خسارت محض هندوستان از پیمان راهبردی تهران- پکن! / مسیر تجاری بمبئی-مسکو قربانی رقابت آمریکا با چین و ایران می‌شود؟

گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو؛ خبرگزاری الجزیره در گزارشی با عنوان «معنای توافق جدید ایران - چین برای منطقه چیست؟» به قلم «عبدالباسط» نوشت: اوایل جولای ۲۰۲۰/ تیر ۱۳۹۹، وزیر امورخارجه ایران اعلام کرد که تهران نزدیک انعقاد یک توافقنامه همکاری راهبردی و بلند مدّت با پکن است. چند هفته بعد، رسانه‌های هندی گزارش دادند که تهران، دهلی‌نو را از پروژه مهمّ خط ریلی واقع در امتداد مرزهایش با افغانستان پس از عدم اهتمام هندوستان نسبت به سرمایه‌گذاری از ترس آمریکا، کنار گذاشته است.

برخلاف جوسازی رسانه‌ها، خبر اتحاد راهبردی ایران و چین ارتباط مستقیمی به ادعای رسانه‌ها مبنی بر بی‌اعتنایی  تهران نسبت به دهلی‌نو نداشت. با این اوصاف، اگر این موضوع را با «افزایش تنش بین آمریکا و چین» و «اختلافات مرزی چین و هندوستان در منطقه هیمالیا» در یک قالب ببینیم، حکایت از بازتعریف جغرافیای سیاسی در قاره آسیا می‌دهد. به نظر می‌رسد سیاست فشار حداکثری دولت ترامپ منجر شده است تهران به سمت پکن متمایل شود که این امر ضربه سختی به منافع استراتژیک متحد دیرینه خود هندوستان وارد کرد.

طبق گزارش ۱۱ جولای نیویورک تایمز، هنوز توافقنامه ایران و چین نهایی نشده است. [امّا با نهایی شدن آن] شاهد سرمایه‌گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری چین در حوزه بانکداری، حمل‌و‌نقل و بخش‌های قابل توسعه در ایران خواهیم بود و در ازای آن، چین انتظار دارد که ایران به صورت پایدار نفت چین را طی ۲۵ سال آینده تامین کند (در حال حاضر چین وابسته به منابع نفتی عربستان -متحد نزدیک آمریکا- است). این معامله بخشی از طرح بلندپروازانه طرح «یک کمربند - یک جاده»* رئیس جمهور چین است. هدف این طرح توسعه اقتصادی چین و افزایش نفوذ این کشور در منطقه اوراسیا است.

تنها چند روز پس از اینکه جزئیات توافق پیشنهادی ایران - چین در معرض عموم قرار گرفت، در ۱۴ جولای، روزنامه «هندو» گزارش داد که ایران تصمیم دارد هند را از پروژه ریلی بزرگی که درصدد است شهر بندری چابهار را به زاهدان در امتداد مرز با افغانستان متصل کند، کنار بگذارد. بنا به گزارش روزنامه «هندو»، طرف هندی شرکت IRCON (شرکت راه‌آهن ایران و شرکت دولتی راه‌آهن هندوستان) تعهّد کرده بود که کلیّه خدمات و سرمایه لازم برای این پروژه را که حدود ۱.۶ میلیارد دلار تخمین زده شده، تامین کند.

تهران منکر کنار گذاشتن هند است. با این حال، مشاهدات حاکی از حذف آشکار هند از پروژه ریلی است که تا شهر زرنج افغانستان (واقع در نزدیکی مرز مشترک با ایران) امتداد داشت. این اتفاق، یک سد اساسی در پیشبرد طرح اقتصادی هند ایجاد می‌کند. دهلی‌نو در نظر داشت یک مسیر تجاری جایگزین به افغانستان و آسیای مرکزی از طریق ایران ایجاد کند تا بتواند بندر گوآدر پاکستان را که در کنترل چین قرار دارد، دور بزند.

مسیر تجاری طرح‌ریزی شده توسط هندوستان| دلیل هند برای ایجاد این مسیر: دور زدن رقیب منطقه‌ای - پاکستان

مبداء: بمبئی و کاندلا در هند / مقصد: افغانستان و آسیای مرکزی - عبور از خاک ایران

«چابهار» نقش محوری در کریدور بین‌المللی حمل‌و‌نقل جنوب - شمال (INSTC) دارد. کریدوری که با ۷۲۰۰ کیلومتر بمبئی را از خاک ایران به مسکو متصل می‌کند. برای سال‌ها، هند مشتاقانه درحال پیشبرد پروژه بود. هدف از این پروژه افزایش ارتباط با کشورهای اوراسیا است. هندوستان معتقد بود که با این کار می‌تواند ایران را از پروژه چینی «یک کمربند - یک جاده» دور نگه دارد و مانع هرگونه همکاری احتمالی رقیب منطقه‌ای‌اش اسلام آباد با تهران شود.

رنگ آبی: مسیری که اکنون هند برای تجارت با روسیه از بمبئی تا مسکو طی می‌کند

رنگ قرمز: کریدور بین‌المللی حمل‌و‌نقل جنوب - شمال (INSTC) که هند در نظر دارد از طریق ایران ایجاد کند

 

در طول بیست سال گذشته، ایران هموار پشتیبان پروژه کریدور تجاری هند بود و تعدادی قرارداد جهت پیشرفت این طرح به امضا رساند. سال گذشته، هنگامی که دهلی‌نو بنا به خواسته واشنگتن و بالاتر از آن جهت تقویت روابط راهبردی - نظامی خود با دشمن اصلی ایران (اسرائیل)، خرید نفت از تهران را متوقف کرد، نگرش مقامات ایران نسبت به هند تغییر کرد. خبر سرمایه‌گذاری دهلی‌نو در کریدور اسرائیلی TAP که هدف از آن اتصال هند به کشورهای اوراسیا از طریق تعدادی از کشورهای عربی ضد ایران و اسرائیل بود، تهران را بر آن داشت که متحد منطقه‌ای دیگری را برای خود بیابد.

 

پیمان همکاری ایران و چین نشانه‌ دوری تهران از دهلی‌نو است. همکاری این دوکشور عواقب جدی برای هند دارد. از جمله مفاد این همکاری توسعه تعدادی از بندرهای ایران نظیر بندر جاسک در کرانه شرقی تنگه هرمز است که موقعیتی فوق‌العاده راهبردی دارد. این برای چین اهمیت بالایی دارد که در یکی از هفت نقطه مهم جهان حضور داشته باشد. این مهم می‌تواند دامنه حضور دریایی آمریکا در غرب آسیا تضعیف کند. صرف حضور در بندر جاسک این توان را به چین نمی‌دهد که ناوگان پنجم دریایی آمریکا در بحرین را رصد کند ولی این امکان را به چین می‌دهد که با [حضور همزمان] در بندرهای گوآدر (واقع در پاکستان) و جیبوتی (واقع در خلیج عدن) نقش خود را در اقیانوس هند تقویت کند.

 

ورود ایران به پروژه «یک کمربند - یک جاده» می‌تواند باعث شود هند، کشور افغانستان را در مقابله با چین از دست بدهد. بعد از حملات یازده سپتامبر و حمله سال ۲۰۰۱ آمریکا، نفوذ سیاسی - اقتصادی هند در افغانستان زیر چتر امنیتی واشنگتن افزایش یافته بود. بعد از توافق فوریه آمریکا-طالبان در دوحه نیز نفوذ هندوستان بر این کشور رو به ضعف رفت. هند نه بخشی از توافق آمریکا-طالبان است و نه نقش مهمی در فرآیند صلح افغانستان دارد. پس از عقب نشینی ارتش آمریکا، نفوذ هندوستان بر این کشور کمتر نیز خواهد شد.

 

در آن سوی میدان، چین تعامل گسترده‌ای هم با کابل و هم با سران طالبان -جهت تامین امنیت سرمایه‌گذاری و منافع اقتصادی خود در افغانستان پس از عقب نشینی آمریکا- دارد. چین همچنین در حال پیشروی آرام برای قرار دادن افغانستان پسااشغال در پازل طرح «یک کمربند - یک جاده» است. [در همین حال] چین روابط خود را با ایران که نفوذ قابل توجّهی در افغانستان دارد، تعمیق کرده است تا احتمالاً چین را در نیل به این هدف کمک کند.

 

این بازتعریف نظم ژئوپلیتیک در آسیا نه تنها برای چین که برای پاکستان نیز موقعیت‌هایی به ارمغان آورده است. اولاً، روابط نزدیک چین با ایران، رقیب اصلی پاکستان یعنی هند را تضعیف خواهد کرد و فضایی برای اسلام آباد ایجاد می‌کند تا بتواند با تهدیدات امنیتی و سیاسی که با آن مواجه است، مقابله کند. ثانیاً، حضور چین در بندر چابهار به معنای عدم رقابت با بندر گوآدر پاکستان است که توسط چینی‌ها اداره می‌شود.  ثالثاً، پس از حضور ایران در پروژه «یک کمربند - یک جاده»، چین می‌تواند به بهبود رابطه اسلام آباد با تهران کمک کند و دو کشور را در فرونشاندن قائله شورشیان مسلح و تجزیه‌طلب در بلوچستان یاری کند.

 

---

 *مطالب فوق لزوماً مورد تایید خبرگزاری نیست و صرفاً جهت مطالعه مخاطبان ترجمه شده است.