گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، مرصاد قربان نژاد، اقتصـاد پنهان به‌عنوان بخش غیررسمی اقتصـاد همواره توانسته به موازات اقتصـاد رسـمی در کشور خودنمایی کرده و خسارات جبران‌ناپذیری را در حوزه‌های مختلف به کشور تحمیل نماید. در این میان قاچاق سازمان‌یافته کالا و ارز به مهم‌ترین بخش اقتصــاد پنهان تبدیل شده است.
قاچاق کالا و ارز به‌صورت فردی منفعت اندکی داشته و فقط فرد با قاچاق کالا هزینه‌های زندگی خود را تأمین می‌نماید و در نتیجه این شیوه قاچاق تأثیر چندانی در حوزه‌های مختلف کشور نداشته است، اما در پس پرده فروش کالاهای قاچاق در کشور افراد و یا گروه‌های پنهانی قرار داشته که با برنامه‌ریزی خاص کالاهایی را بدون تشریفات قانونی وارد کشور کرده و یا از کشور خارج می‌نمایند. این گروه‌های دارای نفوذ و قدرت گرداننده اقتصاد زیرزمینی کشور بوده و از این راه سرمایه‌های کلانی تصاحب نموده‌اند.
به‌عنوان نمونه می‌توان به دستگیری یک باند واردکننده طلای قاچاق به کشور در سال 1396 اشاره داشت که اعضای این باند 22 کیلو شمش طلا را بدون هیچ‌گونه تشریفاتی وارد کشور نمودند.
قاچاق سازمان‌یافته چیست؟
فصـل پنجم قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز با 5 ماده و 3 تبصره به قاچاق سازمان‌یافته و حرفه‌ای اختصاص‌یافته است. در تعریف این مفهوم آمده است: قاچاق سازمان‌یافته جرمی است که با برنامه‌ریزی و هدایت گروهی و تقسیم‌کار توسط یک گروه نسـبتاً منسجم متشکل از سه نفر یا بیشتر که برای ارتکاب جرم قاچاق، تشکیل یا پس از تشکیل، هدف آن برای ارتکاب جرم قاچاق منحرف شـده است صورت می‌گیرد.
به طور معمول در این سازمان‌ها افرادی خاص به کار گرفته می‌شوند و با ارتباط گسترده میان تأمین‌کنندگان کالا در پشـت مرزها و مبادی رسمی و غیررسمی کشور و انتقال دهندگان، کالای قاچاق را به کشور وارد می‌کنند. همچنین در ساختار این گروه‌ها تقسیم‌کار و طبقه‌بندی سازمانی وجود دارد که در سازمان‌های دولتی ما چنین طبقه‌بندی و تقسیم وظایفی وجود ندارد.
این معیارها و شاخص‌ها در جرم قاچاق سازمان‌یافته بارها مشاهـده شـــده اما متأسفانه قوانین و مقررات تاکنون با این افراد همانند یک کول‌بر برخورد می‌کردند. چه‌بسا در جرم سازمان‌یافته، سرشبکه‌های اصلی و سرمایه‌گذاران اصلی قاچاق هیچگاه شناخته و مجازات نمی‌شوند.
مفهوم جرم قاچاق سازمان‌یافته یک مفهوم حقوقی اسـت که تشخیص آن با مقام قضـایی اسـت ولی از سـوی دیگر در مرحله‌ی کشـف و تشکیل پرونده، تشخیص این موضـــوع از نظر کیفیـت انجـام تحقیقـات مقدماتی و همچنین ارجاع اولیه پرونده اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.
به‌عبارت‌دیگر در زمان انتظار برای تشکیل پرونده، جهت رسیدگی به سازمان‌یافته بودن جرم قاچاق، این احتمال وجود دارد بسـیاری از دلایل و مدارک توسـط مجرمین نابود شـود؛ بنابراین ضـرورت داشـته در مرحله‌ی کشف جرم، معیارها و شاخص‌هایی تبیین شـوند تا سازمان کاشف در صورت روبه‌رو شدن با معیارهای عینی و مشهود، توان خود را برای تشکیل ارکان یک پرونده قاچاق سازمان‌یافته متمرکز نماید و سازمان های کاشف درگیر بروکراسی اداری و اتلاف وقت نشوند.
وضعیت فردی که کالای قاچاق نزد وی کشف شده، شیوه و سیر ارتکاب قاچاق، حجم و ارزش کالای مکشوفه، چگونگی ارتباط‌گیری فرد با سایر افراد و ... همگی شاخص‌های اولیه جهت رسیدگی به این امر هستند.
تمامی شواهد باید توانایی سازمان‌یافته بودن ارتکاب، تعلق کالا و در نهایت سرمایه‌گذار اصلی کالای قاچاق را روشن نمایند.
مطمئناً کشف جرایم سازمان‌یافته علاوه بر نیاز به‌صرف وقت بیشتر برای جمع‌آوری دلایل، به اختیارات و ویژه نیز نیاز دارد.
خوشبختانه در لایحه مبارزه با قاچاق کالا و ارز مصوب سال ۱۳۹۰ چنین موارد تعریف گردیده است. همچنین قانون تعریف نویی از قاچاقچی حرفه‌ای ارائه نموده است. در قانون سابق، بین فردی که برای بار اول مرتکب شده و فردی که چند بار مرتکب قاچاق شده، تفاوتی قائل نشده بود. اما در قانون جدید، فردی که سابقه دو بار محکومیت قطعی به قاچاق داشته و بازهم مرتکب قاچاق شود، قاچاقچی حرفه‌ای بوده و شغل وی قاچاق محسوب می‌شود.
نکته جالب در خصوص قاچاق سازمان‌یافته این است که مسئولین گمرک کشور اعتقاد دارند که هیچ‌گونه قاچاق سازمان‌یافته‌ای از مرزهای گمرکی کشور صورت نمی‌گیرد.
مهدی میراشرفی رئیس گمرک دراین خصوص گفت: قاچاق سیستماتیک زمانی در گمرک وجود داشت که اولاً گمرک از سیستم‌های هوشمند استفاده نمی‌کرد و برخی اوقات توسط بعضی افراد ممکن بود که بعضی از مدارک جعل شود.
وی ادامه داد: اما در حال حاضر باتوجه به هوشمند شدن گمرک و وجود پلیس امنیت اقتصادی در گمرکات در کنار ممنوعیت واردات هزار و ۵۰۰ قلم کالا می‌توان اعلام کرد که قاچاق سیستماتیک وجود ندارد و سند ما هم برای اثبات این موضوع بنادر، پایانه‌ها، مناطق آزاد و ویژه، انبارها و تمام دستگاه‌هایی است که موظف هستند کالا را قبل از اظهار نگهداری کنند که اسناد این دستگاه‌ها نشان‌دهنده عدم ورود کالاهای ممنوعه به داخل آنهاست.
نکته اینجاست که میراشرفی از سیستم هوشمندی سخن گفته تعداد آن بسیار محدود بوده و حتی ده درصد تعداد گمرکات کشور نیست.
سردار ایوب سلیمانی جانشین فرمانده ناجا در همایش رؤسای پلیس‌ها اقتصادی در خصوص تجهیزات نوین گمرک گفت: من اطلاع دارم که در مجموع ۱۵۷ گمرک کشور در حال حاضر فقط ۱۵ دستگاه ایکس ری فعال است.
درعین‌حال بسیاری از کالاهای وارد شده به کشور به‌صورت اسناد خلاف واقع بوده است.
با چنین تفاسیر چگونه رئیس گمرک از عدم وجود قاچاق سازمان‌یافته در گمرک سخن می‌گوید؟ وجود فراوان لوازم‌خانگی، پوشاک، خودرو، مواد غذایی، دارو و ... چگونه از سوی مسئولین گمرک و مناطق آزاد کشور معنی می‌شود؟ آیا وجود چنین حجم کثیری از کالای قاچاق به کوله بران مناطق مرزی مربوط می‌شود؟
با این‌که تمامی مسئولین به اصل مبارزه و پیشگیری از قاچاق سازمان‌یافته اشاره داشته‌اند اما راهکارهای عملیاتی مثبت دراین‌خصوص مشاهده نشده است.
تشکیل بانک اطلاعات ویژه، رسد و پایش فضای مجازی، اتصال سیستمی سامانه‌های الکترونیکی، تجهیز پاسگاه‌ها و مراکز بازرسی، تشدید مبارزه با قاچاق، تکمیل سامانه‌های ایکس ری در تمامی گمرکات و ... ساده‌ترین اقدامات در خصوص پیشگیری و مقابله با قاچاق سازمان‌یافته بوده که انجام این امور از سالی به سال دیگر منتقل می‌شود.
در پایان باید گفت مقام معظم رهبری بارها به مقوله قاچاق سازمان یافته اشاره داشته اند اما مسئولین مروبطه کماکان در خواب هستند.
«جلوی قاچاق را جدی باید گرفت ... مراد من از قاچاق، فلان کوله برِ ضعیف بلوچستانی نیست که می‌رود آن طرف یک چیزی را برمی‌دارد روی کول خودش می‌آورد این‌طرف؛ اینهـا کـه چیـزی نیست، ... من قاچاق‌های سازمان‌یافته بـزرگ را می‌گویم؛ ده‌ها کـانتینر یـا صـدها کـانتینر اجناس گوناگون قاچاق وارد کشور بشود؟»