گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، فاطمه آدمی؛ گروههای جهادی از کجا آمدند؟ از چه زمانی راه افتادند و روستا به روستا برای خدمت عازم شدند؟ خیلی‌ها نمی‌دانند که اولین گروههای جهادی سال ۵۷ تشکیل شد؛ در نخستین روز‌های پیروزی. حرکتی آغاز شد برای آبادانی که هنوز ادامه دارد.
ایده اولیه ساده بود؛ اعزام گروههای ۱۰ نفری از دانشجویان برای خدمت به مناطق محروم با استفاده از امکانات ارتش. این ایده توسط یکی از اساتید دانشگاه تهران در نخستین روز‌های پیروزی انقلاب مطرح شد و در فضای انقلابی آن روز‌ها مثل بمب صدا کرد! خیلی‌ها پای‌کار بودند و کار‌ها خیلی سریع پیش می‌رفت. تا نیمه اسفند ۵۷ گروههای دانشجویان دانشگاه تهران، صنعتی امیرکبیر، صنعتی شریف، شهید بهشتی و صنعتی اصفهان رسیده بودند به کردستان و گنبد و ترکمن‌صحرا. گروه‌هایی دیگر هم به شهرکرد و مسجد سلیمان و سیستان و بلوچستان رفتند برای محرومیت‌زدایی. ایده کلی تشکیل گروههای جهادی مطابق با اهداف انقلاب اسلامی بود؛ محرومیت‌زدایی از مناطق دورافتاده ایران و عمران روستایی برای افزایش تولیدات کشاورزی. خیلی زود گروههای دیگر هم به دانشجویان پیوستند از جمله گروه‌هایی از مساجد، مدارس، مراکز فرهنگی و... خودجوش راه افتادند، رفتند به سمت روستا‌ها و شدند جهادگر. قسمت جالب ماجرا این است که درواقع انقلاب اسلامی با جهاد سازندگی به روستا‌ها رسید؛ محرومان به چشم خود دیدند که حکومتِ خدمت برقرارشده است.
جهاد اقتصادی در هشت‌ساله دفاع مقدس
اردو‌های جهادی در سال‌های جنگ تحمیلی، بدون برنامه‌ریزی متمرکز همچنان ادامه داشت. مهم‌ترین کار هم تلاش برای افزایش تولید به ویژه در بخش زراعی بود؛ در سال‌های جنگ، خاک‌ریز‌های اقتصاد به‌اندازه خاک‌ریز‌های جبهه برای کشور مهم بود. موضوع این بود که خیلی از کشاورزان و روستاییان فرزندانی در جبهه‌ها داشتند و برای زراعتشان دست‌تن‌ها مانده بودند. از سوی دیگر بدون تولید و اقتصاد داخلی قوی، جنگ ناممکن می‌شد و جهاد روی زمین‌های کشاورزی هم در جریان بود. آن سال‌ها خیلی‌ها از طریق مساجد و پایگاه‌های بسیج می‌رفتند برای برداشت گندم و چیدن محصولات زراعی و باغی تا فصل برداشت نگذرد و محصول خراب نشود و به اقتصاد و تولید کشور لطمه نخورد.
هدف گروههای جهادی
اردو‌های جهادی علاوه بر اینکه سبب سازندگی فردی می‌شود، میتواند محرومیت‌ها را رفع کند. به سبب این موضوع امروزه نیز شاهد هستیم که گروههای جهادی برای کاهش مشکلات بهداشتی، عمرانی و اقتصادی به روستا‌ها رفته و شروع به حرکت‌های جهادی مثل ساخت جاده، توزیع کالا‌ها و بسته‌های معیشتی، ساخت مدرسه و... کرده‌اند.
هر ساله ما شاهد این هستیم که گروه‌هایی از دانشجویان و بسیجیان در مناطق محروم، علاوه بر فعالیت‌های سازندگی، کالا‌ها و بسته‌های معیشتی نیز توزیع می‌کنند که در نگاه اول شاید عملی درست باشد، اما بعد ازمدتی و تکرار شدن، باعث منفعل شدن روستاییان و تبدیل شدن آنها به مصرف کننده می‌شود و همچنین نیازمندی آنها به این موارد افزایش پیدا می‌کند.
راهکار‌های جلوگیری از آسیب‌ها
در این راستا از آنجاکه فعالیت‌های گروههای جهادی پله‌ای برای اصلاح آسیب‌های موجود در مناطق محروم است، اما باید به قول معروف تلاش کنند که به جای ماهی دادن به آنها، ماهی گیری به ضشر موردنظرشان آموزش بدهند. گروههای جهادی باید با یک برنامه منسجم و دقیق نسبت به توانمندسازی افراد و به کارگیری آنها در مشاغل بومی منطقه مثل تولید و پخش گیاهان دارویی، ایجاد اقامتگاه بوم‌گردی وتشویق و ترغیب زنان در تولید صنایع دستی و محلی اقدام کنند که نه تنها باعث جلوگیری از مصرف‌کنندگی روستاییان می‌شود بلکه باعث اشتغال‌زایی و تبدیل شدن این افراد به تولید کننده نیز می‌شود.
در حوزه تحصیلی هم استعداد‌ها شناسایی ومورد حمایت قرار گیرند. در مقطع دبیرستان تا قبولی در دانشگاه از استعداد‌ها حمایت شود تا به دلیل فقر و مشکلات مختلف این افراد از تحصیل باز نمانند. این امر در جهت توانمندسازی سرمایه‌های انسانی برای آینده‌ی کشور نیز اهمیت دارد. علاوه براینکه فعالیت‌هایی از این دست باید برای زمینه‌سازی ظهور حضرت حجت (عج) نیز مورد توجه قرارگیرد. زیرا اگر کشور یا سازمان یا گروهی بخواهد در امور خود پیشتاز باشد باید از نیروی انسانی متخصص، خلاق، با انگیزه و با مهارت استفاده کند. پس از این باید نسبت به توانمند سازی و ایجاد روحیه‌ی توانگری در افراد و تمامی گروه‌ها دست به کار شد.
در راستای کمک رسانی بهتر است هر کاری با مشارکت اهالی باشد، اگر در طی کار هر گونه مشارکتی کم رنگ شد، مدتی کار تعطیل شود تا مردم روستا مجددا برای همکاری به جمع جهادگران بپیوندند. چرا که هدف فقط احداث ساختمان یا باغ و آبادی و مزرعه نیست بلکه آرمان این کار شکوفایی فرهنگ توانمند سازی همه افراد در تمامی زمینه هاست.
با این وجود آسیب‌های اجتماعی مناطق که در پی سال‌ها غفلت به وجود آمده است، یک روزه و در برنامه‌های کوتاه مدت حل نمی‌شود و برای رفع این آسیب‌ها باید برنامه ریزی مدون و طولانی مدت انجام شود. امید است با کمک هم دست به دست هم کشوری آباد و سر بلند داشته باشیم.
فاطمه آدمی - کارشناسی علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی
انتشار یادداشت‌های دانشجویی به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.