مدیریت منابع آبی شدت طوفان‌های گرد و غبار را کم می‌کند

به گزارش گروه فناوری خبرگزاری دانشجو به نقل از مرکز ارتباطات و اطلاع رسانی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ضیاء الدین شعاعی عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور درباره وقوع طوفان‌های گرد و غبار توضیحاتی ارائه و بیان کرد: نکته نخست این است که طوفان‌های گرد و غبار را باید از طوفان شن مجزا کرد. از گذشته‌های دور طوفان‌های شن یکی از پدیده‌های شناخته شده در شرایط اقلیمی و جغرافیایی برخی از مناطق بیابانی ایران بود.

 

وی ادامه داد: این مناطق در کویر‌های و بیابان‌های ایران و حاشیه برخی از شهر‌های کویری همچون کویر مرکزی و شمال استان سیستان و بلوچستان به وقوع می‌پیوندد؛ بنابراین باید پدیده طوفان‌های شن و طوفان‌های گرد و غبار را از یکدیگر متفاوت دانست. در پدیده طوفان شن ذرات دانه درشت شن به صورت خزشی و خیزشی حرکت می‌کند و در نتیجه این نوع حرکت که از آن به حرکت شن‌های روان نیز تعبیر می‌شود مناطق روستایی و زمین‌های کشاورزی مورد آسیب جدی قرار می‌گیرند. در پدیده طوفان شن به دلیل وزن بالاتر دانه‌های شن در تراز‌های بالاتر صعود نمی‌کنند و در هوا پراکنده نمی‌شود.

شعاعی افزود: پس از دهه ۸۰ پدیده جدیدی به وقوع پیوست، که همان طوفان‌های گرد و غبار هستند. در این پدیده ذرات دانه ریز و در حد کمتر از ۱۰۰ میکرون به دلیل وزن کمتر در تراز‌های بالاتر نفوذ کرده و به راحتی توسط باد جا به جا می‌شوند. هوای ارتفاعات بالاتر را تا ارتفاع چند هزارمتر آلوده کرده و با توجه به مدل‌های باد موجود تا چند هزار کیلومتر جابجا می‌شود و خسارت و آسیب‌های فراوانی را به سلامت انسان‌ها، محصولات کشاورزی و حتی تولیدات دامی وارد می‌کنند.

 

وی افزود: این ذرات به دلیل سبک بودن دارای ماندگاری نسبتا بالا و در حد چند روز تا یک هفته در فضا را دارند. با این توصیفات تعریف پدیده گرد و غبار را به این صورت می‌توان خلاصه کرد که طوفان گرد و غبار به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که طی آن ذرات دانه ریز گرد و غبار تحت تاثیر انرژی باد به هوا برخاسته و تا ارتفاعات نسبتا بالایی صعود کرده و دارای بیشتر از دو ساعت ماندگاری داشته باشد. در برخی مناطق وقوع این پدیده ضمن ایجاد آلودگی هوا عمق دید را حتی تا عمق ۵۰ متر کاهش می‌دهد.

تغییرات شرایط زمینی، مهم‌ترین عامل ایجاد طوفان‌های گرد و غبار
شعاعی با بیان اینکه علت وقوع طوفان‌های گرد و غبار می‌تواند چند دلیل داشته باشد گفت: یکی از دلایل آن وقوع طوفان‌ها و جریان‌های باد بر اساس مدل‌های رایج در منطقه است که مطالعات نشان داده در این مدل‌ها معمولا تغییرات کوتاه مدت، خیلی محتمل نیست. البته بر اساس استعداد زمین تعداد محدودی از این جریانات بادی قادر به ایجاد طوفان‌های گرد و غبار هستند. عامل دوم و اصلی‌تر تغییرات شرایط زمینی است. نتایج مطالعات نشان می‌دهد در دهه ۸۰ و ۹۰ (۱۳۸۰ تا ۱۳۹۶) تقریبا اغلب کشور‌های غرب آسیا و شمال آفریقا وارد یک دوره خشکسالی استثنایی شده اند که در این دوره میزان بارش بسیار پایین‌تر از میزان میانگین دراز مدت بارش بوده است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که منطقه تحت تاثیر یک خشکسالی درازمدت و استثنایی قرار گرفته است. این پدیده شرایط اغلب مناطق را برای وقوع طوفان‌های گرد و غبار مستعد کرده است.

 

عضو کارگروه محیط زیست ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همچنین ابراز کرد: بحث دیگر به کشور‌های عراق و سوریه مرتبط است که به دلیل عدم امنیت و وجودگروه‌های تروریستی و دخالت کشور‌های سلطه طلب و مهاجرت مردم، اغلب منابع آبی رهاشده و مدیریتی روی آن‌ها صورت نمی‌پذیرد و مردم مدیریت زمین‌های کشاورزی خود را رها کرده اند همین مسئله و شرایط خشکسالی مناطق وسیعی را برای وقوع طوفان‌های گرد و غبار مستعد کرده است.

 

شعاعی تصریح کرد: از دلایل دیگر که در دراز مدت نگرانی‌های زیادی را ایجاد کرده است مدیریت آب توسط کشور ترکیه در سرشاخه‌های دجله و فرات بدون توجه به منافع کشور‌های پایین دست است. همانطور که می‌دانیم حیات دو کشور عراق و سوریه و هور‌های بخش جنوب غربی کشورما در گرو "آورد آب" دجله و فرات است.

 

عضو کارگروه محیط زیست ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری یادآور شد: در حال حاضر ترکیه برابر کل آورد فرات و ۷۰ درصد آب دجله ذخیره سد ایجاد کرده که در آینده با بروز هرگونه منازعه سیاسی و نظامی، می‌تواند اثر مستقیم بر وضعیت محیط زیست این دو کشور داشته باشد. همانطور که در خبر‌های شنیدیم دومین پروژه عظیم پروژه آناتولی (GAP) یعنی سد ایلیسو در ۲۲ مردادماه سال جاری آبگیری را آغاز کرده است. این سد ۷۰ درصد آورد رودخانه دجله را کنترل می‌کند. دجله و فرات دو منبع مهم برای آبدهی به هور‌های جنوب هستند.

به گفته وی، با توجه به عدم وقوع تغییراتی قابل توجه در مدل باد‌های منطقه، در ۲۰ سال گذشته تغییرات در شرایط زمینی که ناشی از وقوع خشکسالی و مدیریت نادرست انسانی بود، شرایط وقوع گرد و غبار در دو دهه گذشته به شدت تشدید شده است و آینده‌ای نگران کننده را پیش روی تصویر می‌کند.

شعاعی همچنین افزود: البته وقوع همه پدیده‌های گرد و غبار را نمی‌توان به خارج از مرز‌ها ربط داد. مطالعات پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری نشان می‌دهد که برخی از این طوفان‌ها دارای منشا داخلی است و مناطقی از جنوب خوزستان و جنوب شرقی اهواز منشا بارگیری باد‌های ورودی از غرب و جنوب ایران و وقوع پدیده طوفان‌های گرد و غبار هستند.

وی در مورد استفاده از مالچ پاشی در کنترل طوفان‌های گرد و غبار اضافه کرد: مالچ پاشی نیز به عنوان اقدامی دیگر در تثبیت بیابان‌ها مورد نظر قرار می‌گیرد که البته بیشتر در مناطق مستعد وقوع شن‌های روان موٍثر است. ولی در مناطق مستعد وقوع طوفان‌های گرد و غبار موفقیت آن محل تردید است و ضرورت دارد روی بحث تولید مالچ‌های تثبیت کننده لایه دانه ریز و رسی و سیلتی مستعد تولید گرد و غبار اقدامات ویژه‌ای انجام داد. ولی در هر صورت استفاده از مالچ یک راهکار موقت و کوتاه برای ایجاد شرایط توسعه پوشش سبز است که سرمایه گذاری بر روی آن باید متناسب با میزان نیاز کشور باشد.

شعاعی در بخش بعدی به اقدامات برای پیشگیری از این پدیده پرداخت و گفت: ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار از بیابان‌های کشور مستعد تولید طوفان گرد و غبار هستند، که ۳۰۰ هزار هکتار از این اراضی در خوزستان مولد طوفان‌های گرد و غبار است. برای مقابله باید علت وقوع را پیدا کرد و با آن مقابله کرد و با توجه به مباحثی که اشاره شد، مهمترین اقدام در زمینه مقابله با اراضی مولد گرد و غبار مدیریت منابع آبی است.

 

عضو کارگروه محیط زیست ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفت: اگر در گذشته به دلیل مثبت بودن بیلان در منابع آب و وقوع بارش‌های مناسب به این موضوع توجه نمی‌شد در حال حاضر باید بحث وقوع طوفان گرد و غبار در مطالعات نقش جدی را بازی کند و مدیریت منابع آب در جهت کاهش شدت طوفان‌های گرد و غبار باید مد نظر باشد. در دهه ۹۰ با تشکیل ستاد مقابله با گرد و غبار اقدامات درخور تحسینی در سطح قانونگذاری و تدوین آئین نامه‌ها آغاز شد که در این راستا اقدامات اجرایی خوبی در کشور انجام شده است. از نمونه‌های اجرا شده می‌توان به طراحی طرح انتقال به جنوب شرق اهواز و منطقه تولید گرد و غبار، نهالکاری در سطح ۴۰ هکتار، آبگیری هورالعظیم و طرح مالچ پاشی در خوزستان اشاره کرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده خاک و آبخیز داری همچنین خاطرنشان کرد: طوفان‌های گرد و غبار در شرق کشور و در استان سیستان و بلوچستان ریشه در خشک بودن تالاب هامون دارد که منشا آب آن در خارج از کشور و کشور افغانستان قرار گرفته است. طبیعتا رفع این مشکل باید با توافق با کشور افعانستان و تامین حداقل نیاز آبی زیست محیطی این تالاب باشد. باید تلاش کرد با توافق با کشور افغانستان ورودی به هامون افزایش یابد و و احیای هامون به جای توافق بر سر حقابه‌های ناچیزهدف گذاری شود.