رسانه ملی یا بیلبورد شبکه‌های اجتماعی خارجی/ نتیجه فیلترینگ تلگرام تکرار می‌شود؟

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- فاطمه قربانی رضوان؛ بعد از پخش تیتراژ ابتدای برنامه و سلام مجری، وقت آن می‌رسد که راهی برای تعامل مخاطب با برنامه معرفی شود. مجری به بینندگان می‌گوید برای ارسال نظرات و انتقادات و سوال از مهمان برنامه به صفحه‌ی مجازی آن‌ها در فلان شبکه اجتماعی مراجعه کنند. بیننده عزیز ایرانی هم گوشی همراه خود را برمی دارد، به فراخور وضعیت آن شبکه اجتماعی در کشور فیلترشکن را فعال کرده، نکرده، برای پرسیدن سوالش از برنامه‌ای که در رسانه ملی پخش می‌شود وارد شبکه‌ای می‌شود که قانونا در رسانه ملی مجوز معرفی و پیشنهاد آن به مخاطب وجود ندارد.

روز‌های قبل خبری منتشر شد از ابلاغیه‌ای که مرکز ملی فضای مجازی برای ممنوعیت تبلیغ شبکه اجتماعی اینستاگرام به سازمان صدا و سیما ارسال کرده. مسئله‌ی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی و یا عدم استفاده و معرفی آن‌ها در رسانه ملی از جمله مسائلی است که بار‌ها به آن اشاره و پرداخت شده است. اما همیشه جای پاسخ به این سوالات خالی بوده که، آیا عدم استفاده و فعالیت رسمی در این شبکه‌های جهانی از جمله اینستاگرام راه حل مناسبی برای کاهش استفاده و یا کاهش مقبولیت این شبکه در میان مخاطبان رسانه ملی بوده است؟ آیا عدم حضور و فعالیت برنامه‌های رسانه ملی در این شبکه‌ها در معنای نادیده گرفتن ظرفیت‌های جهانی است؟ و کجا این عدم فعالیت را می‌توان به عنوان یک اقدام استراتژیک فرهنگی تلقی کرد؟

تبلیغ رایگان و بی دردسر، اما غیرقانونی

مهم‌ترین دلیل آن دسته از افرادی که مخالف تبلیغ شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام و واتساپ در برنامه‌های رسانه ملی هستند این است که؛ فرصت تبلیغ رایگان و بی دردسر از سمت رسانه ملی به یک شبکه اجتماعی که تابع قوانین کشور ما نیز نیست می‌تواند تبعات بدی را به همراه داشته باشد.

 

از جمله‌ای این تبعات را می‌توان در نقش هدایتگری برخی از این شبکه‌ها در آشوب‌های سال‌های قبل کشورمان دید. شبکه‌هایی که مدیریت و هدایت آن‌ها توسط سرویس‌های خارجی و جاسوسی انجام می‌شود و حجم وسیعی از اخبار و اطلاعات دروغ و گمراه کننده را به افکار مخاطب ایرانی با هدف سازماندهی عقاید او تولید و منتشر می‌کنند. بی شک وجود سرویس‌های قوی امنیتی جاسوسی در پس این شبکه‌ها غیرقابل کتمان است.

رسول جلیلی، عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تبلیغ شبکه اجتماعی خارجی توسط برنامه‌های رسانه ملی، گفت: «اگر بخواهیم عقلانی و ملی به این موضوع نگاه کنیم این واقعاً باعث شرم است که صداوسیمای ما در عمده برنامه‌هایش چه در برنامه‌های تجاری و چه در برنامه‌های آموزشی و فرهنگی و مذهبی، ظرف ماهه‌ای اخیر، رسماً تبلیغ پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی خارجی را تکرار می‌کند.»

 

 

او گفت:«این درحالی‌که است که مطابق مصوبه سال ۹۶ شورای عالی فضای مجازی فعالیت پیام‌رسان خارجی که در کشور ما مجوز فعالیت نگرفته باشد مجاز نیست و مطابق با این مصوبه، هر پیام‌رسان و یا شبکه اجتماعی خارجی که می‌خواهد در ایران فعالیت کند باید مجوز بگیرد و سازمان صداوسیما حق تبلیغ شبکه اجتماعی بدون مجوز را ندارد.» و ادامه داد:«صداوسیما به‌عنوان رسانه رسمی و ملی کشور با بی‌توجهی نه‌تن‌ها به شکل مناسبی تبلیغ صنعت داخلی و محصول داخلی را نمی‌کند بلکه به شکل کاملاً رایگان و بدون اینکه حداقل یک قرارداد تجاری داشته باشد، در حال تبلیغ پیام‌رسان و شبکه اجتماعی خارجی اینستاگرام است.»

خود تحریمی چرا؟
اما سوال دسته دوم که با این محدودیت‎ها موافق نیستند این است که؛ آیا در صورت استفاده نکردن از این شبکه‌های خارجی، جایگزین مناسب داخلی وجود دارد؟ با جلوگیری از حضور برنامه‌های رسانه ملی در اینستاگرام تا چه حد مردم نیز به سمت استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی می‌روند؟! تا چه حد به معرفی و تبلیغ شبکه‌های اجتماعی داخلی توجه و سرمایه گذاری می‌شود؟! آیا با خروج برنامه‌های رسانه‌ی ملی از شبکه‌های اجتماعی غیربومی، بسترسازی مناسب برای حضور مخاطب ایرانی در شبکه‌های اجتماعی داخلی انجام می‌شود یا ابلاغیه‌هایی مبنی بر عدم فعالیت و تبلیغ در شبکه‌های اجتماعی خارجی فقط نقش رفع تکلیف را ایفا می‌کنند؟

 

آنچه عیان است چه حاجت به ...
در حال حاضر شاهد حضور برنامه‌های رسانه ملی در شبکه‌های اجتماعی خارجی هستیم و هر روز هم این برنامه‌ها برای معرفی خود مخاطب را به این شبکه‌ها ارجاع می‌دهند. برنامه‌هایی گا‌ها پربیننده و با مخاطب ثابت همچون برنامه «طبیب» در شبکه ۳ سیما که در حوزه سلامت پخش می‌شود، «دستپخت» در شبکه یک و «میدون» در شبکه سه سیما که صفحات اینستاگرام خود را هر روز تکرار و تبلیغ می‌کنند.

 

این تکرار برای برنامه‌هایی با بینندگان ثابت باعث ترغیب مخاطب به نصب و استفاده از این شبکه‌ها می‌گردد. حالا اگر این حجم از تبلیغ رایگان اپلیکیشن‌های خارجی صرف تبلیغ شبکه‌های اجتماعی داخلی شود اثراتی فوق العاده در استقبال مخاطبان از این بستر‌های ملی خواهد داشت. اوضاع، اما وقتی جالب‌تر می‌شود که شبکه‌ای مانند ایران‌کالا که با هدف حمایت از تولید داخلی ایجاد شده، اجرای برنامه‌های خود را به اینفلوئنسر‌های اینستاگرامی سپرده و حتی بعد از ممنوعیت، این شبکه اجتماعی را تبلیغ می‌کند!

 

چندی قبل امیر خوراکیان، معاون محتوای مرکز ملی فضای مجازی در گفتگو با خبرگزاری مهر گفت: «سازمان صدا و سیما مطابق با بند مصوب سند حمایت از پیام رسان‌های داخلی، در این جهت مسئولیت دارد و ما در تلاش هستیم که سازوکار دقیق و روشنی برای پیام رسان‌های بومی تعیین شود تا هم بتوانند با یک شرایط مطلوب مستقیماً خودشان را در رسانه ملی تبلیغ کنند و هم در برنامه‌ها، کار‌ها و فعالیت‌هایی که رسانه ملی قصد دارد بینندگان را به یک شبکه در فضای مجازی ارجاع دهد، از ظرفیت پیام رسان‌های داخلی استفاده کند. تاکیدمان این است که پیام رسان‌های خارجی که فاقد مجوز هستند و هیچ تعامل و همکاری با کشور ندارند، در اولویت تبلیغ تلویزیون به هیچ عنوان نباشند.»

 

او با اشاره به اقدام سازمان صدا و سیما در هدایت کاربران به سمت شبکه اجتماعی اینستاگرام گفت: ما در مرکز ملی فضای مجازی، مخالفت خود را با این اقدام سازمان صدا و سیما در قالب ارسال ابلاغیه‌ای به این سازمان اعلام کردیم و پیگیر موضوع بوده و جلسات مشترکی نیز با سازمان صدا و سیما داشته ایم. به شدت دنبال این هستیم که هم پیام رسان‌های خارجی در برنامه‌های رسانه ملی معرفی نشوند و هم ظرفیت برای استفاده پیام رسان‌های بومی از این فضا، فراهم شود. برای صدا و سیما هم مساله قابل توجهی خواهد بود که پیام رسان بومی را معرفی کند. چرا که وقتی پیام رسان خارجی را معرفی می‌کند نمی‌تواند درآمدی داشته باشد، اما برخی از پیام رسان‌های داخلی حتی حاضر هستند برای تبلیغ در رسانه ملی، مشارکت مالی داشته باشند.»

 

محمد حسین صوفی دبیر شورای نظارت بر سازمان صدا و سیما هم در گفتگو با خبرنگار مهر، به این سوال که سازمان صدا و سیما با چه توجیه و استدلال منطقی در حال تبلیغ پیام رسان‌های خارجی در برنامه‌های تلویزیونی است و نقش شورای نظارت بر رسانه ملی چیست پاسخ داد: «همانطور که مرکز ملی فضای مجازی نیز به تازگی رسماً اعلام کرده است، از منظر ما نیز تبلیغ شبکه اجتماعی اینستاگرام و دیگر پیام رسان‌های غیربومی و غیر ایرانی در برنامه‌های رسانه ملی، مصلحت نیست و نباید انجام شود، اما اینکه چرا این اقدام در رسانه ملی انجام می‌شود، باید از مدیران این سازمان پرسید. وظیفه شورای نظارت، نظارت بر اجرای قوانین و مقررات و ضوابط در سازمان صدا و سیما است و یکی از مواردی که ما نظارت می‌کنیم همین است که آیا مقررات در حوزه معرفی و تبلیغ پیام رسان‌ها انجام می‌شود یا خیر. ضمن اینکه ما قبلاً هم توصیه کردیم که برای تقویت پیام رسان‌های داخلی و برطرف کردن مجموع اشکالاتی که از معرفی پیام رسان‌های خارجی وجود دارد، رسانه ملی نباید پیام رسان‌های خارجی را معرفی کند و ثانیاً برای تقویت پیام رسان‌های داخلی باید آن‌ها را معرفی کند. البته در عین حال حتماً باید نهاد‌های مسئول نسبت به تقویت زیرساخت‌ها و برطرف کردن اشکالات دسترسی آحاد مردم به پیام رسان‌های داخلی اقدام کنند.»

بی شک با بسترسازی مناسب و حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی و تبلیغ مداوم آن‌ها توسط همین برنامه‌های پر مخاطب رسانه ملی، می‌شود بسیاری از تهدیدات را به فرصت تبدیل کرد و با اکتفا به توانایی‌های داخلی گام‌هایی ارزشمند و مفید در ابعاد اطلاعاتی امنیتی و فرهنگی کشور برداشت. در این میان البته توانمندی نسخه‌های داخلی برای ارائه خدمات مطلوب هم فاکتور مهمی به حساب می‌آید. تجربه فیلترینگ تلگرام در سال‌های اخیر نشان داد که ایجاد محدودیت برای بستر‌های فراگیر خارجی، بدون ارائه جایگزین توانمند و مناسب داخلی و حمایت از آن، نتیجه‌ای جز بی اثر شدن سیاست‌گذاری‌ها و رشد فیلترشکن‌ها نخواهد داشت.