ترامپ با برجام چه خواهد کرد؟/ تله خرگوشی!

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو-محمدعلی عبدو؛ چند روز پیش که مطابق روال همیشگی، تریبون کاخ سفید خبرنگاران را منتظر گذاشته بود، جملات مهمی به دنیا مخابره شد: «پرزیدنت ترامپ، همه ابعاد تعامل با ایران را درنظر می‌گیرد نه فقط هسته ای!»

سندرز، سخنگوی کاخ سفید، یک قدم دیگر از راهی را که مدت‌ها از آغازش می‌گذرد، برداشت. سناریویی جدید که به دنبال ارضای هراس همیشگی ایالات متحده لا به لای گرفتن امتیازهاست؛ بهانه هایی ناشی از خصومت ابدی.

 

این سخرانی، اما جنس نگرانی‌های واشنگتن را بیش از پیش برجسته می‌کرد. ایرانی که منزوی نشده باشد، حتی اگر ظرفیتی برای سلاح اتمی در کار نباشد، باز هم خطرناک خواهد بود. پولیتیکو ۵ سپتامبر گزارشی منتشر کرد و مدعی شد که دولت ترامپ قصد دارد از طرح مبارزه همگانی علیه حزب الله پرده برداری کند؛ آن‌ها اعتقاد دارند این بخشی از یک تلاش گسترده است برای مقابله با ایران!آنچه از شواهد پیداست، ورود ایران به نوعی بازی با حاصل جمع صفر در رقابت با واشنگتن است. 

چینش مهره‌ها در این مختصات پردردسر، حالا به مرحله‌ای رسیده که اتحاد امنیتی با ایران، با هر شکل و شمایلی برای آمریکا آژیر خطر را به صدا درخواهد آورد. این صحنه آرایی آنچنان قابل حدس به نظر میرسد که پیش از طرح پیشنهاد خاصی، ظریف آب پاکی را روی دست واشنگتن می‌ریزد. او در هفته گذشته و در مصاحبه با نیوزویک، اعلام کرد که ایران با هیچ گزینه محدودیتی درباره برنامه دفاعی، موافقت نخواهد کرد.

بدین ترتیب اهمیت مزیت نسبی ایران در سیاست خارجی به گونه‌ای اجتناب ناپذیر، توسط هر دو طرف دریافت شده و تلاش‌ها برای امتیازگیری، عمدتا با هدف خاموش کردن موتور تحرک امنیتی ایران در منطقه انجام می‌شود.

اما اعلام عدم پایبندی ایران به برجام، تا چه اندازه می‌تواند جدی باشد؟چندی پیش نیویورک تایمز یادداشتی منتشر کرد و اعلام کرد که با دفتر ۲۰ سناتور جمهوری‌خواه که سخت مخالف برجام بوده اند تماس گرفته، اما هیچ کدام حاضر به صحبت نبوده اند.
این بی‌رغبتی‌ها می‌تواند ناشی از هر احتمالی باشد؛ هراس بین المللی از تک صدایی و یا حتی تسلیم شدن به غلبه ساختار بر نظر فردی. توجیهی که شاید برای تایید پایبندی ایران در نوبت گذشته، مناسب و منطقی باشد.

بدین ترتیب بعید به نظر نمی‌رسد که ترامپ این بار هم تسلیم موج واقع گرایی حاکم در کاخ سفید شود که حالا می‌شود ادعا کرد از گذشته رواج بیشتری دارد. 

چالش مهم، اما نه در ترکیب کاخ سفید بلکه درست در ذهن آشفته‌ی پرزیدنت رخ می‌دهد. شکست در لغو طرح Obamacare و اخراج‌های جنجالی در کاخ سفید، بدنه اجتماعی حامی دونالد را با تردید مواجه کرده. سر وصداهای انتخاباتی که پاره کردن برجام، جزئی از آن بود، غالبا محقق نشده و این به معنای زنگ خطر برای از دست رفتن حامیان باقی مانده است. گرچه منطقی به نظر نمی‌رسد که ترامپ بخواهد یا اساسا بتواند با معادلات شخصی، برنامه‌های ملی را پیش ببرد، اما دست کم باید آشفتگی روحی ناشی از این دوراهی بزرگ را پذیرفت.

 

رفتار ترامپ به خوبی نشان می‌دهد او در این فرصت باقی مانده برای اعلام وضعیت برجام، به دنبال توجیهی مناسب برای بازیگران اروپایی می‌گردد. سناریوی همسان سازی ایران با کره شمالی، شاید در همین پارادایم قابل تحلیل باشد که با هدف اعلام خطر امنیتی تهران برای دنیا، در حال پیگیری است. او به خوبی می‌داند برای اثبات بدعهدی ایران، سندی نخواهد داشت و ناچار است پای ملاحظات امنیتی را به توافق باز کند. اینکه ایران هم مانند کره شمالی، یک خطر بزرگ برای امنیت دنیاست و حقوق بشر را نشانه رفته، شاید آخرین تیر دونالد باشد که در کمان برجام خواهد گذاشت. با این معادله، ممکن است او تا چند روز دیگر، با غرهای همیشگی مبنی بر نقض روح برجام توسط ایران، پا جای پای آژانس بگذارد و به طور ضمنی پایبندی ایران را تایید کند، اما در راهبردی دیگر، پنجره‌ای تازه را برای اعمال محدودیت بر روابط امنیتی ایران، باز کند.

دونالد تنهاتر از آن است که بخواهد طوفانی جدید به پا کند. ریچارد هاوس، رئیس شورای روابط خارجی آمریکا در حساب توییترش نوشت: «رد پایبندی ایران براساس معیارهای سیاسی باعث زیر سوال رفتن هر نوع توافق با آمریکا از سوی دیگر دولت‌ها می‌شود.» جریان غالب در واشنگتن، با چنین استدلالی به آسانی راضی خواهند بود و ریسک حضور آمریکا در تنشی تازه و به لحاظ حقوقی مخاطره آمیز را نخواهند پذیرفت. جو بایدن معاون سابق ریاست جمهوری هم گفته بود که خروج از برجام واشنگتن را منزوی خواهد کرد.

در فضای خارجی اوضاع بهتر از این به نظر نمی‌رسد؛ هر چند مسلما سعودی‌ها و رژیم صهیونیستی، با هراس امنیتی ناشی از حضور ملموس ایران، هر نوع فشاری را تایید و حمایت خواهند کرد، اما شکستن برجام، سایه گرم اتحادیه اروپا را به آسانی به شبحی هولناک برای کاخ سفید بدل می‌کند. آمریکا با این فرض در دامی گرفتار می‌شود که کمترین آسیب آن، ایجاد شروع یک طرد استراتژیک هماهنگ در اروپا است؛ تله خرگوشی برجام که می‌تواند دالان‌های متعددی از نارضایتی را در اروپا به گونه‌ای پرورش دهد که حتی صمیمی‌ترین
هم پیمانان واشنگتن هم در جبر محکومیت کاخ سفید، ناگزیر باشند.

در میان همه اما و اگر‌ها که راه پیش بینی را مسدود می‌کند، بی تردید راهی که ایران برای بازی در این مناقشه پیش می‌گیرد، مهمتر خواهد بود. روی کاغذ، دو نوع مزیت نسبی در هر سوی میز مذاکره وجود دارد که می‌تواند مبادله شود. واشنگتن، برای ساختن تحریم آماده است و تهران برای ساختن امنیت! و این یعنی یک فرصت مناسب برای نوعی داد و ستد سیاسی-امنیتی که متعادل سازی همزمان را ممکن کند.

زالمای خلیل زاد سفیر سابق آمریکا درعراق، افغانستان و سازمان ملل در کتابی که منتشر می‌کند، پرده از مذاکراتی برمیدارد که شاید یک روی این سکه استراتژیک باشد. داد و ستدی که آن روز‌ها بر سر امنیت عراق شکل گرفت، اما به شکلی یکطرفه و بدون بازیگردانی دیپلماتیک ایران؛ که البته آن روز‌ها دخالت نظامی اش بیشترین هراس واشنگتن از دست درازی به بغداد بود. خلیل زاد در این کتاب که «فرستاده» نام دارد می‌نویسد: «ما قصد داشتیم مطمئن شویم درصورتیکه جنگنده‌های آمریکایی به شکل تصادفی وارد حریم هوایی ایران شدند، هدف موشک‌های ایران قرار نخواهند گرفت. محمد جواد ظریف با این درخواست موافقت کرد. همچنین امیدوار بودیم ایران جمعیت شیعه در عراق را راضی کند با سرنگونی صدام موافقت کرده و از استقرار دولت جدید در این کشور حمایت کنند.»

این رفت و آمدهای دیپلماتیک که بارقه هایی از داد و ستد امنیتی را میان تهران و واشنگتن روشن می‌کرد، خیلی زود خاموش شد؛ درست پس از زمانی که بوش در اردیبهشت ماه ۱۳۸۲، ایران را متهم کرد که به تروریست‌های القاعده که ۸ آمریکایی را در ریاض کشته بودند پناه داده.