چگونه دیوار‌های خانواده خود را در روز‌های قرنطینه محکم کنیم؟/تنش‌های ناشی از مسائل اقتصادی ضربه زننده به بنیان خانواده‌ها است

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری دانشجو، محدثه ایزدی، ویروس کرونا، پدیده‌ای است که با توجه به‌سرعت انتشار و ویژگی مهارناپذیر خود، جهان را با بحران مواجه نموده است. این بحران هرچند در ظاهر ماهیتی صرفاً پزشکی و مرتبط با نظام سلامت دارد، پدیده‌ای چندبعدی است که آثار و پیامد‌های آن در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی قابل رصد و ره‌گیری است. سبک زندگی خانواده‌ها، یکی از حوزه‌های متأثر از پیامد‌های این بحران است. شرایط بحرانی ناشی از شیوع ویروس کرونا و بیماری کووید ۱۹ در کشور ما، بروز کنش‌ها و واکنش‌های مختلفی را به‌صورت خودجوش و یا نظام‌مند در پی داشته است که ازجمله آن‌ها قرنطینه خانگی است که با پویش‌های مختلف «# در_خانه_بمانیم، #نه_به_مسافرت» و... تقویت‌شده است.

 

قرار گرفتن در شرایط قرنطینه به‌صورت طبیعی تبعات متعدد روحی، روانی و جسمی را در دو سطح فردی و اجتماعی به همراه خواهد داشت. این ویروس، بشر را که یک موجود اجتماعی است به‌ناچار از اجتماع کردن منع کرده است. انسانی که با حضور در اجتماع آرامش می‌گیرد حال مجبور است از انسان‌ها دوری کند. ما به دلیل شرایط پیش‌آمده ساعت‌های زیادی را در خانه می‌گذرانیم. حضور در خانه روابط خارج از خانه را با محدودیت‌های جدی مواجه کرده است و در مقابل تعامل و گپ و گفت با اعضای خانواده، به‌عنوان یک فرصت در کانون توجه قرارگرفته است. هرچند این فرصت، تهدید‌های جدی را نیز به همراه داشته است. این حضور وقت‌های آزاد فوق‌العاده‌ای را پیش روی خانواده ایرانی قرار داده است که به‌صورت طبیعی باعث افزایش برخورد‌های متقابل شده است.

 

یافته‌های مطالعات سریع در این زمینه نشان‌دهنده افزایش تعارض‌ها بین خانواده‌ها هست. بر اساس پژوهش انجام‌شده توسط پژوهشگاه فرهنگ و هنر، اداره مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، نشان می‌دهد، بیش از ۱۶ تا ۲۸٪ از مردم، تنش در روابط اعضای خانواده را گزارش نموده‌اند. همچنین ۵۸٪ از افراد یادشده، تنش را در روابط زوجین و ۴۲٪ افزایش تنش را در روابط میان والدین و فرزندان گزارش نموده‌اند.

برای کنترل و حل این تعارضات نیازمند شناسایی مشکلات و پیدا کردن راهکار‌های مناسب برای آن‌ها هستیم. دکتر ذبیح‌الله عباسپور، مشاور خانواده درباره تغییرات حاصل از قرنطینه خانگی بر خانواده‌ها در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجو بیان کرد: آنچه مسلم است به‌واسطه این‌که کرونا تغییرات بسیاری بر زندگی ما گذاشته است، بر خانواده‌های ما نیز تأثیرات مستقیمی داشته است. یک قسمت خانواده‌هایی بودند که از قبل مشکلات بسیاری داشتند و کرونا تأثیرات منفی‌تری روی آن‌ها گذاشت. مثلاً زوجینی که از قبل روابط باکیفیتی نداشتند مجبور شدند در روز‌های قرنطینه کرونا به‌واسطه محدودیت‌های ایجادشده زمان بیشتری را در خانه کنار هم بمانند، قطعاً این وقت اضافه باعث صمیمیت بیشتر آن‌ها نشد و اختلافات آن‌ها را افزایش داد. همچنین خانواده‌هایی که متعادل‌تر بودند هم در زندگی‌شان اختلالاتی به وجود آمد، مانند بحث‌های اقتصادی، درآمد و رفاهی که قبل از کرونا داشتند و حال از آن محروم شده‌اند. علاوه بر آن تحصیل در خانه فرزندان باعث ایجاد فشار روی خانواده‌ها گردیده است. درنتیجه می‌توانیم بگوییم تأثیرات منفی قرنطینه بیشتر از تأثیرات مثبت بوده است. البته خانواده‌ها متعادل که دارای مشکل اقتصادی نبودند توانستند از این فرصت استفاده کنند وزندگی را برای خود بهتر از قبل کنند که در خانواده‌های ایرانی درصد کمی هستند.

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید چمران در بیان عوامل ایجاد تعارض در خانواده اظهار داشت: عوامل آشکاری باعث ایجاد تنش در خانواده‌ها می‌گردد. ازجمله میزان درامد خانواده که رابطه مستقیمی با ایجاد آرامش و رفاه در خانواده دارد و در دوران کرونا به‌شدت تحت تأثیر قرارگرفته است و نیازمند مدیریت مخارج و حمایت دولت هست. از طرف دیگر روابط اجتماعی خارج از منزل به‌عنوان تعدیل‌کننده‌ها و رشد دهنده‌ها برای اعضای خانواده بوده‌اند، مانند شرکت در کلاس‌های آموزشی، ورزش کردن، روابط دوستانه، تعامل با خانواده‌های خود که در شرایط کرونایی این تعدیل‌کننده‌ها کاهش پیداکرده است. علاوه بر آن یکسری فعالیت‌های جدید به خانواده‌های اضافه گردیده است که برای انجام آن‌ها نیازمند وقت گذاشتن، کسب مهارت و مدیریت می‌باشند؛ برای مثال خانواده‌ای که چند فرزند دانش‌آموز دارد برای تحصیل هر دانش‌آموز حداقل ۴ ساعت باید وقت بگذارد و علاوه بر آن پدر و مادر متخصص آموزش نیستند و خیلی از محتوای درسی برای آن‌ها آشنا نیست. خود مدیریت تحصیل فرزندان و تشویق آن‌ها به مطالعه بجای گشتن در فضای مجازی نگرانی‌های زیادی را برای خانواده‌ها به وجود آورده است. همچنین عوامل ساده‌تری مانند اضافه‌وزن پیدا کردن در این روز‌ها باعث ایجاد استرس در خانواده‌ها شده است.

وی در ادامه افزود: در بیان نقش هر یک از اعضای خانواده برای کاهش تنش و استرس افزود: همان‌طور که می‌دانید پدر و مادر قوی‌ترین عضو خانواده برای کنترل استرس در خانواده هستند. آن‌ها علاوه بر اینکه باید استرس خود را کنترل کنند، مسئولیت کنترل استرس فرزندان را نیز بر عهده‌دارند. علاوه بر آن باید راهکار‌هایی را برای مدیریت زمان و سرگرم کردن فرزندان انتخاب کنند؛ مانند بازی کردن به‌صورت گروهی، مطالعه کردن و داستان‌گویی و ... در کنار پدر و مادر فرزندان نیز نقش ویژه‌ای در این دوران دارند، به‌خصوص فرزندان بزرگ‌تر که می‌توانند به فرزندان کوچک‌تر خانواده در درس‌ها کمک کنند. نکته مهم در ایفای نقش هریک از اعضا این است که خانواده‌ها باید انتظاراتشان از هم دیگر را تعدیل کنند به این دلیل که فشار روی همه اعضا وجود دارد.

 

عباسپور اظهار داشت: به دلیل این‌که میزان تنش در هر فرد متفاوت هست به همین دلیل برای هرکس راهکار متفاوتی برای کنترل تنش وجود دارد. مثلاً ریلکسشین یکی از تمرین‌های فردی هست که می‌توان در شرایط تنش به کاربرد. علاوه بر آن مشغول بودن، سرگرم شدن، یک برنامه مستمر را دنبال کردن، مثل یادگیری یک مهارت برای افراد کمک‌کننده است، زیرا باعث ایجاد نوعی حواس‌پرتی در اعضای خانواده می‌شود. در کنار این فعالیت‌ها غنی کردن روابط اعضا، صحبت کردن، فیلم دیدن باهم و ... نیز بسیار مؤثر هست.

این عضو انجمن مشاوره ایران در آخر بیان کرد: باید گفت کرونا تجربه متفاوتی برای همه ما بوده که زندگی را برای اکثریت مختل کرده است. ما به‌عنوان انسان در این روز‌ها وظیفه‌داریم هر میزان که می‌توانیم به هم دیگر کمک کنیم. این کمک کردن می‌تواند به‌صورت حقیقی و به‌صورت مجازی باشد تا بتوانیم حال خوب را به هم دیگر هدیه کنیم.

با همه این توصیفات از وضعیت خانواده‌های ایرانی در شرایط قرنطینه کرونایی برای غنی‌تر شدن رابطه خانواده‌ها و همچنین نزدیک شدن به‌روز‌های امتحانات درسی فرزندان به سراغ روانشناس خانواده رفتیم و در این خصوص گفت‌وگویی به شرح زیر انجام دادیم.

 حسین پور شهریار، روانشناس خانواده در اهمیت اصل ایجاد رابطه انسان‌ها بیان کرد: درباره موضوع ایجاد تنش در خانواده در شرایط قرنطینه اصل اول، مسئله رابطه ما با دیگران و خود هست؛ بدون شک کرونا شکل رابطه‌ها را تغییر داده و هم محتوایش را عوض کرده. دراین‌بین افرادی بیشتر آسیب می‌بینند که پتانسیل مدیریت رابطه را در خود ندارند. چنین افرادی حتی نمی‌توانند رابطه با خودشان در تنهایی را کنترل کنند. دو وجه مهم در رابطه ایمنی و میزان‌گرمی و صمیمیت هست.

استادیار دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه افزود: در هر رابطه‌ای در صورت توجه نکردن به علایق طرف مقابل ایمنی رابطه از بین می‌رود. وقتی‌که رابطه ما با یک نفر زیاد بشود و زمان زیادی را باهم بگذرانیم بدون شک گرمای رابطه بیشتر می‌شود و این افزایش صمیمیت باعث می‌شود ما خواسته‌ها، علایق و خودمان را فراموش کنیم. اعضای خانواده‌ها در شرایط قرنطینه فراموش می‌کنند که باید به علایق هم دیگر احترام بگذارند و همین باعث ایجاد اختلاف در آن‌ها می‌شود. درحالی‌که باید بدانند، نباید این اختلاف‌نظر‌ها را به‌حساب این‌که ما به دردهم نمی‌خوریم بگذارند بلکه باید به آن‌ها احترام بگذارند.

این عضو انجمن روانشناسی ایران اظهار داشت: یکی از اختلاف‌نظر‌های خانواده‌ها در این روز‌ها بحث میزان رفت‌وآمد‌ها و فعالیت‌های جمعی هست. اختلاف در این مورد باعث می‌شود که رابطه اعضای خانواده به شکل تعارضی ادامه پیدا می‌کند. اعضای خانواده برای حل این تعارض‌ها باید به یک نقطه مشترک در خواسته‌ها برسند و درواقع سعی نکنند کل خواسته‌های هم دیگر را نادیده بگیرند بلکه باید همراه هم باشند. بهتر است در این حالت نسبتی ازنظر هم دیگر را اجرا کنند که این مسئله ویژگی به نام گذشت را می‌طلبد. با انجام این کار تنش‌های خانواده را به انگیزه تبدیل می‌کنیم.

 

 

وی در ادامه افزود: یکی دیگر از مشکلات خانواده‌های دارای فرزند دانش‌آموز و دانشجو این است که فرزندان در خانه نیاز به یک فضای ایزوله برای تحصیل‌دارند و یا حضور فرزندان در خانه و عدم برقراری ارتباط با اعضای خانواده باعث ایجاد ناراحتی می‌گردد. این‌گونه مسائل معمولاً از دو جهت مشکل ایجاد می‌کند؛ یکی ابهام هست که نقطه مقابل آن شفافیت است و یکی پیش‌بینی پذیری در برابر پیش‌بینی‌ناپذیری است. برای مثال اگر من بدانم که فرزندم این ساعت در روز کلاس دارد کمتر انتظار دارم که در آن ساعت فرزندم برای من کاری کند. به همین دلیل لازم است که فرزندان کلاس‌های خود را که پیش‌بینی پذیر هستند برای خانواده خود شفاف کنند. حال اگر از ما در این زمان خواسته‌ای داشتند باید خواسته آن‌ها را اجابت کنیم، ولی با تأخیر، مثلاً به آن‌ها بگوییم من این کار را انجام می‌دهم، ولی بعد از کلاسم. تأخیر، تبدیل و تعدیل سه روش برای عبور از این تعارضات هست. علاوه بر آن ما باید بتوانیم به‌طور هم‌زمان چند نقش را انجام دهیم. برای مثال هم‌درس بخوانیم هم ۱۰ درصد از حواسمان را به دانش‌آموز کوچک‌تر خانواده بدهیم و به او در تکالیف کمک کنیم. ایفای هم‌زمان چند نقش یک مهارت است که لازم است یاد بگیریم. در اینجا ما تعدیل کردیم. یا می‌توانیم در حال انجام دادن کار‌های خود از عضو کوچک‌تر هم کمک بگیریم و او را سرگرم کنیم. اینجا از تبدیل استفاده کردیم. مزاحمت کودک را تبدیل به کمک کردیم.

روانشناس خانواده بیان کرد: یکی دیگر از تعارضاتی که در این روز‌ها به وجود می‌آید درباره خانواده‌های کنترل‌گر هست. در روز‌های معمولی فرزندان این خانواده‌ها با بیرون رفتن از خانه این کنترل را کاهش می‌دادند، ولی در شرایط قرنطینه و خانه‌نشینی این امکان از آن‌ها گرفته‌شده است. دو نکته اینجا مهم هست، یکی این‌که باید هم استقلال خودمان حفظ شود و هم رابطه با عزیزانمان، خوب باشد. راهکار این مسئله این است که تا جایی که می‌توانیم با ادبیات آن فرد با او مذاکره کنیم. نظر مخالف خود را بدون حمله به نظر طرف مقابل اعلام کنیم و سعی کنیم شدت مخالفت را کاهش بدیم. مثلاً به او می‌گوییم من می‌دانم شما نگران من هستید بااین‌حال من بیرون می‌روم، ولی به این مقدار و با رعایت همه پروتکل‌ها. نکته بعدی این‌که ما سریع نتیجه نگیریم که پدر و مادر کنترل‌گر هستند بلکه نتیجه بگیریم که نگران ما هستند.

ایشان در ادامه افزود: مسئله بعدی تفریحات خارج از خانه فرزندان و گرفتن انرژی از آن‌ها در روز‌های عادی هست. در مورد این موضوع ما باید به سمت خانواده چرخش پیدا کنیم. اگر درگذشته بیشتر با دوستان وقت می‌گذراندیم الآن باید آن‌وقت را با خانواده‌ام بگذرانم. همچنین باید رابطه خودم با خودم را اصلاح کنم و بتوانم در تنهایی خودم را سرگرم کنم و درعین‌حال رابطه مجازی با دوستان را داشته باشم. مثلاً اگر اهل ورزش کردن بودیم می‌توانیم الآن در خانه همراه با خانواده این ورزش را انجام دهیم و جنبه طنز هم به آن اضافه کنیم و در کنار هم دیگر بخندیم.

درمجموع باید تأکید کرد که بحران کرونا که منجر به کاهش روابط خارج از خانواده و در مقابل افزایش روابط میان اعضای خانواده شده است، ضمن اینکه فرصتی است برای استحکام و تقویت ساختار خانواده، در صورت عدم مراقبت و ارائه آموزش‌های لازم می‌تواند به افزایش تنش‌های درون خانواده و یا حتی در مواردی سست شدن چارچوب خانواده منتهی شود. به همین منظور باید تلاش کرد راهکار‌هایی برای بهبود روابط اعضا به کار بست. پیدا کردن مناسب‌ترین راهکار‌ها بر عهده پدر و مادر خانواده هست، درعین‌حال فرزندان باید آن‌ها را در اجرای راهکار‌ها همراهی کنند. یکی از این راهکار‌ها صحبت کردن باهم درباره علایق و اختلاف‌نظر‌ها و رسیدن به نقطه‌نظر مشترک هست. راهکار دیگر در بحث تحصیل فرزندان رفع ابهام از برنامه درسی آن‌ها و برنامه‌ریزی مناسب برای انجام تکالیف و همراهی والدین با فرزندان هست. دادن گوشی همراه دست فرزندان به بهانه تحصیل و بستر بسیار جذاب فضای مجازی دونقطه مقابل هم هستند که بدون شک مانع درس خواندن فرزندان می‌شود. رها کردن فرزندان در این فضا بدون داشتن نظارت علاوه بر افت تحصیلی آن‌ها، خطرات خاص خودش را در پی خواهد داشت. پس در این روز‌ها بیشتر در کنار هم‌قدم برداریم و فرزندانمان را از خطرات پیش رو آگاه کنیم.