حمایت از مالکیت فکری در سایه کنوانسیون‌های جهانی

گروه فناوری خبرگزاری دانشجو؛ حمیده آقاجانی - اختراع، خلاقیت، نوآوری، ایده، و فناوری و کلماتی همراستا با این واژه‌ها از ابتدای تاریخ بشریت با انسان بوده است. از روزی که آتش کشف شد و درک مفهوم استفاده از آهن تا روزی که انسان توانست به فضا سفر کند همه این واژه‌ها کنارش بوده است. هر چند هنوز هم این راه ادامه دارد، اما شکل آن فرق کرده است، در واقع بیشتر در فضای آموزشی و کارآفرینی همه‌گیر شده است. بسیاری از محققان و پژوهشگران از سراسر دنیا به دنبال راه‌های خلاقانه هستند تا بتوانند با کمترین هزینه بهترین کارایی از محصول خود دریافت کنند.  

از آنجا که در کره زمین نزدیک به ۸ میلیارد انسان با تفکرات مختلف زندگی می‌کنند و کسب سود سرمایه از سوی دیگر دستاوردی شیرین برای انسان‌ها به شمار می‌آید سرقت افکار و ایده‌ها کار آسان خواهد بود و اثبات آن برای صاحب ایده بسیار سخت؛ با همین رویکرد هم بود که مسئله ثبت ایده مطرح شد و مالک ایده این حق را پیدا کرد تا همچون خالق یک غزل شاعرانه نام را پای خلاقیتش امضا کند. با توسعه صنعتی شدن جهان سازمان‌های بین المللی به این نتیجه رسیدند که باید به اتفاقی کنوانسیونی برای حمایت از ایده‌ها ایجاد شود.  یکی از مهم‌ترین سازمان‌های بین‌المللی در حوزه مالکیت فکری، سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO» است که بر اساس کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری، مصوب چهاردهم جولای سال ۱۹۶۷ میلادی در اجلاس استکهلم (بازبینی و اصلاح در تاریخ ۲۸ سپتامبر سال ۱۹۷۹)، آغاز به‌کار نمود. در حال حاضر، ۱۹۱ کشور جهان، به عضویت این سازمان در آمده‌اند و ۲۶ معاهده بین‌المللی، از جمله پیمان همکاری ثبت اختراع «PCT»، موافقتنامه لیسبون و پروتکل مادرید را تحت پوشش خود دارد.

سازمان جهانی مالکیت فکری، در معرفی خود می‌گوید: «وایپو یک انجمن سیاستی جهانی است که در آن، دولت‌ها، سازمان‌های بین دولتی، گروه‌های صنعتی و جامعه مدنی، برای حل مسائل مرتبط با مالکیت فکری، گرد هم آمده‌اند. کشور‌های عضو و ناظران، به‌طور منظم، در کمیته‌ها و نهاد‌های تصمیم‌گیری مختلف، ملاقات می‌کنند. چالش اصلی آن‌ها، این است که برای اطمینان از تطابق و همگامی سیستم بین‌المللی مالکیت فکری، با جهان در حال تغییر، مذاکراتی را در مورد تغییرات و قوانین جدید مورد نیاز، صورت دهند و البته به هدف اصلی خود که تشویق و ترویج نوآوری و خلاقیت است، ادامه دهند.»

 

انتشار اسناد استراتژیک نشان می‌دهد که برنامه‌های راهبردی میان مدت سازمان وایپو در سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱ میلادی «ارتقاء نوآوری و خلاقیت، با هدف توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی تمامی کشورها، از طریق یک سیستم مالکیت فکری بین‌المللی متعادل و مؤثر» است. برنامه‌ای که اگر اجرایی شود به طور قطع ایده‌ها به صاحبان اصلی خود باز خواهند گشت.

 همانطور که گفته شد ۱۹۱ کشور عضو وایپو هستند و سازمان جهانی مالکیت فکری هر سال بر اساس شاخص‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، توسعه آموزشی، خلاقیت و ... کشور‌های عضو را مورد بررسی قرار داده و جایگاه آن‌ها را در جهان مشخص می‌کند.

بر اساس آخرین گزارش GII با عنوان «شاخص جهانی نوآوری ۲۰۱۸» ایران در رده ۴۶ «Sub-Index» خروجی و ۹۳ «Sub-Index» ورودی قرار گرفت و از نظر نرخ کارایی نیز عدد ۱۱ را به خود اختصاص داد. این جایگاه بر اساس موضوعاتی همچون شاخص جهانی نوآوری، پیچیدگی بازار، پیچیدگی کسب و کار، خروجی‌های دانش وفناوری و خروجی‌های خلاق بوده است.

بر اساس آمار نرخ بهره وری کشور‌های جهان، در سال ۲۰۱۸ نیز ایران از بین ۱۶۲ کشور رتبه ۶۵ را کسب کرده بود و  در این دسته بندی کشور‌های سوئیس، هلند، سوئد، انگلستان و سنگاپور در رتبه‌های اول تا پنجم قرار داشتند.

 

گفتنی است؛ سازمان جهانی مالیکت معنوی هر سال گزارش شاخص نوآوری کشور‌ها را منتشر می‌کند، بر این اساس ایران در سال ۲۰۱۹ بالاتر از کشور‌هایی مانند برزیل، عربستان، آفریقای جنوبی و قطر، نسبت به سال قبل خود ۴ پله صعود کرده است.

بررسی شاخص‌های ورودی مثل نهاد‌ها و مؤسسات، زیرساخت، سرمایه انسانی و پژوهش، پیچیدگی بازار و پیچیدگی کسب‌وکار که جزئی از معیار‌های جهانی محسوب می‌شوند باعث شد تا در سال ۲۰۱۹ ایران موفق به کسب امتیاز ۳۴.۴۳ شده و بالاتر از کشور‌هایی همچون برزیل، عربستان، آفریقای جنوبی و قطر قرار گیرد.

همچنین ایران در شاخص‌هایی مثل «سرمایه انسانی» و «پژوهش» وضعیت بهتری و با امتیاز ۳۷.۶ دو پله نسبت به سال ۲۰۱۸ صعود کرده و در رده ۴۵ فهرست جهانی قرار گرفته است.  

این ادعا که ایران بر روی گنج خوابیده خیلی هم بیراه نیست، شاید تصور بسیاری این باشد که ما سرمایه‌هایی همچون نفت، معادن طلا، مس یا مواردی از این دست در کشور بسیار داریم، البته این تفکر اشتباه نیست، اما باید ایمان داشته باشیم که سرمایه اصلی در این کشور نیروی جوان و خلاقی هستند که ثروت‌هایی بی پایان به حساب می‌آیند و حمایت از این جوانان در غالب زیست بوم‌های نوآوری و شرکت‌های دانش بنیان کمک خواهد کرد که در این شاخص‌های جهانی با سرعت بیشتری رشد کرده و در جایگاه بالاتری قرار بگیریم.