یادداشت دانشجویی |
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو- عادل تقی‌پور؛ مسئله تهدیدات زیست محیطی دریاچه خزر، مسئله‌ای است که در چند سال اخیر و به ویژه از زمان مطرح شدن مباحث انتقال آب‌های این دریاچه به مناطق فلات مرکزی ایران مورد توجه بسیاری از تحلیل‌گران و پژوهشگران حوزه زیست محیطی قرار گرفته است. گرچه با توجه به مطالعات به دست آمده، بیشترین عامل آلودگی‌های موجود در آب‌های این دریاچه به کشور‌های همسایه شمالی این دریاچه آبی بر می‌گردد، اما به نظر می‌رسد در چند سال اخیر، بر طبق مطالعات تجربی و علمی، سهم جمهوری اسلامی ایران در میزان افزایش آلاینده‌های موجود در این دریاچه به طرز چشمگیری افزایش یافته است و پیامد این عملکرد، امروزه در بسیاری از شهر‌های استان‌های شمالی کشورقابل مشاهده است.
درست است که اولین و مهمترین عامل آلودگی‌های این دریاچه، بهره برداری از میادین انرژی (به ویژه نفت) باشد، ولی سهم ایران در این حوزه کمتر بوده و معمولا عوامل مهمی که باید در مورد ایران ذکر کرد، فاضلاب‌های صنعتی، شهری و خانگی است که از رودخانه‌های متعدد در طول مسیر وارد دریاچه می‌شوند و با خود هزاران آلاینده دیگر را حمل می‌کنند. طبق آمار، سالانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب در شمال کشور تولید می‌شود که فقط ۴۰ درصد آن تصفیه می‌شود و ۶۰ درصد بقیه به صورت مستقیم و غیر مستقیم به دریای خزر می‌ریزد.
پسماند‌های کشاورزی، عامل دیگری است، خود این پسماند‌ها از طریق همین رودخانه‌ها وارد دریاچه می‌شوند. عموم منابع آبی کشاورزی با محلول سموم‌های کشاورزی ترکیب شده اند و همین امر به تنهایی می‌تواند کیفیت آب دریاچه را با خطر مواجه سازد. امّا عامل دیگر که می‌تواند دخیل باشد و به نظرم، ارتباط مستقیمی با حوزه فرهنگ دارد، زباله‌ها و پسماند‌هایی که از سوی گردشگران شهر‌های شمالی و یا برخی ساکنان بومی این مناطق در سواحل شهر‌های شمالی کشور تولید می‌شوند، است؛ لذا این سه مورد می‌تواند مهمترین عوامل آلودگی انسانی و ارادی دریاچه خزر باشند و از آنجا که این دریاچه به آب‌های آزاد راهی ندارد، با انجام پروژه‌های اضافی دیگر، مانند سدسازی، حجم آب کم شده و در نتیجه میزان آلاینده‌های آب نیز برای همیشه باقی مانده و همواره از کیفیت محلول آب کاسته خواهد شد.
تجربه مدیریت ناصحیح در چند سال اخیر در مورد سایر دریاچه‌های کشور مانند دریاچه ارومیه، بختگان و تالاب هامون و پیامد‌های ناگوار ناشی از آلایندگی‌ها و در مواردی خشکسالی، نشان از این امر دارد که شاید در آینده‌ای نزدیک، دریاچه خزر هم به لیست تهدیدات زیست محیطی مان، اضافه شود. امّا عمق مسئله زمانی بدتر می‌شود که در چند سال گذشته، مباحثی پیرامون انتقال آب‌های دریاچه خزر به بخش‌های مرکزی ایران شنیده شده است و حتی اقداماتی نیز صورت گرفت؛ لذا این مسئله، می‌تواند تهدیدات زیست محیطی این دریاچه را با خطر چند برابر مواجه سازد.
فارغ از اینکه این مسئله در کدام دولت مطرح شد یا در کدام دولت اجرایی خواهد شد، پیامد‌های آن می‌تواند مشکلاتی را هم برای مردم مناطق شمالی و هم مرکزی کشور ایجاد کند. از جمله نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری، آسیب پذیری جنگل‌های ساحلی ناشی از ایجاد دستگاه‌های آب شیرین کن و مهمترین عامل، شاید در آینده‌ای نزدیک مشکلات کمبود آب برای مناطق شمالی کشور باشد.
امروزه در خزر وضع به گونه‌ای است، اشتیاق شنا کردن در دریا از بین رفته و همچنین گردشگران عموماً مسائل فرهنگ زیست محیطی را رعایت نکرده و با کوله باری از زباله ها و پسماند‌ها مواجه ایم. این تهدیدات، امروزه به صورت خیلی زیر پوستی برای مردمان شمالی کشور از جمله شهر‌هایی که بیشترین طول ساحلی را دارند (مانند محمودآباد) قابل احساس است. با توجه به تحقیقات به عمل آمده در چنین شهر‌هایی کیفیت آب شهروندان بسیار پایین آمده است. پسماند‌های جامانده در رودخانه‌های مسیر دریا و بوی این آلاینده ها، فضای شهر را نامتناسب جلوه داده و علاوه بر این با افزایش برخی بیماری‌های تنفسی در شهروندان روبرو بوده‌ایم. در مجموع همه این مسائل ناشی از اولاً عدم فرهنگ سازی محیط زیست در بین عموم شهروندان و در مسئله دوم، مدیریت ناصحیح دولتمردان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی در کشور و به خصوص چند سال اخیر است. به نظر در این زمینه لزوم سازمان‌های غیردولتی (NGO) زیست محیطی، در کشور و به طور مشخص، شهر‌های شمالی کشور- که البته در برخی از این شهر‌ها چنین سازمان‌هایی شکل گرفته و فعالیت ویژه و موثری دارند- و مطالبه از دولتمردان در خصوص مسائل زیست محیطی شهر‌های شمالی، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
حتما نباید، یک موضوع به تهدیداتی که با جان آدم‌ها بازی می‌کند برسد که ما آن را همانند مسائل نظامی در حیطه موضوعات امنیتی قرار داده و برای آن دستورالعمل‌هایی صادر کنیم و بهتر است قبل از اینکه موضوع بسیار بحرانی‌تر شود، دستورالعمل‌هایی صورت گرفته و مسائل زیست محیطی را با نگاه امنیتی مورد بررسی قرار دهیم. زیرا براساس نظریات، موضوعات امنیتی از حوزه نظامی فراتر رفته و یکی از این عناصر می‌تواند مسئله زیست محیطی باشد.
عادل تقی‌پور-کارشناس ارشد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه شهید بهشتی
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.
درست است که اولین و مهمترین عامل آلودگی‌های این دریاچه، بهره برداری از میادین انرژی (به ویژه نفت) باشد، ولی سهم ایران در این حوزه کمتر بوده و معمولا عوامل مهمی که باید در مورد ایران ذکر کرد، فاضلاب‌های صنعتی، شهری و خانگی است که از رودخانه‌های متعدد در طول مسیر وارد دریاچه می‌شوند و با خود هزاران آلاینده دیگر را حمل می‌کنند. طبق آمار، سالانه ۴۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب در شمال کشور تولید می‌شود که فقط ۴۰ درصد آن تصفیه می‌شود و ۶۰ درصد بقیه به صورت مستقیم و غیر مستقیم به دریای خزر می‌ریزد.
پسماند‌های کشاورزی، عامل دیگری است، خود این پسماند‌ها از طریق همین رودخانه‌ها وارد دریاچه می‌شوند. عموم منابع آبی کشاورزی با محلول سموم‌های کشاورزی ترکیب شده اند و همین امر به تنهایی می‌تواند کیفیت آب دریاچه را با خطر مواجه سازد. امّا عامل دیگر که می‌تواند دخیل باشد و به نظرم، ارتباط مستقیمی با حوزه فرهنگ دارد، زباله‌ها و پسماند‌هایی که از سوی گردشگران شهر‌های شمالی و یا برخی ساکنان بومی این مناطق در سواحل شهر‌های شمالی کشور تولید می‌شوند، است؛ لذا این سه مورد می‌تواند مهمترین عوامل آلودگی انسانی و ارادی دریاچه خزر باشند و از آنجا که این دریاچه به آب‌های آزاد راهی ندارد، با انجام پروژه‌های اضافی دیگر، مانند سدسازی، حجم آب کم شده و در نتیجه میزان آلاینده‌های آب نیز برای همیشه باقی مانده و همواره از کیفیت محلول آب کاسته خواهد شد.
تجربه مدیریت ناصحیح در چند سال اخیر در مورد سایر دریاچه‌های کشور مانند دریاچه ارومیه، بختگان و تالاب هامون و پیامد‌های ناگوار ناشی از آلایندگی‌ها و در مواردی خشکسالی، نشان از این امر دارد که شاید در آینده‌ای نزدیک، دریاچه خزر هم به لیست تهدیدات زیست محیطی مان، اضافه شود. امّا عمق مسئله زمانی بدتر می‌شود که در چند سال گذشته، مباحثی پیرامون انتقال آب‌های دریاچه خزر به بخش‌های مرکزی ایران شنیده شده است و حتی اقداماتی نیز صورت گرفت؛ لذا این مسئله، می‌تواند تهدیدات زیست محیطی این دریاچه را با خطر چند برابر مواجه سازد.
فارغ از اینکه این مسئله در کدام دولت مطرح شد یا در کدام دولت اجرایی خواهد شد، پیامد‌های آن می‌تواند مشکلاتی را هم برای مردم مناطق شمالی و هم مرکزی کشور ایجاد کند. از جمله نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری، آسیب پذیری جنگل‌های ساحلی ناشی از ایجاد دستگاه‌های آب شیرین کن و مهمترین عامل، شاید در آینده‌ای نزدیک مشکلات کمبود آب برای مناطق شمالی کشور باشد.
امروزه در خزر وضع به گونه‌ای است، اشتیاق شنا کردن در دریا از بین رفته و همچنین گردشگران عموماً مسائل فرهنگ زیست محیطی را رعایت نکرده و با کوله باری از زباله ها و پسماند‌ها مواجه ایم. این تهدیدات، امروزه به صورت خیلی زیر پوستی برای مردمان شمالی کشور از جمله شهر‌هایی که بیشترین طول ساحلی را دارند (مانند محمودآباد) قابل احساس است. با توجه به تحقیقات به عمل آمده در چنین شهر‌هایی کیفیت آب شهروندان بسیار پایین آمده است. پسماند‌های جامانده در رودخانه‌های مسیر دریا و بوی این آلاینده ها، فضای شهر را نامتناسب جلوه داده و علاوه بر این با افزایش برخی بیماری‌های تنفسی در شهروندان روبرو بوده‌ایم. در مجموع همه این مسائل ناشی از اولاً عدم فرهنگ سازی محیط زیست در بین عموم شهروندان و در مسئله دوم، مدیریت ناصحیح دولتمردان در عرصه فعالیت‌های زیست محیطی در کشور و به خصوص چند سال اخیر است. به نظر در این زمینه لزوم سازمان‌های غیردولتی (NGO) زیست محیطی، در کشور و به طور مشخص، شهر‌های شمالی کشور- که البته در برخی از این شهر‌ها چنین سازمان‌هایی شکل گرفته و فعالیت ویژه و موثری دارند- و مطالبه از دولتمردان در خصوص مسائل زیست محیطی شهر‌های شمالی، می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد.
حتما نباید، یک موضوع به تهدیداتی که با جان آدم‌ها بازی می‌کند برسد که ما آن را همانند مسائل نظامی در حیطه موضوعات امنیتی قرار داده و برای آن دستورالعمل‌هایی صادر کنیم و بهتر است قبل از اینکه موضوع بسیار بحرانی‌تر شود، دستورالعمل‌هایی صورت گرفته و مسائل زیست محیطی را با نگاه امنیتی مورد بررسی قرار دهیم. زیرا براساس نظریات، موضوعات امنیتی از حوزه نظامی فراتر رفته و یکی از این عناصر می‌تواند مسئله زیست محیطی باشد.
عادل تقی‌پور-کارشناس ارشد مطالعات منطقه‌ای دانشگاه شهید بهشتی
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.
ارسال نظرات