ماجرای قدیمی‌ترین مسجد ایران و یک نامگذاری بی‌فرجام!

 به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، نامش «تاریخانه» است؛ نامی ترکی – فارسی به معنی خدای خانه؛ بنایی منحصر به‌فرد که در خیابان شهید مطهری دامغان توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند، اما همین بنای شگفت‌انگیز، سال‌هاست چشم انتظار یک تابلو است!

پلان مسجد، کاملا عربی و مصالح و ساختمان به شیوه ایرانی و به سبک کاخ‌های ساسانی ساخته شده است. «تاریخانه» سادگی خاصی دارد که عجیب به دل می‌نشیند؛ نه از شکوه و تکلف کاشی‌کاری‌های دوره صفوی خبری هست، نه از گنبد و ایوان‌های رفیع دوره ایلخانیان و تیموریان. تنها یک شبستان است با ۲۶ ستون در ضلع جنوب غربی، یک محراب ساده در میانه رواق‌های شبستان و طاق‌های ضربی و ستون‌های قطور و مدور که دور تا دور حیاط ساده و بدون حوض را گرفته‌اند و شکوه و آرامشی دلنشین به فضا بخشیده‌اند.

ساختمان بنای تاریخانه مربوط به سده دوم هجری است و نمونه بسیار زیبا و کاملی از مساجد سده‌های آغازین اسلام به شمار می‌رود. شیوه معماری مسجد برگرفته از معماری ساسانی است. طاق‌های مسجد از آجر است و به طاق‌های دوره پیش از اسلام یعنی عهد ساسانی همانندی و همسانی بسیار دارد و آن را شبیه مسجدالنبی کرده است.

در جنب مسجد «تاریخانه» سمت شمال، مناری وجود دارد که با آجر ساخته شده و ارتفاع آن ۲۶ متر است و ۸۶ پله از داخل دارد، محیط آن در پایین در حدود ۱۳ متر است و به نسبتِ ارتفاع منار از سطح زمین، از محیط آن کاسته می‌شود؛ طوری‌که دور منار در بالا به ۸ متر و ۶۰ سانتیمتر می‌رسد. این منار سکو ندارد و از روی زمین مدور ساخته شده است. نقوشی از آجر در روی منار است که به منزله نما و تزیین آن محسوب می‌شود. در میانه مناره کتیبه‌ای از آجر به خط کوفی است که فقط «الامیر السید الاجل» از آن خوانده می‌شود. بلندای این منار در قدیم بیشتر بوده و گویا در اثر زلزله قسمتی از بالا و کلاهک آن فروریخته است. بانی این منار بختیار ابن محمد، حاکم ایالت قومس و ممدوح منوچهری دامغانی است که منار مسجد جامع سمنان نیز از بنا‌های وی به شمار می‌رود.

این بنای فاخر و بی‌نظیر با همه این توصیفات، اما مورد بی‌مهری مسئولان قرار گرفته و سال‌ها است که چشم‌انتظار تغییر نام تابلو این خیابان است؛ خیابانی که علی‌رغم تعیین نام «علامه شهید مرتضی مطهری»، اما دامغانی‌ها آن را به نام «ایستگاه» می‌شناسند.

تغییر نام این خیابان به نام یکی از کهن‌ترین آثار تاریخی می‌تواند در گسترش و ترویج فرهنگ گردشگری و توسعه پایدار دامغان نقش موثری ایفا کند. از این رو با «سیدماکان ترابی» عضو شورای شهر دامغان و رئیس کمیسیون میراث فرهنگی شورای شهر پیرامون این مصوبه و کم و کیف ماجر بها گفتگو نشستیم.

این عضو شورای شهر دامغان با تاکید بر اینکه همه شهروندان باید در مدیریت شهری خودشان را سهیم بدانند و کمترین اثر این کار ارتقای مسئولیت اجتماعی آنان است، گفت: در دوره پنجم شورای شهر دو بار تلاش شد تا خیابان منتهی به مسجد تاریخانه که در حال حاضر به «خیابان علامه شهید مرتضی مطهری» نامیده می‌شود، به «خیابان تاریخانه» تغییر کند.

ترابی یادآور شد: این موضوع مرحله اول که در کمیسیون نامگذاری مطرح شد، رای نیاورد. برخی اعضا می‌گفتند سابقه ندارد نام یک خیابان به نام یک اثر تاریخی باشد که با جستجوی ساده در اینترنت موارد متعدد و مشابهی را یافتند که این شائبه از ذهن برخی اعضا پاک شد. برخی از اعضا نیز بحث هزینه‌های تعویض تابلو‌ها را مطرح کردند تا اینکه از امام جمعه شهرستان و رئیس شورای فرهنگ عمومی دامغان نظر خواسته شد و وی با قرائت آیه ۱۰۶ سوره بقره «مَا نَنْسَخْ مِنْ آیَةٍ أَوْ نُنْسِهَا نَأْتِ بِخَیْرٍ مِنْهَا أَوْ مِثْلِهَا ۗ. هیچ آیه‌اى را منسوخ یا ترک نمى‌کنیم مگر آنکه بهتر از آن یا همانند آن را مى‌آوریم.» موافقت خودش را با این تغییر نام اعلام و بیان کرد: پیشنهاد بسیار خوبی ا‌ست فقط طبق آیه‌ی فوق بهتر است مکانی مناسب‌تر برای نام شهید مطهری بیابید» و امر ایشان صورت گرفت.

وی ادامه داد: از این رو مقرر شد بلوار حد فاصل میدان شهید شاهچراغی تا انتها که به مجموعه امامزادگان جعفر و محمد منتهی می‌شود و «بلوار طوس» نام دارد، به بلوار «شهید مطهری» تغییر نام پیدا کند.

عضو کمیسیون میراث فرهنگی شورای شهر تصریح کرد: پروسه عدم تغییر نام «خیابان شهید مطهری» به «خیابان تاریخانه»، منجر به اصلاحاتی در ساختار کمیسیون نامگذاری شورای شهر دامغان شد؛ تا پیش از این به اشتباه برای مشاورین حق رای قائل بودند که با توجه به نص صریح قانون و پیگیری رئیس شورا این ساختار اصلاح شد.

وی ادامه داد: در سال ۹۷ برای مرتبه دوم که موضوع تغییر نام «خیابان مطهری» به «خیابان تاریخانه» مطرح شد، با رای قاطع اعضا تصویب شد و فرمانداری در کمیته تطبیق نیز آن را تایید کرد، همه مقدمات آن انجام شد، تابلوی خیابان تاریخانه نیز ساخته شد و تصمیم گرفته شد در روز ۱۵ دی ماه که «روز تاریخانه» نامگذاری شده است همایش ملی روز تاریخانه با رونمایی از تابلو خیابان تاریخانه آغاز به کار کند.

ترابی اضافه کرد: عصر یکی از روز‌ها نزدیک به ۱۵ دی‌ماه به جلسه فوق‌العاده شورای شهر با موضوع لغو مصوبه تغییر نام خیابان تاریخانه دعوت شدم، اما به دلیل اینکه خارج از شهر بودم، حضور نیافتم. در این جلسه علاوه بر اعضای شورای شهر، نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی، نماینده استانداری سمنان و نماینده دستگاه اطلاعاتی شهرستان حضور داشتند. نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی، در این جلسه ضمن اعلام مخالفت با این تغییر نام اظهار کرده بود شهروندان دامغانی به نام شهید مطهری بیش از سایرین حساس هستند و با این تغییر امکان آشوب و هرج و مرج در شهرستان وجود دارد. در مقابل، مسئول امنیتی وقت شهرستان با تاکید بر اینکه برقراری امنیت به عهده این سازمان بوده و تاکنون یک مورد گزارش هم برای حساسیت این تغییر نام نداشته‌ایم، موافقت خودش را با این تغییر نام اعلام کرده بود؛ با این حال نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی با اصرار بر پرهیز از این تغییر نام، از نارضایتی خانواده شهید مطهری با این تغییر خبر داده و گفته بود «علی مطهری فرزند شهید نیز مراتب گلایه خود و خانواده‌شان را نسبت به احتمال تغییر نام «خیابان شهید مطهری» اعلام کرده است».

عضو شورای شهر دامغان در پاسخ به سوال خبرنگار ایبنا مبنی بر اینکه با وجود مصوبه شورا و تایید کمیته انطباق فرمانداری چرا مصوبه مربوط به تغییر نام «خیابان شهید مطهری» به «خیابان تاریخانه»، عملیاتی نشده است؟، یادآور شد: برای همه موضوعات نمی‌توان کشمکش و اختلاف ایجاد کرد و با توجه به مخالفت مجدد فرماندار وقت دامغان و نماینده استانداری سمنان، نباید این موضوع را تبدیل به شکاف عمیق کنیم و بر انجام برخی از امور پافشاری کنیم.

وی گفت: مسئولان شهرستان دامغان در سخنرانی ۱۵ دی‌ماه روز تاریخانه وعده دادند که در اسرع وقت از خانواده شهید مطهری دلجویی می‌شود و تا تاریخ ۱۲ اردیبهشت که روز شهادت آن شهید است، موضوع تغییر نام پیگیری و به سرانجام برسد، اما این وعده هیچ وقت عملی نشد و بعید است با وسعت نظر خانواده شهید مطهری و شان و منزلتی که این خانواده دارا هستند، برای تغییر نام خیابانی در دامغان مخالفت کنند، افزون بر اینکه مقرر شده بود «بلوار طوس» به نام «شهید مطهری» مزین شود.

ترابی افزود: یکی از عوامل شکوفایی آثار تاریخی و میراث فرهنگی ترویج فرهنگ گردشگری به عناوین مختلف است و علی‌رغم محدودیت‌های اعتباری در دستگاه‌های مختلف اجرایی دامغان تغییر نام یک خیابان کمک قابل توجهی به رشد و توسعه بخش گردشگری خواهد بود.

عضو کمیسیون میراث فرهنگی شورای شهر با تاکید بر حفظ آثار باستانی و احیای فرهنگ حراست از این آثار، یادآور شد: جلسات متعددی برای آزادسازی املاک اطراف مسجد تاریخانه تشکیل و زمین معوض از طرف شهرداری هم معرفی شد، اما با توجه به اینکه املاک مذکور بین ورثه متوفیان بود، موفق به انجام این کار نشدیم.

 

منبع: ایبنا