سیاست ارز ۴۲۰۰ درست اجرا نشد / محاسن و معایب مدیریت ارزی «همتی» در کفه‌ی ترازو

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، کمتر از یک هفته پیش آقای همتی رئیس بانک مرکزی از کارشناسان و رسانه‌هایی که عملکرد وی را در دوران ریاست بر بانک مرکزی نقد کرده بودند گلایه کرد. هر چند حال بازار‌های مختلف خوب نیست و دلار نیز در این بازار نقش عامل اصلی را بازی می‌کند، اما نمی‌توان از عملکرد هیئت دولت و سایر وزارتخانه‌ها و عملکرد رئیس پیشین بانک مرکزی بی توجه رد شد و همه‌ی مشکلات را بر گردن آقای همتی انداخت. ما در خبرگزاری دانشجو به دلیل رسالت رسانه‌ای خود بر آن شدیم تا عملکرد آقای همتی  در حوزه ارزی کشور را بدون ملاحظات سیاسی با نگاه اقتصادی اعم از محاسن یا معایب این مدیریت در گفتگو با حسن حسن‌خانی؛ کارشناس و پژوهشگر مسائل اقتصادی بررسی کنیم که در ادامه تقدیم می‌شود.

عملکرد آقای همتی را اگر بخواهیم مورد بررسی قرار دهیم حتما باید اقتصاد را از دریچه‌های مختلفی بررسی کنیم تا به آقای همتی برسیم چه مسائلی پیش از مدیریت رئیس کنونی بانک مرکزی بعد از مدیریت وی تاثیر گذار بوده است؟‌
نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که آقای همتی وسط ماجرایی به ریاست بانک مرکزی گمارده شده که از سال ۹۶ یعنی وقتی که دولت همچنان به برجام و عواید آن خوش بین بود و هیات دولت در مذاکره با آمریکا راهبرد خاص و هدفمندی در خصوص اداره ارزی کشور نداشت. ما در سال‌های عادی که تحریم‌ها آنچنان فشار زیادی به اقتصاد وارد نمی‌کرد و امکان فروش نفت داشتیم حول و حوش ۵۰ تا ۷۰ میلیارد دلار صادرات و واردات داشتیم، یعنی حدودا ۵۰ میلیارد دلار صادرات نفتی داشتیم و ۲۰ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی که با این درآمد‌ها کشور به هر حال اداره می‌شد و مشکل چندانی در تامین بودجه نداشتیم هر چند که اقتصاد کشور همواره با کسری بودجه مواجه بوده است. سال ۹۶ که حدود ۲۰ میلیارد دلار ارز به بازار تزریق شد، یا به عبارتی بانک مرکزی ارز پاشی کرد، با این بهانه که بتواند نرخ ارز را کنترل کند و مانع افزایش نرخ ارز شود، این رفتار ضربه بزرگی به منابع ارزی کشور بود چرا که سال ۹۷ با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، ارز پاشی انجام شده ضربه بزرگی به بازار کم عمق ارزی ایران بود. ارز پاشی سال ۹۶ کمک بزرگی به گسترش بازار غیر رسمی و بستر سازی برای حضور فعال‌تر قاچاق ارز بود بنابراین اگر سال ۹۶ با آن همه دست و دل بازی‌های ارز پاشی را با اقدامات سال ۹۷ بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که بازار بعد از آن ارز پاشی بسته شد بنابراین سال ۹۷ متفاوت از سال ۹۶ است. از سوی دیگر سال ۹۷ یک دستورکاملا ناشیانه از سوی بانک مرکزی صادر شد با این مضمون که به هر نفر بابت واردات هر کالایی به هر میزانی که بخواهد ارز ۴۲۰۰ تومانی اعطا می‌کنیم، در حالی که معتقدیم سیاست ۴۲۰۰ نه تنها درست بود بلکه تنها راهی بود که دولت می‌توانست اجرا کند، اما خوب اجرا نشد.

 

از چه جهت اعطای ارز ۴۲۰۰ تومانی را یک سیاست خوب می‌دانید و چرا بد اجرا شد؟
از این جهت که وقتی به دنبال تثبیت سیاست‌های ارزی هستید اولین کار اولویت بندی کالا‌ها و عدم اختصاص ارز به کالا‌های لوکس، غذای سگ و گربه و ماشین‌های لوکس است در حالی که در بهار ۹۷ نزدیک به ۳۰۰ میلیون دلار ارز ۴۲۰۰ به شرکت پرشیا خودرو داده شده که نماینده رسمی بی ام دبلیو در ایران است. یعنی با ارز دولتی ماشین بی ام دبلیو و و قطعاتش را آوردند، چند درصد مردم ما بی ام و سوار می‌شوند که قطعاتش وارد می‌شود. حال این سوال مطرح می‌شود که چند درصد مردم ما که از منابع ارز دولتی و عمومی خرج شده ماشین بی ام دبلیو سوار می‌شوند و به قطعات آن احتیاج دارند، هر چند که به واردت بنز و پورش اشاره نمی‌کنیم! یا غذای سگ و گربه، گوشی‌های لوکس و امثالهم، بنابراین وقتی این اتفاق در سال ۹۷ افتاد نرخ ارز در مرداد همین سال البته در مقطعی از ۱۵ هزار تومان هم رد شد و آقای همتی روی کار آمد، یعنی آقای همتی در فضایی مدیر کل بانک مرکزی شد که اقتصاد تاوان اشتباهات آقای سیف و اشتباهات اقتصادی هیات دولت را می‌داد.

 

وزارتخانه‌ای مثل وزارت صمت یا هیئت دولت در عملکرد بانک مرکزی تا چه اندازه موثرند؟
واقعیت این است که برخی از تصمیمات بانک مرکزی هم نشات گرفته از عملکرد برخی وزارتخانه هاست. مثلا وزارت صمت در طول سال ۹۷ به شدت بخشنامه‌های متعددی صادر کرد، به عنوان مثال در اواخر شهریور ۹۷ مجوز یک ماهه‌ای برای واردات بدون انتقال ارز داده که نقش موثری در افزایش قیمت دلار به ۱۹ هزار تومان داشت. این‌ها را نباید جزء عملکرد آقای همتی گذاشت لذا اگر بخواهم به طور کلی یک جمله بیان کنم از ابتدا تا انتهای سال ۹۷ دولت به معنای دقیق کلمه شوکه شده است، یک هفته صادرات تخم مرغ آزاد شد، هفته بعد ممنوع شد، دوباره یک هفته صادرات گوجه آزاد شد، دوباره هفته بعد ممنوع شد یا برعکس، از این بخشنامه‌ها از سوی وزارت صمت به صورت متعدد می‌بینیم، لذا می‌توان گفت قبل از اینکه اقتصاد از عملکرد بانک مرکزی در سال ۹۷ ضربه ببیند از اشتباهات مدیریتی وزارت صمت آسیب دیده است، چرا که وزارت صمت نقش موثری در عرضه و تقاضای ارز و نرخ ارز دارد، یکی از این موارد معافیت‌های مناطق آزاد است، معافیت‌های بدون انتقال ارز باعث افزایش تقاضای ارز می‌شود، با توجه به اینکه بازار عمقی ندارد به محض اینکه ۲ میلیارد دلار تقاضا وارد بازار می‌شود به یکباره نرخ ارز افزایش می‌یابد، این موضوع منجر به افزایش نرخ ارز می‌شود. بی تردید موضوع مهمی که درباره عملکرد دولت برای حفظ ارزش پول ملی می‌توان اشاره کرد به عملکرد وزارت صمت برمی گردد، هر چند بانک مرکزی هم در این موضوع نقش دارد، اما نباید نقش سایر دستگاه‌ها را دراین مساله نادیده گرفت. آقای همتی در سال ۹۷ چند کار خوب انجام داد که یکی از آن‌ها تاکید بر بازگشت ارز حاصل از صادرات است، یکی از اشتباهات دولت، این است که در ۱۹ فروردین ۹۷ تاکید شده که همه باید ارز را به کشور بازگردانند، یعنی بعد از اینکه آقای جهانگیری نرخ ارز ۴۲۰۰ تومانی را اعلام کرد بانک مرکزی یازده بخش نامه منتشر کرد، جدای اینکه بخشنامه شماره ۳، بخشنامه شماره ۲ را نقض کرده است، بانک مرکزی خواستار بازگشت ارز شد. در اول تیر ماه ۹۷ یکی از اشتباهات بانک مرکزی به مدیریت آقای سیف تن دادن به بازار ثانویه بود؛ همچنین بخشنامه شیوه بازگشت ارز حاصل از صادرات در مهر ماه ۹۷ ابلاغ شده است، یعنی بعد از ریاست آقای همتی که تصمیمی برای بازگشت ارز حاصل از صادرات اعلام شده، اما چگونگی بازگشت ارز هفت ماه بعد اعلام می‌شود، به قول شعار تو خود بخوان حدیث مفصل از این مجمل، وقتی تصمیمی گرفته می‌شود، اما چگونگی اجرای آن هفت ماه بعد مشخص می‌شود نشان دهنده این است که انسجامی در مدیریت وجود ندارد مثل این است که گفته شود از فردا بنزین سهمیه بندی می‌شود، اما هفت ماه بعد نوع سهمیه بندی اعلام شود مخصوصا در حوزه تجارت که فعالیت بازرگانی، صادرات و واردات به شدت حساس است و روی بازار جهانی حساسیت وجود دارد. به یاد دارم در جلسه‌ای آقای میراشرفی رئیس کل وقت گمرک گفتند بازرگانان از برخی تصمیمات دولت سردرگم هستند و این سردرگمی در ۹۸ هم ادامه دارد لذا یکی از فعالیت‌های آقای همتی در مهر ماه سال ۹۷ ابلاغ دستور العمل نحوه بازگشت ارز حاصل از صادرات بود، هر چند که آقای همتی دراین دستورالعمل اشتباهاتی داشته است.

اگر به صورت نمونه بخواهیم یکی از عملکرد‌های غلط مدیریتی آقای همتی را عنوان کنید به کدام سیاست اشاره می‌کنید؟
مثلا یکی از اشتباهات آقای همتی که بیشتر اشتباه هیات دولت و هیات تصمیم گیر است در نظر گرفتن تخفیف‌ها برای بازرگانان است، مثلا گفتند ۳۰ درصد میزان صادرات اگر از رقم خاصی بود اجباری به بازگشت ارز نیست، به این معنا که دست بازرگان را برای بازنگرداندن ارز باز گذاشتند. طبق اعلام رسمی بانک مرکزی ۲۷ میلیارد دلار ارز هنوز بلاتکلیف است؛ به عبارت دیگر نه پول برگشته، نه کالا و نه رد پایی از آن وجود دارد، بنابراین مشخص است که بخش مهمی از این پول تبدیل به ملک در ترکیه، گرجستان و کشور‌های دیگر شده است.

کدام یک از عملکرد‌های آقای همتی را تایید می‌کنید و در پایان چه نمره‌ای به کارنامه مدیریتی رئیس کنونی بانک مرکزی می‌دهید؟
اگر آقای همتی می‌توانست بخشنامه‌ها و شیوه‌های اجرایی برای بازگشت ارز حاصل از صادرات را به صورت قوی اجرا کند، می‌شد نمره خوبی به آقای همتی داد، اما در عین حال، چون قرار شد منصفانه تحلیل کنیم یکی از فعالیت‌های خوب رئیس کنونی بانک مرکزی، بستن پوز‌های خارج از کشور و جلوگیری از صادرات ریالی است، در کشور یک مفهوم عجیب و غریب داریم که متاسفانه هنوز هم اتاق بازرگانی از آن حمایت می‌کند، صادرات ریالی، یعنی به کشور افغانستان، عراق یا کشور‌های همسایه کالا صادر کنید، اما به ازای آن کالا ارز نگیرید، بلکه ریال بگیریم، درحالی که در هیچ جای دنیا این رویه رایج نیست! متاسفانه برخی هنوز هم از صادرات ریالی حمایت می‌کنند. این کار آقای همتی خیلی خوب بود که جلوی صادرات ریالی به شدت ایستاد، به هر حال در مجموع نمی‌توان عملکرد آقای همتی را نمره زیر ۱۰ داد، اما اشتباهاتی که داشتند هم نمره بالاتری از رقم اعلام شده به کارنامه رئیس بانک مرکزی نمی‌دهد.