یارانه‌هایی دور از عدالت و هدفمندی / فقیر و غنی هر دو یارانه بگیرند، اما این کجا و آن کجا؟!

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو هدفمندی یارانه هر چند با عنوان حمایت از تولید و افزایش عدالت اجتماعی دنبال شد، اما در گیر و دار سیاسی کاری‌هایی که به دنبال جلب نظر و راضی نگاه داشتن همه اقشار جامعه بود همچنان در همان مسیر غلطی دنبال شد که از ابتدا در پیش گرفته شد. با آنکه بار‌ها و بار‌ها کارشناسان اقتصادی خواستار حذف یارانه ثروتمندان جامعه شدند، اما در کمال تعجب چنین موضوعی تا کنون محقق نشده است. یارانه ۴۵۵۰۰ تومانی بعد از تورم ۴۰ درصدی به جای خود باقی است ودولت نگران اقشار پر درآمدی است که این بار از یارانه معیشتی جا مانده اند! لذا دولت به دنبال تلفیق یارانه انرژی و یارانه معیشتی وپرداخت آن به همه مردم بود که در کمیسیون تلفیق مجلس رد شد. اساتید و کارشناسان اقتصادی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری دانشجو چرایی محقق نشدن اهداف یاد شده را بررسی کردند که در ادامه نقدیم می‌شود.

یارانه ابزار سیاسی شده نه کمک اقتصادی
دکتر حسن حیدری؛ اقتصاد دان و عضو هیات علمی دانشگاه تربیت مدرس نظام صحیح پرداخت یارانه در سطح جهانی را اینگونه توضیح داد: نظام پرداخت یارانه در تمام دنیا متفاوت از نظام پرداخت یارانه درایران است چرا که یارانه مجموعه‌ای از حمایت‌های تامین اجتماعی به شمار می‌رود که لزوما محدود به حمایت‌های درمانی نیست بلکه حمایت‌های دیگری را شامل می‌شود که افراد وخانواده‌های آسیب پذیر را در وجوه مختلف مورد پشتیبانی قرارمی دهد. از برنامه چهارم توسعه به بعد تا کنون سیستم حمایتی قابل قبولی با راه اندازی سامانه جامعی در تشخیص نیازمندان از ثروتمندان و طبقه متوسط و نیمه برخوردار جامعه ارائه نشده است. درآمد‌های نفتی دولت‌ها و برخورداری آن‌ها از دلار‌های نفتی مانع دریافت صحیح مالیات از اقشار ثروتمند جامعه شده لذا موضوع مالیات و حتی یارانه نیز به امری سیاسی برای پیشبرد اهداف دولت‌ها تبدیل شده نه مساله علمی کاملا اقتصادی.
یارانه مشکلی از مردم حل نمی‌کند
وی دراین باره گفت: یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی از سال ۸۹ تا کنون تغییری نداشته در حالی که تورم چند برابر شده و یارانه معیشتی که بعد از اعتراضات بنزینی دولت مجبور به پرداخت آن به برخی از خانوار‌ها شد به خودی خود مبلغ قابل توجهی در حمایت از اقشار ضعیف جامعه نیست، حتی اقشار متوسط جامعه نیز اگر درگیر مباحثی، چون درمان سرطان شوند، هزینه‌های بالای درمان آن‌ها را چند پله به سمت فقر نزول می‌دهد لذا حمایت‌های یارانه‌ای دولت چه در شکل یارانه انرژی چه در شکل یارانه معیشتی مشکلی از مشکلات طبقه ضعیف جامعه حل نمی‌کند.
عدالت اجتماعی زیر تیغ هدفمندی یارانه‌ها
استاد اقتصاد ادامه داد: اقدامات مقطعی دولت‌ها در تلفیق یارانه‌ها و اعطای یارانه به همه مردم و گروه‌های برخوردار جامعه سیاسی کاری است، فقدان سامانه‌های شناسایی نیازمندان و درآمد طبقات برخوردار جامعه که از کیفیت و کارآمدی قابل قبولی برخوردار باشد موضوع مهمی است که دولت‌ها هرگز برای آن چاره اندیشی نکرده اند. سیاست‌های دولت بین فقیر و غنی تفاوتی در دریافت یارانه نگذاشته است، یارانه در بخش درمان و سایر بخش‌های اجتماعی بین همه اقشار جامعه غنی و فقیر یکسان توزیع شده، موضوعی که متاسفانه با عدالت اجتماعی منافات دارد چرا که گروه‌های ثروتمند و پر درآمد به طور طبیعی از یارانه‌های پنهان مضاعف تری به مراتب فقرا استفاده می‌کنند.
سیستم جامع شناسایی نیازمندان راهکار حل مشکلات یارانه‌ای است
دکتر حسن حیدری در پایان گفت: تا زمانی که بانک اطلاعات جامعی راه اندازی نشود و اطلاعات مشمولین یارانه و طبقات برخوردار در آن ثبت نشود عدالت اجتماعی درموضوع پرداخت یارانه رعایت نمی‌شود و قشر ضعیف و فقیر جامعه در تنگنا‌های بی عدالتی قرار دارند و دولت نیز به دلیل سیاسی کاری و محافظه کاری از اقشار پر درآمد حمایت می‌کند. راه اندازی سیستم جامع شناسایی نیازمندان با نظارت قانونمند نمایندگان مجلس شورای اسلامی کمک شایان توجهی در سازمان یافتگی اعطای یارانه و تمام شدن مباحث وقت گیر یارانه‌ای است که بار‌ها وبار‌ها در مجلس مطرح شده و ساختار مطلوبی برای پرداخت آن در نظر گرفته نشده است.
هدف پرداخت یارانه افزایش قدرت خانوار است
دکتر خسرو پیرایی اقتصاد دان و استاد دانشگاه هم به ما گفت: دولت‌ها با پرداخت یارانه به فقرا تلاش می‌کنند تا قدرت خرید افراد و خانوار‌های کم درآمد را افزایش دهند. خانواده‌ها یا افرادی که به دلایل مختلفی، چون معلولیت یا عدم توانایی در انجام کار یا نیافتن کار مناسب از درآمد کم یا فاقد درآمد هستند با دریافت یارانه قادر به تامین احتیاجات اولیه و در حد متعارف می‌شوند، بخصوص در کشوری، چون ایران که روند تورمی همواره رو به رشد بوده و تورم بخش جدایی ناپذیری از اقتصاد شده حمایت‌های یارانه‌ای از اقشار کم درآمد و آسیب پذیر بسیار ضروری است.
یارانه جوابگوی یک هفته زندگی نیازمندان نیست
وی در ادامه گفت: یارانه باید به خانواده‌های تحت پوشش بهزیستی وکمیته امداد که آسیب پذیری آن‌ها ثابت شده اختصاص بیابد، یارانه انرژی ویارانه معیشتی در صورت تلفیق نیاز‌های هفتگی افراد را نیز تامین نمی‌کند چه برسد به نیاز‌های ماهیانه یک خانواده، هر چند نهادهایی، چون کمیته امداد و بهزیستی نیز حمایت‌هایی دارند، اما روند رو به رشد تورم باعث کمرنگ شدن اثراین حمایت‌ها شده است.
هدف اصلی پرداخت یارانه افزایش رفاه اجتماعی است
استاد اقتصاد خاطر نشان کرد: هدفمندی یارانه‌ها باید اثر مستقیمی در افزایش رفاه اجتماعی داشته باشد، هدفمندی یارانه به معنای تلفیق دو یارانه و کم شدن مبلغ آن در تورم ۴۰ درصدی نیست تا دولت همه اقشار و گروه‌های جامعه را راضی نگاه دارد بلکه مهمترین هدف هدفمندی یارانه‌ها ایجاد رفاه اجتماعی بر پایه عدالت اجتماعی است که متاسفانه در روندی که دولت آن را دنبال می‌کند چنین هدفی نهادینه نشده و حمایت‌های لازم از طبقه ضعیف جامعه به عمل نمی‌آید.
سبد کالا تامین کننده بخشی از نیاز‌های نیازمندان است
خسرو پیرایی اقتصاد دان ادامه داد: دولت می‌تواند علاوه بر پرداخت یارانه نقدی به خانوار‌های کم درآمد با درنظر گرفتن سبد‌های کالایی بخشی از نیاز‌های اصلی و ضروری خانواده‌ها را تامین کند. اعطای سبد کالایی از جهت کاهش گردش نقدینگی و کاهش تورم راهکار مطلوبی است که اجرای آن بخشی از نیاز‌های خانوار را پوشش می‌دهد. دولت آقای روحانی یا دولت بعدی در مساله پرداخت یارانه باید با خود به نتیجه برسد که آیا هدف هدفمندی یارانه‌ها را رعایت می‌کنند و یا یارانه را در دور باطلی از رفتار‌های سیاسی قرار می‌دهند که با هدف واقعی پرداخت یارانه فاصله معنا داری دارد.
حل ریشه‌ای موضوع یارانه یک ضرورت است
وی افزود: موضوع پرداخت یارانه به اقشارخاص و آسیب پذیر باید به صورت ریشه‌ای ویک بار برای همیشه حل شود. عدم تصویب تلفیق یارانه انرژی با یارانه حمایتی قدم خوبی است، اما کافی نیست بلکه با پرداخت مالیات باید از سایر طبقات نیازمند جامعه نیز حمایت به عمل آورند.
تولید از یارانه محروم مانده است
خسرو پیرایی در پایان با تاکید بر پرداخت یارانه ثروتمندان به تولید تصریح کرد: مهمترین بخش درآمد هدفمندی یارانه‌ها قرار بود به افزایش چرخه تولید اختصاص داده شود که در عمل چنین موضوع مهمی محقق نشد، لذا انتظار می‌رود یارانه ثروتمندان به تولید و ایجاد اشتغال اختصاص داده شود تا درکنار گردش چرخ تولید و دریافت مالیات از فعالیت‌های کاذب و غیر مولد، با تقویت اشتغال رفاه اجتماعی افزایش بیابد و بخشی از مشکلات اقتصادی جامعه با تولید و اشتغال زایی رفع گردد.