال این بودیم که الگویی مطلوب برای برنامه ریزی و سیاست گذاری های کلان شهر ارائه دهیم؛ ریشه برج های تجاری ما در جهان بینی مدیران ما است؛ اگر جهان بینی حل نشود بسیاری از بحث ها ابتر باقی می ماند.
بنابراین باید بر الگو برویم که مطابق با معیارهای اسلامی و انقلابی ما باشد و ما را در افق 1404 به الگوی مطلوب برساند؛ در این طرح شهر به 61 ناحیه تقسیم شده است؛ در 10 حوزه 52 شاخص توسعه یافتگی تعریف کردیم؛ در تمام 61 ناحیه این شاخص ها اندازه گیری شد تا در قدم اول بدانیم وضعیت عدم توازن عدالت در شهر شیراز به چه گونه ایست و بتوانیم این را مبنایی برای رفتار معکوس قرار دهیم.
عمق محرومیت در جنوب و شرق شهر شیراز بیشتر است
نتیجه کار این است که عمق محرومیت در بخش جنوبی و شرقی شهر شیراز بیشتر از نواحی دیگر است و هر چه به سمت شمال غرب شیراز می رود مرفه تر می شود؛ اگر ما همین روند را ادامه دهیم تا 1404 وضعیت ما بهبود خواهد یافت؟ آیا در سال 1404 به الگوی مطلوب در توازن عدالت خواهیم رسید؟
در ادامه رئیسی اظهار داشت: اگر می خواهیم به سمت الگوی اسلامی پیش رویم باید رفتارهای کنونی خود را معکوس کنیم؛ رویکرد باید تغییر کند؛ قرار نیست از مناطق مرفه چیزی جدا یا کاسته شود بلکه باید به مناطق محروم بیشتر رسیدگی شود؛ به طور مثال اگر به مناطق مرفه 2 درجه رسیدگی می شود میزان رسیدگی به مناطق محروم را 20-15 درجه کنیم تا فاصله بین این مناطق در طول زمان کاهش یابد.
در ادامه در گفت و گوی تلفنی مهندس علیرضا پاک فطرت، شهردار شیراز، اذعان داشت: در طول 3 سال و نیمی که من در این پست خدمت می کنم وضع شهر شیراز رو به بهبود است؛ مجتمع تجاری که آقای رئیسی از آن نام برد توسط خود ایشان کارشناسی شده است؛ همین مجتمع باعث زمین ها و املاک محور شمال غرب ارزشمند شود و مرکز شهر رها شود.
رئیسی در پاسخ گفت: سوال واقعی این است که این پروژه برای شهر چه نتیجه ای داشت؟ یک سال و نیم 70 نفر بر روی طرح مطالعاتی اشاره شده، کار کردند تا به نتیجه برسد، دستاورد آن چه شد؟ کانون های ثروت اجازه نمی دهند طرح مطالعاتی عملیاتی شود.
مجتمع تجاری خلیج فارس قبل از مسئولیت بنده در معاونت حمل و نقل و ترافیک بوده است؛ یکی از مواردی که به مقامات مسئولین درباره خطا بودن آن نامه نوشته شد، همین طرح بود؛ گفته شد این پروژه باعث به هم خوردن اعتدال شهر می شود.
پاک فطرت اشاره داشت: طرح آقای رئیسی جهت محرومین زدایی تصویب شده است، برنامه عمرانی، فرهنگی و خدماتی 5 ساله ی آینده شیراز را اواخر شورای سوم تصویب کردند که شورای چهارم نیز قصد بازنگری مجدد آن را دارد.
بخش عمده درآمد شهرداری ها در حوزه مالیات ها، مالیات بر دارایی است
در ادامه نراقیان به توضیح انواع مالیات ها پرداخت و اذعان داشت: منابع درآمدی که برای حکومت های محلی در دنیا وجود دارد دو دسته است، منابع داخلی که سازوکارهای داخلی شهرداری و شهر را شامل می شود و منابع خارجی که مربوط به خارج از شهر است.
مالیات ها و عوارض در دسته منابع داخلی قرار می گیرد؛ مالیات ها به چهار دسته مالیات بر دارای، مالیات بر درآمد، مالیات بر فروش و سایر مالیت ها تقسیم بندی می شود؛ بخش عمده درآمد شهرداری ها در حوزه مالیات ها، مالیات بر دارایی است؛ فرض کنید ساختمان 10 واحدی داریم، ممکن است چند نفر مالک و تعدادی مستاجر باشند، هزینه شارژ و نگهداری این ساختمان را باید محاسبه و تقسیم بر مالکین کرد؛ مالیات بر دارایی همانند این مثال است.
بر طبق مطالعاتی که انجام شده است هر چه تکیه ی شهرداری ها بر درآمد حاصل از مالیات بر دارایی باشد پاسخگوتر هستند؛ یکی از مزیت های مالیات بر دارایی پایدار بودن آن است.
وی در ادامه گفت: باید هزینه خدماتی که شهرداری ارائه می دهد تا آن جائی که امکان دارد به کاربر نهایی پرداخت شود؛ به طور مثال اگر پارکی در منطقه ایی ساخته می شود هزینه ان را باید از کسانی که وارد آن پارک می شوند دریافت کرد؛ اگر پارکی در یک من گوشه از شهر تهران است چرا باید مردمی که در گوشه دیگر شهر هستند هزینه های این خدمات را پرداخت کنند؟
مشکل عمده ما در شهرداری های کشور این است که عامل کنترلی را به عامل درآمدزا تبدیل کردیم
مشکل عمده ما در شهرداری های کشور این است که عامل کنترلی را به عامل درآمدزا تبدیل کردیم؛ در بسیاری از کشورها آموزش و پرورش، بهداشت و... جزء وظایف شهرداری هاست در حالیکه به لحاظ ماهیت جزء وظایف دولت مرکزی است؛ هزینه ایی که دولت پرداخت می کند بایت این ماموریت ها است و به نام کمک های مردمی از آن نام برده می شود.
تا زمانی که منابع درآمدی شهرداری ها را اصلاح نکنیم و الزامات جدی قانونی برای آن تعیین نشود، با هیچ طرح تفضیلی و جامعه ایی نمی توان جلوی آن را گرفت چرا که شهرداری نیاز به این منابع دارد و باید خدمت رسانی کند؛ زمانی که تراکم فروشی به عنوان منبع درآمد به شهرداری ها معرفی شد از سوی کارشناسان و اساتید به عنوان راه حل خوب به آن نگاه می شد.
رئیسی در ادامه بحث بیان کرد: به گونه ایی دیگر به داستان درآمد شهرداری ها نگاه کنیم؛ به طور مثال پارکینگ ها در شهرها باعث شادی مردم است اما تقاضای ما برای پارکینگ در کدام بخش از شهر است؟ در هسته ی مرکزی شهرها عمدتا تقاضای پارکینگ وجود دارد، وضعیت زمین در این مناطق اصولا بسیار گران است، در نهایت شهرداری ها مجبور می شوند برای ساخت پارکینگ مجوز تجاری هم بدهند.
خود مغازه داران چگونه قرار است وارد این واحد های تجاری شوند؟ تقاضای جدید ایجاد می شود؛ وقتی به پیوست پارکینگ مجوز واحد تجاری صادر می شود، مجتمع تجاری تعدادی از شهروندان را که تا دیروز به این نقطه شهر نمی آمدند، جذب می کند.
یک متر مربع مغازه فست فود در نیویورک 80 سفر درون شهری را جذب می کند
یک متر مربع مغازه فست فود در نیویورک 80 سفر درون شهری را جذب می کند، به عبارتی یک مغازه فست فود با 100 مترمربع مساحت، روزانه 8000 سفر درون شهری را جذب می کند؛ این یعنی خودروی بیشتر و این مسئله ایست که شهرداری های ما به آن توجه ندارند به همین دلیل است هر چه پارکینگ می سازند باز می بینند کم است.
فاجعه بارتر این است که برای حل مشکل معبر چه می توان کرد در حالیکه ظرفیت معابر در کلان شهرها پر است؛ عدم توجه به ملاحظات کارشناسی و در نتیجه ی سیاست های غلط هزینه هایی به شهر تحمیل می شود که میزان هزینه های واقعی شهرها بسیار کمتر از این است؛ خود ما شهرسازی را گران کردیم.
شهردار شیراز در پاسخ به این سوال که آیا توزیع نامتوازن خدمات شهری در شیراز در حال توقف است، گفت: چرا مردم به حاشیه شهرها مهاجرت می کنند؟ این بی عدالتی مربوط به شهر است یا به دیگر بخش ها مرتبط می شود؟ مکان هایی که الان به عنوان حاشیه شهر شیراز از آن نام برده می شود تا دو سال پیش خارج از محدوده قانونی بوده است.
3000 هکتار از این مناطق را در قالب 16-15 روستا، با پیگیری جزء مناطق قانونی وارد کردیم تا بتوانیم به آن ها خدمات ارائه دهیم؛ ساخت و ساز در قسمت شمال غرب شیراز را تقریبا متوقف کردیم مگر این که زور ما نرسد؛ مجوز ساخت بیمارستان در جنوب شهر داده شد، زمین این بیمارستان هم رایگان واگذار کرد.
به دلیل عدم تمایل سرمایه گذار برای ساخت مجتمع های تجاری در مناطق محروم نمی توان این نوع خدمات را به این مناطق ارائه داد.
مقصودی اذعان داشت: در سبک زندگی ما خرید از مجتمع تجاری پر زرق و برق وجود نداشت؛ ساخت مجتمع های تجاری که در آن کالاهای خارجی به فروش می رود، باعث ذائقه سازی می شود؛ بسیاری از مردم ما در این مجتمع ها خرید نکردند و هیچ مشکل روحی و روانی هم برای آن ها ایجاد نشده است؛ نگاه اشتباه و نیازسنجی نادرست باعث می شود چنین نظری به وجود آید.