مقصر را پیدا کنید
گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، ریحانه فلاح‌منش؛ یک ساعت و بیست دقیقه از شبانگاه سیزدهمین روز زمستان می‌گذشت که خبری تلخ در عین حال شوکه‌کننده آخر هفته‌ای سرشار از بغض و ماتم را برای ملت امام حسین رقم زد. دومین جمعه دی ماه ۱۳۹۸ درحالی فرا رسید که دست فاسد استکبار، سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ابومهدی المهندس و یارانش را به شهادت رساند.
سردار سلیمانی در چارچوب یک مأموریت دیپلماتیک برای تبادل پیام سیاسی به نخست وزیر عراق در راستای تلاش برای کاهش تنش‌های منطقه به بغداد سفر کرده بود. وقتی دولت آمریکا برای اولین‌بار ترور سردار سلیمانی را اعلام کرد، دونالد ترامپ رییس‌جمهور این کشور با افتخار این حمله را دستور خود دانست. چندی بعد مقام‌های آمریکایی برای توجیه عمل تروریستی خود، ادعا کردند که این حمله برای مقابله با خطر "حمله فوری" که مطابق ماده ۵۱ منشور سازمان ملل می‌باشد، صورت گرفته است.اما سوال اینجاست که آیا واقعا این ترور از منظر حقوق بین‌الملل قابل توجیه است؟
بعد از جنگ جهانی دوم جامعه بین‌المللی در بند چهارم ماده ۲ منشور بین‌الملل، اصل منع توسل به زور را مقرر کرد که به موجب آن تهدید به زور و یا استفاده از آن علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی در روابط بین‌الملل ممنوع و ناپسند به شمار می‌رود. البته استثنائاتی همچون ماده ۵۱ منشور به آن وارد است. طبق این ماده کشورها حق دارند در صورت وقوع حمله مسلحانه تا زمانی که شورای امنیت اقدامی برای حفظ صلح و امنیت انجام ندهد، از خود دفاع کنند. برخی کشورها از جمله آمریکا تلاش کرده‌اند استفاده از زور در برابر حمله قریب‌الوقوع (دفاع پیش‌دستانه) و حتی دربرابر حمله‌ی محتمل آینده (دفاع پیش‌گیرانه) را نیز در دامنه ماده ۵۱ منشور بگنجانند.
توضیحات مطرح شده از سوی مقامات آمریکایی در ترور سردار سلیمانی نیز یکی از همین رویکردهای تعمیم داده شده است. این در حالیست که سپهبد و همراهان او با پرواز مسافرتی وارد بغداد شده و در موقعیتی نبودند که حمله نظامی علیه کسی انجام دهند. نکته حائز اهمیت آنجاست که هردو کشور ایران و آمریکا اغلب، از عدم تمایل خود به جنگ و خونریزی سخن می‌گفتند. آمریکا در روزهای نخستین بعد ترور اعلام کرد که حمله او در پاسخ به اقدامات و حمله ایران بوده است؛ اما چند روز بعد از موضع خود عقب‌نشینی کرده، دفاع خود را پیش‌دستانه جلوه داد. این در شرایطی است که با گذشت هفته‌ها و ماه‌ها از این حادثه مقام‌های دولتی آمریکا هیچ مدرکی دال بر اثبات حمله ایران ارائه ندادند بلکه صرفاً به اظهار نظرهای مبهم و بعضاً متناقض متوسل شده‌اند.
دفاع پیش‌دستانه مشروط به شروطی است از جمله:
۱. حمله‌ای که دفاع در برابر آن انجام می‌گیرد، باید قطعی و در شرف وقوع بوده باشد.
۲. دفاع از خود باید ضرورت داشته باشد، به گونه‌ای که هیچ گزینه دیگری باقی نمانده باشد.
۳. دفاع از خود باید فوریت داشته باشد به‌طوری که هیچ فرصتی برای احتیاط و درنگ در اختیار نباشد.
طبق این شروط، برای مشروعیت عرفی توسل به زور تحت عنوان دفاع پیش‌دستانه باید مدارکی قوی حاکی از حمله‌ای قوی و شدید وجود داشته باشد که همانطور که ذکر کردیم، تا کنون هیچ مدرکی ارائه نشده است و اظهارات مقامات عراقی مبنی بر دلیل سفر سپهبد به این کشور که ماهیتی دیپلماتیک داشته بر ادعای طرف‌های آمریکایی مهر بطلان می‌زند. علاوه‌بر این طبق توافقنامه عراق و آمریکا نیروهای آمریکایی در مورد تهدیدات داخلی و خارجی عراق تنها با خواست آن کشور حق توسل به زور را دارند. در نتیجه نیروهای آمریکایی حق انجام عملیات نظامی در خاک عراق را بدون هماهنگی آن کشور نداشتند. بنابراین ترور سردار قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس نقض حاکمیت و استقلال سیاسی عراق و نوعی تجاوز محسوب می‌شود.
به نقل از نشریه بیزینس اینساید اگر دولت ایران همان‌گونه که سخنگوی قوه قضاییه این کشور خبر داده، پرونده ترور سردار سلیمانی را به دیوان بین‌المللی کیفری آی سی سی (مستقر درلاهه) ببرد، به احتمال قریب به یقین حکم محکومیت دولت ایالات متحده آمریکا را خواهد گرفت.
یک مقام رسمی ناتو در منطقه با اشاره به این موضوع، به بیزنس اینساید گفت: این پرونده علیه آمریکایی‌ها به طرز تکان‌دهنده‌ای قوی است و ایران در صورت طرح شکایت به دادگاه لاهه، قطعاً خواهد توانست حکم محکومیت آمریکا را بگیرد.
این مقام ناتو تاکید کرد: با توجه به عدم حضور آمریکایی‌ها در دادگاه لاهه، امکان دفاع و ارائه مدارک محرمانه احتمالی برای توجیه ضرورت ترور سردار سلیمانی به این دادگاه نیز منتفی خواهد بود و به همین خاطر دادگاه بر مبنای شواهد ارائه شده از سوی ایران و مدارک و شواهد آشکار، این حادثه قضاوت خواهد کرد که به احتمال قریب به یقین، حکم این دادگاه به نفع ایران و در محکومیت ایالات متحده آمریکا خواهد بود.حال باید شاهد بود که محاکم بین‌المللی چطور مقصر حادثه شب ۱۳م دی ماه ۱۳۹۸ را محاکمه و مجازات می‌کنند و پرونده‌ی ترورهای فراقانونی را برای همیشه می‌بندد.
ریحانه فلاح‌منش - دانشجوی کارشناسی حقوق دانشگاه تهران
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.