گزارش |
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * اگر مزار امام هشتم از مشهد حذف شود، برای این شهر چه هویتی باقی می‌ماند؟ این سوال وقتی مطرح می‌شود که می‌خواهیم مطالعه‌ای اولیه درباره مشهد داشته باشیم. مشهد، شهری حدودا هزار ساله است در منطقه‌ای که نقاط تمدنی اطراف آن پررنگ و اثرگذار بوده اند؛ در سال ۲۰۳ هجری قمری که امام رضا (ع) در باغ حمید بن قحطبه مدفون شد، در اطراف آن نقاط شهری بزرگی مانند توس و نیشابور فعالیت داشتند. منابع جغرافیای تاریخی از قرن سوم هجری به بعد نام مشهد را به منطقه نوغان اطلاق کردند تا اینکه در قرن ششم نام مشهد به صراحت در متون جغرافیایی مطرح شد. توسعه مشهد به عنوان یک نقطه شهری که بر پایه زیارت حضرت رضا (ع) ایجاد شده بود، در طول تاریخ ادامه یافت تا جایی که شاه عباس صفوی برای رونق این شهر چند ساختمان عمرانی ایجاد کرد و تا آنجا که نادرشاه آن را به عنوان پایتخت خود برگزید. در دوره پهلوی دوم نیز تغییراتی در ساختار شهری مشهد به ویژه بافت اطراف حرم ایجاد شد. خاطره قدیمی‌های مشهد از فلکه حضرت، بالا خیابان و پایین خیابان و خیابان تهران بازمانده این تغییرات است. حتی آن زمان قرار بود که مشهد به دو قسمت شرقی (مذهبی وسنتی) و غربی (توریستی و مدرن) تقسیم شود که با پیروزی انقلاب اسلامی این طرح به اجرا نرسید.
آخرین آثار فلکه حضرت
آنچه از گذشته در بافت اطراف حرم به عنوان خاطره مشترک مشهدی‌های نسل کنونی وجود دارد، چهار خیابان منتهی به حرم مطهر است. خیابان‌های امام رضا (ع) از جنوب، نواب صفوی از شرق، طبرسی از شمال و شیرازی از غرب به حرم مطهر منتهی می‌شوند. طرح‌های توسعه حرم مطهر، محدوده فلکه حضرت را دربرگرفت و پس از آن زیرگذر حرم نیز چهره این بافت را تغییر داد؛ اما همچنان حرم امام رضا (ع) و گنبد و گلدسته‌های طلایی بارگاه آن حضرت به عنوان مرکز اصلی در بافت اطراف حرم مشاهده می‌شد.
گنبد طلا خیابان‌های امام رضا (ع) یا همان خیابان تهران و طبرسی به وضوح و از فاصله دو یا سه کیلومتری دیده می‌شد. سلام به حضرت از پل راه آهن در خیابان طبرسی برای زائرانی که با قطار به مشهد می‌آمدند و از ترمینال در فاصله‌ای دورتر، آغاز زیارت محسوب می‌شد.
اما اکنون با اینکه از انتهایی‌ترین نقطه خیابان امام رضا (ع) گنبد طلا دیده می‌شود، اما دیگر خاطره کودکی دهه شصتی‌های پایین شهری مشهد که در میدان فجر می‌نشستند و از دور حرم را می‌دیدند، تکرار نمی‌شود. تراکم ساختمان‌های مرتفع در اطراف حرم باعث شده است تا دیگر گنبدطلا به عنوان نماد اصلی بافت اطراف حرم به چشم نیاید. این تغییر را می‌توان زاییده افکار درهم و برهم برای توسعه شهری مشهد دانست.
تاکنون به صورت مشخص سه طرح تفصیلی برای بافت اطراف حرم مطهر تصویب و تاحدودی اجرایی شده است. اما در سال ۹۶، شورای عالی معماری و شهرسازی در مصوبه‌ای به شهرداری مشهد و اداره کل راه و شهرسازی استان تکلیف کرد که هر طرحی که در بافت ثامن در حال اجرا است، متوقف شود تا طرحی متناسب با زیست بومی فرهنگی آن تهیه کنند.
هرچند این مصوبه به اجرا نرسید و پس از آن، وزیر راه و شهرسازی وقت، یعنی عباس آخوندی، پیروز حناچی را از سمت دبیری شورای عالی معماری و شهرسازی برداشت و در نهایت مصوبات زمان حناچی به محاق رفت.
حقوق مکتسبه بافت اطراف حرم
مسئولان شهری در آن مدعی بودند که در بافت اطراف حرم مطهر ، حقوق مکتسبه‌ای ایجاد شده است. در نشست‌های خبری که از سوی اعضای شورای اسلامی شهر و شهرداری مشهد برگزار می‌شد، ارزیابی از حقوق مکتسبه حدود ۵۰۰۰ میلیارد تومان ارائه می‌کردند. اما ایراداتی به همین حقوق مکتسبه نیز وارد است. چندی قبل سعید شعرباف، عضو هیات علمی دانشگاه بین المللی امام رضا (ع) مشهد در یادداشتی انتقاداتی به آن وارد کرد.
در بخشی از این یادداشت آمده است: «جالب اینجاست که بسیاری از ساخت و ساز‌های این دوستان، روی زمین‌هایی صورت گرفته که پیش از این در تملک مردم ساده این منطقه بوده و سال‌های پیش با این استدلال که منافع عمومی شهر غلبه دارد بر منافع یک خرده مالک، زمین مردم در اختیار آنان برای ساخت و ساز قرار گرفته است. منتها حالا که ممکن است با همان استدلال (یعنی غلبه منافع عمومی شهر بر منافع یک فرد) زمین و کاربری از آنان خریداری و در اختیار حق عمومی شهر قرار بگیرد، فریاد‌ها بلند شده است که حق ما را نگیرید و طرح قبلی برای ما حق ایجاد کرده و‌الخ.»
محمدرضا کلایی، شهردار مشهد، روز یکشنبه در نشست خبری خود گفت که ۲۹۰ پروژه در بافت اطراف حرم مطهر درگیر حقوق مکتسبه هستند. کلایی در این نشست گفته که در تعریف حقوق مکتسبه نظرات مختلفی وجود دارد، اما خود تعریفی ارائه نمی‌کند که براساس آن بگوییم ۲۹۰ پروژه درگیر حقوق مکتسبه هستند.
او همچنین چند چالش را درباره طرح پیرامونی حرم مطهر عنوان کرد: «چالش اول، چالش تصمیم گیری در استان خودمان و تهران است و اینکه آیا سرنوشت طرح بافت پیرامون حرم مطهر به نهاد‌های استانی سپرده شود یا به تهران و نهاد‌های مربوطه واگذار شود. چالش دوم تأمین منابع مالی طرح است و اینکه آیا برای تصمیمات اتخاذ شده منابع مالی تأمین شده است یا خیر.»
انتقاد کلایی به تصمیمات شورای عالی معماری و شهرسازی نیز این است که این شورا کاری به تأمین مالی منابع طرح ندارد و دیدگاه ایده آل خود را مطرح می‌کند.
شهردار مشهد در ادامه این نشست عنوان کرده است: «۴ صورت جلسه میان وزیر راه و شهرسازی، استاندار و سایر مسئولان برای بافت اطراف حرم وجود داشته که به ثمر ننشسته است. آبان سال گذشته نیز استاندار خراسان رضوی به همراه مدیران مربوط، جلسه‌ای با وزیر راه و شهرسازی داشتند و وزیر، آماده شدن طرح تا پایان سال ۹۸ را وعده داد، اما این وعده تا امروز عملیاتی نشده است؛ موضوعی که دیوان عدالت اداری نیز به آن ورود پیدا کرد.»
شیوه‌نامه‌ای که اجرا نمی‌شود
آخرین جلسه شورای عالی معماری و شهرسازی که درباره بافت اطراف حرم مطهر تشکیل شده، مربوط به هفته گذشته است که در آن نمایندگانی از دفتر رئیس جمهور، قوه قضاییه حضور داشتند. این جلسه به ریاست محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی برگزار شده و موضوع آن «بررسی شیوه نامه حقوق مکتسبه و ترتیب درنظر گرفتن آن در بازنگری طرح اطراف حرم مطهری رضوی» بوده است.
در این جلسه نمایندگان مشهدی، مانند رزم حسینی استاندار خراسان رضوی، حیدری، رئیس شورای اسلامی شهر و روشنک، نماینده سرمایه گذاران در این بافت، مهم‌ترین انتقاد خود را توقف ۲۴ ساله طرح نوسازی بافت اطراف حرم عنوان کرده اند. تأکید آنان بر جبران حقوق افرادی است که ۱۵ سال پیش ۴۰ میلیارد پول در این منطقه خرج کرده اند. اما اسلامی، وزیر راه و شهرسازی در این جلسه تأکید کرد که ساخت و ساز‌های براساس طرح تفصیلی انجام شده، حقوق قانونی دارد، اما ساخت و ساز‌های خلاف آن باید براساس شیوه نامه تصمیم گیری کنیم. این جلسه مصوبه‌ای نداشته و در نهایت اسلامی از مسئولان مشهدی و کشوری خواسته است که درباره شیوه نامه نظرات خود را بیان کنند. به گفته اسلامی این شیوه نامه، مبنای کار در بافت اطراف حرم خواهد بود.
اینکه جزییات شیوه نامه حقوق مکتسبه در بافت اطراف حرم مطهر چیست، مطلبی منتشر نشده است. سامانه مصوبات شورای معماری و شهرسازی نیز این شیوه نامه را بارگذاری نکرده و صرفا نام آن در مصاحبه‌های مسئولان شهری مشهد و وزارت راه و شهرسازی آمده است که اطلاعات جدیدی به ما نمی‌دهد.
این روز‌ها هرکسی که اطراف حرم را پیاده برود، می‌بینید که آثار هویتی در آن به شکل چشمگیری کاهش یافته است، پروژه‌های بزرگ مقیاس تجاری و اقامتی با ارتفاع زیاد در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر، سبک زندگی را به زائر و مجاوران القا می‌کند که غیر از هویت مذهبی و فرهنگی مشهد است. در گزارش‌های بعدی به بررسی دقیق‌تر پرونده بافت اطراف حرم مطهر خواهیم پرداخت.
ارسال نظرات