موحدی بک‌نظر: دولت انگیزه‌ای برای اصلاح ساختار بودجه ندارد / رئیس‌جمهور بعدی را با چه معیاری انتخاب کنیم؟

گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، اصلاح ساختار بودجه یک ضرورت غیر قابل انکار در اقتصاد ایران است. هر چه زودتر کلید اصلاح ساختار بودجه زده شود به تناسب آن سرعت حل بخش بزرگی از مشکلات اقتصادی کشور بیشتر می‌شود. مطالبه اصلاح ساختار بودجه از جمله مهمترین و ثابت‌ترین مطالباتی بوده که رهبر معظم انقلاب از دولت و مجلس داشته اند، اما با نزدیک شدن به پایان عمر دولت رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی اعلام کرده که مجلس نمی‌تواند حرکت بزرگ و تاثیر گذاری در اصلاح ساختار بودجه رقم بزند به این دلیل که دولت دراین مسیر پر چالش همراهی نمی‌کند! مهدی موحدی بک نظر؛ اقتصاددان و استاد دانشگاه مهمترین دلایل ساختار اصلاح بودجه و چرایی روی زمین ماندن این مطالبه مهم و وظایف سنگین دولت آتی را دراین باره با ما در میان گذاشته است.

دولت آقای روحانی از چه زمانی باید اصلاح ساختار بودجه را به صورت عملی دنبال می‌کرد؟
اصلاح ساختار بودجه از ضروریاتی است که خود دولت آقای روحانی به ضرورت آن آگاه است، اما عملا وقتی کار از کار گذشته اشاره کردن به این موضوع از سوی نمایندگان مجلس و تاکید بر آن عملا فایده‌ای ندارد. دولت آقای روحانی از سه سال گذشته تا کنون برای اصلاح مقدماتی ساختار بودجه وقت داشته است، اما اینک که به تدوین بودجه ۱۴۰۰ نزدیک شده ایم از کمیسیون اقتصادی مجلس خبر می‌رسد که امکان تغییر در بودجه بیش از ۵ تا ۱۰ درصد وجود ندارد، به عبارتی وضعیت به گونه‌ای است که طبق برنامه ریزی خود دولت در سال سوم باید اتفاقات خوبی در ساختار بودجه کشور رخ می‌داد، اما متاسفانه چنین موضوعی محقق نشده است. دولت در قالب اصلاح برنامه کلی ساختار بودجه قرار بوده با هدف و رویکرد قطع وابستگی به نفت بودجه را به صورت کامل اصلاح کند. نسخه ویرایشی برنامه اصلاح ساختاری در آبان ماه سال ۹۸ داده شده، نکته جالب این است که سال ۹۸ و سال ۹۹ باید اصلاحاتی جدی در بودجه انجام می‌گرفته تا بخش کامل‌تر آن در بودجه ۱۴۰۰ لحاظ شود.

این اصلاحات که قرار بوده در بودجه کشور انجام شود و صورت نگرفته ناظر بر چه اصلاحاتی است؟
این اصلاحات ناظر به دو دسته کلی است که در هزینه کرد‌ها و کاهش هزینه‌ها و یکی هم نانظر بر حوزه درآمد زایی پایدار دولت تمرکز کرده است. مثلا در حوزه هزینه کرد کارآ قرار بوده اصلاح نظام بودجه ریزی انجام شود تا متعاقب این اصلاح ساختار شرکت‌های دولتی، سیاست‌های حمایت نظام تامین اجتماعی، ساختار تعهدات و بدهی‌های دولت در هزینه درآمد زایی پایا مشمول اصلاحاتی شود. یکی از این محور‌های مهم اصلاح نظام مالیاتی است که مقام معظم رهبری همیشه بر آن تاکید دارند. یا اصلاح و ساماندهی یارانه‌های انرژی که متاسفانه یارانه‌های پنهانی را به طبقه ثروتمند جامعه می‌رساند. اصلاح نظام مالی نفت و گاز کشور، نحوه مدیریت بر دارایی‌های دولت هم باید مشمول اصلاحات کلی و اساسی قرار می‌گرفت، اما از این هشت محور که در دو دسته اقدامات کلی باید توسط دولت اصلاح می‌گردید هیچ خبری دال بر اصلاحات بودجه‌ای منتشر نشده است و دولت دراین باره هیچ کار خاصی صورت نداده است.

به عبارتی دولت این طرح‌ها را معطل نگاه داشته یا اصلا کاری برای ایجاد تغییرات اساسی در آن‌ها صورت نداده است؟
دولت قرار بود برای اصلاح ساختار بودجه طبق نقشه راه مشخصی از سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ بر روی اصلاح ساختار بودجه کار کند. دولت در این سه سال باید در حوزه انرژی، اصلاح نظام‌نامه صندوق توسعه ملی و ساختار حاکمیتی شرکت نفت و گاز اقداماتی را انجام می‌داد که متاسفانه انجام نشده است. دولت باید مقدمات طرح‌های مطالعاتی که درباره اصلاح ساختار صنعت انرژی و تهیه زیر ساخت‌های انرژی لازم بود را فراهم و پیاده سازی و اجرا می‌کرد که متاسفانه حتی مقدمات هم آماده نشده است، بنابراین دولت با معطل نگاه داشتن همه‌ی این حوزه‌ها به عبارتی به اصلاح ساختار بودجه دهن کجی کرده و نشان می‌دهد که اعتقادی به اصلاح ساختار بودجه ندارد. قطعا در سال پایانی انگیزه‌ای برای اصلاح ساختار بودجه در دولت باقی نمانده لذا دولت اصلاح ساختار بودجه را تماما به دولت بعد منتقل می‌کند و امسال سعی می‌کند بودجه را از حیث درآمدی آرایش کند، یعنی فقط صرفا نشان می‌دهد که درآمد داریم، یعنی درآمد به عرصه پولی منتقل می‌شود تا کسری بودجه را از طرق پولی کردن بودجه تامین کند. براین اساس دولت بانک‌ها را مجبور به خرید اوراق می‌کند یعنی به جای اینکه مردم اوراق بخرند بانک‌ها مجبور به خریدن اوراق می‌شوند و بانک‌ها هم زمانی اوراق می‌خرند که از قوه خلق پول برای خرید اوراق استفاده کنند.

به هر حال بار سنگین اصلاح بودجه به گردن دولت بعدی می‌افتد؟
چون دولت آقای روحانی انگیزه لازم برای اصلاح ساختار بودجه را ندارد، این موضوع به گردن دولت بعدی می‌افتد لذا دولت آتی باید هزینه بسیار سنگینی برای اصلاح بودجه بدهد؛ ضمن اینکه مجلس هم به خودی خود نمی‌تواند در اصلاح ساختار بودجه کار خاصی صورت دهد، بنابراین اصلاح ساختار بودجه وظیفه دولت است، اما مجلس با نظارت و مجبور کردن دولت چیزی شبیه به استیضاح می‌تواند این راه را پیش ببرد. به هر حال دولت مطمئن است که مجلس در اصلاح ساختار بودجه کار خاصی نمی‌تواند صورت دهد، از سوی دیگر دولت می‌گوید برای اصلاح ساختار بودجه در سال آخر کاری چرا باید به این در و آن در بزنم و برای خودم هزینه اضافی ایجاد کنم، بنابراین این مساله به گردن دولت بعدی می‌افتد.

با این تفاسیر یکی از مهمترین شعار‌های رئیس جمهور بعدی ایران باید اصلاح ساختار بودجه باشد؟
به هر حال رئیس جمهور و دولت بعدی که روی کار می‌آید یک سری وعده به مردم می‌دهد مثل همیشه. اما اگر رئیس جمهور آتی به مردم این وعده را بدهد که می‌خواهم در ساختار بودجه اصلاحاتی اساسی انجام دهم بنابراین مردم دو سه سالی سختی خواهید کشید تا من بتوانم ساختار بودجه را مرتب کنم قطعا باید به این فرد رای داد و دستش را بوسید. اگر کاندیدی غیر از این موضوع تبلیغ کرد و وعده‌ها و شعار‌های همیشگی را داد باید بدانیم که عملکرد دولت سیزدهم هم شبیه همین دولت خواهد بود.

درست است که گفتید عملا مجلس نمی‌تواند اقدام چندانی مثل دولت در اصلاح ساختار بودجه انجام دهد یعنی دست مجلس برای ریل گذاری اصلاح ساختار بودجه برای دولت سیزدهم هم بسته است؟
نه. اینجا کار مجلس سنگین‌تر است برای اینکه ریل گذاری را برای سال بعد انجام دهد. یکی از کار‌هایی که مجلس باید انجام دهد این است که حتما به دنبال تصویب لایحه جدید مالیاتی با تمرکز بر اینکه مالیات عادلانه و پایداری را تجویز کند برود، اگر مجلس ریل گذاری‌های اینچنینی را فراهم کند زمانی که دولت بعدی روی کار می‌آید دولت سیزدهم می‌تواند روی ریل آماده شده قطار اصلاحاتی خود را سوار کند در غیر این صورت اتفاق خاصی رخ نمی‌دهد.

چرا اتفاق خاصی صورت نمی‌گیرد اگر مجلس وارد ریل گذاری نشود؟
به این دلیل که تا دولت بعدی تشکیل شود؛ دولت اداره کشور را به دست بگیرد و وزرا معرفی و به آن‌ها رای اعتماد داده شود و وزرا به چند و، چون قضایا و کار‌های خود آشنا شوند مسلما به زمان تدوین بودجه ۱۴۰۱ هم می‌رسد، در صورتی که مقام معظم رهبری از سال ۹۷ بر اصلاح ساختار بودجه تاکید می‌کنند، اما عملا شاهد هستیم که دولت انگیزه‌ای برای اصلاح ساختاری بودجه نداشته است. مسلما دولت بعدی باید با این هدف روی کار بیاید هر دولتی جز این هدف و دور نمای سختی دادن به مردم را اعلام کند دولت لایقی نیست و قطعا نباید انتظار حل بسیاری از مشکلات اقتصادی را داشته باشیم که ریشه در عدم اصلاحات اساسی مثل بودجه دارد.