کتاب باز؛ روایت‌هایی از زندگی / وقتی کتاب‌باز ناجی مطالعه می‌شود

گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو- حانیه دی‌جور؛ کتاب باز چهار سال پیش در شبکه‌ای که شعارش نشاط و سرگرمی است، متولد شد. این برنامه که به کارگردانی محمدرضا رضائیان روی آنتن می‌رود قصد دارد فرهنگ مطالعه را از آنتن تلوزیون دوباره به خانه‌ها ببرد. برنامه‌ای که فصل پنجم آن، پخته‌تر و بالغ‌تر از قبل، از شهریور ۹۹ تولید و پخش می‌شود.

با وجود ظهور شبکه‌های اینترنتی و پیام‌رسان‌های جدید، تلوزیون هنوز هم به دلیل دسترسی همگانی تاثیر زیادی در فرهنگ عامه  دارد. در میان مسابقه‌های زرد و تکراری و هزاران برنامه تبلیغاتی و همچنین سریال‌های بی سر و ته، شبکه نسیم ساعت ۷ هر شب برنامه‌ای چهل دقیقه‌ای، اما بسیار ارزشمند به نام کتاب باز را پخش می‌کند. برنامه‌ای که تنها پرچم‌دار کتاب و کتاب‌خوانی با قالبی جذاب و اثرگذار در رسانه ملی ماست.

 

سناریو کتاب باز به گونه‌ای چیده شده که آگاهی و سرگرمی در کنار هم گنجانده شوند. سروش صحت، مجری بسیار گرم این برنامه می‌گوید: «ما دوست داریم مردم بیشتر کتاب بخوانند! آرزوی ما این است که مردم با هم بیشتر حرف بزنند و با هم کتاب بخوانند. بسیاری از اختلافات و مشکلات به این دلیل است که مردم با یکدیگر صحبت و تبادل نظر ندارند. من شما را قضاوتی می‌کنم و بر همان اساس رای می‌دهم و تصمیم‌گیری می‌کنم آن هم بدون این که شما را بشناسم و حرف‌های‌تان را بشنونم. بدون این که از ذهن، درونیات و اندیشه شما مطلع باشم. آدم‌ها اگر با هم حرف بزنند افکارشان به هم نزدیک می‌شود، مشکلات‌شان را در کنار یکدیگر حل خواهند کرد و دوستی‌های‌شان بیشتر می‌شود. جهان، جامعه، خانواده‌ها و دوستی‌ها به حرف زدن آدم‌ها نیاز دارد.»

بخش عمده‌ای از برنامه کتاب باز به گفتگو با چهره‌ای محبوب برای مردم اختصاص یافته است. این گپ‌وگفت‌ها بیشتر با نویسندگان، بازیگران و کارگردانان و به طور کل با افرادی که قلب زندگی‌شان با فرهنگ و آگاهی پیوند خورده، انجام می‌شود. یکی از نکات مهم این گفتگو‌ها این است که مردم را با بعد جدیدی از چهره‌های معروف آشنا می‌کند. بعدی از شخصیت آنان که کمتر راجع به آن صحبتی داشته‌اند؛ نحوه‌ی خودشناسی، رشد و بالندگی.

 

در این قسمت برنامه ما زندگی‌هایی را می‌بینیم که کتاب در آن نقشی اساسی داشته و آدم‌ها از زندگی کردنشان با کتاب‌ها سخن می‌گویند. از سختی‌هایی که در مسیر موفق شدن کشیده‌اند و خدمتی که کتاب به آن‌ها کرده است. ما از کتاب‌ها دورشده‌ایم و آن‌ها جایی در صحبت‌های روزمره‌مان ندارند. اما می‌توان گفت همین گفتگو‌های ساده برنامه کتاب باز پای کتاب را به صفحه تلوزیون خانه‌ی بسیاری از افراد باز می‌کند و باعث می‌شود مردم هم خاطراتشان را از اولین کتاب‌هایی که خوانده‌اند مرور کنند و درباره کتاب با یکدیگر صحبت کنند. سخن گفتن از کتاب آرام آرام آن را به دستان ما نیز خواهد آورد.

 

قسمت دیگری از برنامه به معرفی کتاب اختصاص می‌یابد. اما این نوع از معرفی کتاب را جای دیگری نمی‌توان پیدا کرد.
رویکرد کارشناسان معرفی کتاب در این برنامه مسئله محور است. به این معنا که مشکل و مسئله‌ای مطرح می‌شود، ابعاد آن توسط کارشناس کتاب (که در فصل پنجم این برنامه مجتبی شکوری و منصوره مصطفی‌زاده هستند) بسط داده می‌شود و سپس برای حل آن مسئله لیستی از کتاب‌های اثرگذار پیشنهاد می‌شود.

تمایز این نوع معرفی کتاب، با معرفی کتاب‌های روزمره این است که معمولا افراد کتابی را معرفی می‌کنند که برای خودشان تاثیر مثبتی داشته است، درحالی که ممکن است همان کتاب برای شما مناسب و مفید نباشد، اما در این برنامه کتاب‌ها به صورت منسجم برای مخاطبان خود معرفی می‌شوند.

 

برای مثال در یکی از برنامه‌های اخیر کتاب‌باز مجتبی شکوری در باب سوگ و چیستی آن صحبت کرد. این موضوع مسئله روز جامعه ماست که اکنون بسیاری از خانواده‌ها به دلیل شیوع بیماری به آن دچار شده‌اند و بعد از صحبت درباره آن چندین کتاب برای چگونگی مواجهه با این مسئله پیشنهاد شد. این نوع معرفی کتاب و صحبت درباره کتاب‌ها به دلیل اینکه متناسب با شرایط روز و حال و هوایی است که اکثریت مردم به آن مبتلا هستند، می‌تواند تاثیر زیادی در اقبال مردم به کتاب داشته باشد.‌

 

می‌توان گفت کتاب باز برنامه‌ای برای خاکروبی علایقی است که داریم، اما به دلیل روزمرگی آن‌ها را فراموش کرده‌ایم. مانند شعرخوانی، مطالعه متون کهن و حتی گپ‌و‌گفت با دوستانمان. کهن‌خوانی و خواندن تاریخ بیهقی و اشعار غنی از ویژگی‌های خوب این برنامه است. این برنامه خیلی از فراموش شده‌ها را یادآوری می‌کند. اهمیت دادن به حفظ و پاسداری زبان فارسی یکی از آن‌هاست. به این شکل که اگر میهمان برنامه از کلمه‌ای غیرفارسی استفاده کند، معادل فارسی آن برای بینندگان زیرنویس خواهد شد.

کار جالب دیگر این برنامه هدیه‌ای است که برای میهمانان درنظر گرفته است. هدیه‌ای ساده، اما ارزشمند از سردیس مشاهیر و بزرگان ایرانی. این کار باعث شده چهره‌های کهن و با ارزش کشورمان بار دیگر اسم و جایگاهشان در تلوزیون مرور شود.

المان‌های به کار برده شده در صحنه‌ی این برنامه نیز متفاوت است. تیم تولیدی این برنامه از المان‌های تاریخی و ایرانی فضایی بسیار دلنشین ساخته‌اند که به مخاطبان حس خوبی برای دنبال کردن برنامه می‌دهد.

 

محمدرضا رضائیان کارگردان برنامه قبل از شروع فصل ۴ کتاب باز گفت: «تأکید ما روی این است که مطالعه را فقط کتاب خواندن نمی‌دانیم. در واقع فرهنگ مطالعه در سینما، تئاتر، گفتگو و موسیقی نیز هست. روی این موضوعات در فصل جدید مانور بیشتری می‌دهیم و روی سایر حوزه‌ها تأکید خواهیم کرد و به‌جز مطالعه کتاب به این موضوعات نیز می‌پردازیم.»

 

رضائیان درباره نقش کتاب در این میان گفته است: «وقتی ما می‌گوییم مطالعه کردن تنها کتاب خواندن نیست یعنی انسان‌ها از دریچه نگاه کردن به اطراف خود هم می‌توانند مطالعه کنند. شما وقتی یک فیلم را تماشا می‌کنید در حال مطالعه یک موضوع هستید پس لزوما برای مطالعه لازم نیست به یک کتاب مراجعه کنید. هر چند که یکی از مهم‌ترین منابع مطالعه کتاب است، اما قطعا راه‌های بسیار دیگری هم‌چون تماشای فیلم یا سفر کردن هم می‌توانند جنبه‌های مطالعاتی داشته باشند. هر چند که برخی سفر‌ها هم جنبه خوش‌گذرانی دارد و می‌تواند بستر‌های مطالعاتی را برای‌مان فراهم کند. غذایی که می‌خوریم به نوعی درک و دریافت از عطر و طعم آن غذا و این که از چه موادی تشکیل شده است، حکم نوعی مطالعه را برای‌مان دارد. نگاه کردن به یک عکس هم می‌تواند جنبه لذت بردن از تصویر را به همراه داشته باشد یا توامان زمینه‌های مطالعه درباره جزییات آن را هم فراهم کند و یا صرفا جنبه تحقیقاتی داشته باشد.»

کتاب باز خلا بسیار مهمی را در رسانه کشور ما پر کرده و به مردم نشان داده که کتاب خواندن صرفا کاری خسته کننده و حوصله سر بر نیست، کتاب‌خوان‌ها انسان‌هایی درونگرا و غیراجتماعی نیستند و صحبت کردن درباره کتاب‌ها و مطالعه هم می‌تواند سرگرم کننده و لذت‌بخش باشد. این برنامه کوتاه تلوزیونی به نوبه خود اکنون نقشی مهمی در ترویج فرهنگی ارزشمند به نام آگاهی و دانایی دارد. آن هم در شرایطی که آگاهی مردم یک جامعه می‌تواند مهم‌ترین عنصر برای حفظ امنیت و آرامش جامعه باشد. برنامه‌ای که یک تنه بار نبود سیاست‌های درست فرهنگی در ترویج مطالعه و خلا جدی برنامه‌های غنی و حرفه‌ای در رسانه ملی در حوزه فرهنگ و هنر را به دوش می‌کشد. و چه شایسته.