جشنواره تئاتر فجر؛ دور از شان تئاتر و انقلاب / حکایت نگاهی که از تئاتر دریغ می‌شود

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- رعنا مقیسه؛ بهمن و ماه‌های منتهی به آن فصل هنر است. فجر و جشنواره هایش بهانه‌ای است برای روشن شدن چراغ سینما و تئاتر و شعر و موسیقی و البته هنر‌های تجسمی. جشنواره‌هایی که هرچند هر کدام مخاطب ویژه‌ای دارند، اما سال‌هاست که زیر سایه جشنواره فیلم فجر کمتر دیده و شنیده می‌شوند. تئاتر هم از این سایه سنگین دور نمانده است. جشنواره تئاتر فجر البته چندین دوره است که کم فروغ و دور از شکوه سال‌های گذشته اش برگزار می‌شود. سال‌هایی که در دهه هشتاد با حضور بزرگانی مثل بهرام بیضائی و حمید سمندریان جشنواره تئاتر فجر رونق و درخشش دیگری داشت.


این سال‌ها، اما به نظر می‌رسد که جشنواره تئاتر فجر روی ریل نزول افتاده و عوامل مختلفی هوای تازه را از تئاتر گرفته است. علاوه بر آن شیوع کرونا در سال ۹۹ هنر و اهالی آن و البته تئاتر را کمرنگ و شکندده کرد. تعطیلی سالن‌ها و اجرا‌ها و نبود هیچ برنامه‌ای برای حمایت از تئاتر در طول مدت تعطیل شدن تمام و کمالش باعث شد که عملا جز در مقاطع بسیار کوتاه و کمرنگی تئاتر به معنای واقعی تعطیل شود.

چراغی که روشن ماند

با وجود سال سختی که بر تئاتر گذشت، اما مسئولان جشنواره فجر برای حمایت از گروه‌های تئاتری و روشن نگاه داشتن چراغ تئاتر تصمیم به برگزاری جشنواره گرفتند. جشنواره‌ای که کم فروغ‌تر از هر سال برگزار شد. قبل از برگزاری جشنواره اظهار نظرات مختلفی درباره برگزاری یا عدم برگزاری آن از سوی اهالی تئاتر شنیده می‌شد. گروهی معتقد بودند که به دلیل سالی که بر تئاتر گذشته برگزاری جشنواره، جایگاه آن را تنزل خواهد داد و برخی دیگر عقیده داشتند که جشنواره در این شرایط میتواند باعث پویایی تئاتر باشد و از نظر مالی هم حمایتی از تئاتر محسوب شود. با همه این‌ها حالا و بعد از گذشت چند هفته از اختتامیه جشنواره می‌شود ارزیابی دقیق تری از جشنواره تئاتر سی و نهم داشت.

کهبد تاراج نویسنده، کارگردان و بازیگر تئاتر درباره برگزاری جشنواره سی و نهم می‌گوید: «برگزار شدن جشنواره امسال محسناتی داشت که بر معایبش می‌ارزید؛ چیزی حدود هفتاد درصد گروه‌های شهرستانی موفق شدند کارشان را در جشنواره ارائه بدهند و در شرایطی که در یکسال اخیر کار نکرده بودند، بودجه بگیرند. انجمن نمایشی‌های شهرستان بودجه چندانی ندارند و این جشنواره‌ها هستند که می‌توانند به این گروه‌ها کمک کنند و آن‌ها را زنده نگه دارند.

به هر حال اجرای تئاتر به لحاظ بیماری کرونا و درگیر شدن افراد خطر دارد، اما از سوی دیگر ما نمی‌توانیم تئاتر را متوقف کنیم و نمی‌توانیم بگوییم که به صورت کامل به سمت پلتفرم‌ها و تئاتر آنلاین برود. چون نفس تماشاگر در تئاتر مهم است و تمام هم و غم ما این است که تماشاگر تئاتر را ببیند. من فکر می‌کنم برگزار شدن جشنواره فجر امسال با وجود ایراداتی که داشت بهتر از برگزار نشدنش بود.»

محمدرضا ایمانیان بازیگر تئاتر و عضو کانون روابط عمومی خانه تئاتر در همین باره معتقد است: «اگر بخواهیم صادقانه به جشنواره فجر سال ۹۹ نگاه کنیم باید بگوییم این جشنواره فارغ از بحث کیفی و کمی، صرفا برگزار شد که ما سالی را بدون جشنواره تئاتر فجر نداشته باشیم. می‌توانم بگویم که در سالی استثنائی برای همه اقشار جامعه، دولت در حوزه فرهنگ و هنر تصمیمی استثنائی نگرفت و خواست باز هم به شیوه عادی جشنواره را برگزار کند.

اگر دلیل برگزاری جشنواره کمک به گروه‌های نمایشی بود می‌شد بودجه جشنواره را به گروه‌های نمایشی اختصاص داد و گروه‌ها یک اثر را به جشنواره بدهکار باشند. اما از آنجایی که قانونی وجود دارد که اگر بودجه‌ای که تعریف مشخصی دارد در جایگاه خودش تعریف نشود باید دوباره به خزانه برگردد، بالاجبار جشنواره را برگزار کردند که بتوانند با این بودجه کمکی به تئاتر کنند.»

حکایت جشنواره‌ای که در شان تئاتر نبود

جشنواره‌های فجر امسال به دلیل شرایط خاصی که کرونا ایجاد کرده بود، تغییراتی در شیوه برگزاری همیشه خود ایجاد کردند. جشنواره تئاتر فجر سی و نهم به صورت نیمه حضوری برگزار شد. در هفته‌های متنتهی به اغاز جشنواره، اعلام شد که در چند سالن امکان حضور پنجاه درصدی تماشاگران وجود دارد. علاوه بر آن نمایش‌ها از طریق سه پلتفرم تیوال، نمایش نت و تلوزیون تئاتر ایران قابل مشاهده بود و البته جشنواره اعلام کرده بود که بستر اصلی نمایش آثار همین سه پلتفرم هستند. این شیوه جدید الزاماتی را به دنبال داشت که باید برای برگزاری خوب جشنواره تئاتر فجر برنامه ریزی می‌شد. با این وجود، اما آنچه اهالی تئاتر می‌گویند حکایت دیگری است.

بیشتر بخوانید؛ اهالی تئاتر به چشم مسئولین نمی‌آیند

محمدرضا ایمانیان درباره انتقادات و ایراداتی که به جشنواره امسال وارد است می‌گوید: «جشنواره امسال به صورت افلاین برگزار شد و فیلم‌های ضبط شده در یک بازه زمانی پخش می‌شد. برای من جالب است که آقای مسافر آستانه به عنوان دبیر جشنواره، که البته از منظر جایگاه حقیقی یکی از اهالی خوب و مدیران شریف تئاتر هستند، عنوان کردند که تمام برنامه‌ریزی‌های جشنواره امسال برای شیوه آفلاین بود، اما در چند هفته مانده به جشنواره شرایط شیوع کرونا نشان داد می‌توانیم یک حضور حداقلی را هم در جشنواره داشته باشیم. اما سوال این است که این چندین ماه برنامه ریزی برای حوزه آفلاین و پخش نمایش‌ها دقیقا چه نمودی در بازه زمانی جشنواره داشت؟ چه برنامه ریزی و تبلیغی برای جذب مخاطب جشنواره اتفاق افتاد؟  

او ادامه می‌دهد: «می‌توان گفت سه پلتفرمی که برای نمایش فیلم تئاتر‌ها اعلام شد جز حجم بسیار کمی، تقریبا تبلیغی در بازه جشنواره نداشتند. آیا این تبلیغات در اندازه جشنواره تئاتر فجری بود که چندین ماه برای بخش آفلاین آن برنامه ریزی شده؟ از طرف دیگر اگر چندین ماه برای ضبط فیلم نمایش‌ها برنامه ریزی کردیم، چرا کیفیت فیلم برداری و صدابرداری نمایش‌ها از منظر تکنیکال (فیلمبرداری، تدوین و...) آنچنان بالا نبود؟ این اتفاق به این دلیل افتاد که مسئولان برگزاری توقع حجم کاری که در طول جشنواره با آن مواجه می‌شوند را نداشتند. به همین دلایل عرض می‌کنم که جشنواره تئاتر فجر امسال صرفا برگزار شده است.»

از فرهنگ مدیریتی که نداریم

حوزه فرهنگ و هنر و مدیریت‌های فرهنگی سالهاست که با چالش‌های جدی برای اهالی هنر همراه است. همین موضوع حتما در جشنواره‌های هنری مختلف به خصوص فجر هم بروز می‌کند. مدل برنامه‌ریزی‌ها در حوزه فرهنگ مقعطی است. مسئله‌ای که باعث شده، به گفته عمده فعالان عرصه‌های هنری، در حال طی روندی نزولی از لحاظ کیفی باشیم. همین موضوع درباره جشنواره تئاتر فجر هم صادق است.

محمدرضا ایمانیان درباره عدم برنامه‌ریزی و مدیریت‌های مقطعی در جشنواره می‌گوید: «در آستانه جشنواره فجر از تلویزیون تئاتر ایران رونمایی شد. اما بعد از جشنواره هیچ خبری از آن بستر منتشر نشده و گویا به کلی فراموش شده است. این موضوع نشان دهنده عدم برنامه ریزی است. یعنی وقتی ما چندین ماه برای رونمایی از پلتفرمی برنامه ریزی کرده‌ایم، به راحتی می‌شد جشنواره را با حضور داوران و مهمانان اندک برگزار کرد، با برنامه‌ریزی دقیق و فرصت بیشتر نمایش‌ها را فیلمبرداری و تدوین کرد و فیلم نمایش‌ها را بعد از جشنواره و حتی در بازه عید نوروز به نوبت پخش کرد، حتی بلیط فروشی برای این‌ها داشت و مخاطب را ترغیب کرد که در این بازه بنشینند و فیلم تئاتر ببینند. اما این اتفاق نیفتاد.»

بیشتر بخوانید؛ اجرا روی صحنه رنج/ بودجه 1400 روزنه امیدی برای تئاتر خواهد بود؟

او اضافه می‌کند: «همین الان اگر نگاهی به سه پلتفرمی که برای نمایش تئاتر در جشنواره معرفی شده بودند بیندازید، عملا تبلیغی از جشنواره تئاتر فجر نمی‌بینید. مثلا در سامانه تیوال که بیشتر از سینمایی بودن اختصاصا تئاتری است، گزارش عکاسی روزانه جشنواره فیلم فجر وجود داشت، اما تئاتر فجر را نداشتیم. این نشانه ضعف است. این موارد نشان دهنده این است که ما جشنواره را امسال با کمترین میزان استقبال صرفا برگزار کردیم.‌ای کاش حتی اگر نمی‌شد که هزینه جشنواره به گروه‌ها تخصیص پیدا کند، حداقل صرف نوسازی زیرساخت‌های فرسوده تئاتر میشد؛ ترمیم سالن‌هایی که نیاز به بازسازی دارند، نوسازی امکانات سخت افزاری و مواردی از این دست را میتوانستیم برنامه ریزی کنیم.»

همه این موارد به اضافه مشکلاتی که سالهاست در روند مدیریت در حوزه تئاتر وجود دارد و بی‌توجهی‌های مکرری که به در طول سال‌ها به این هنر و اهالی‌اش وجود داشته و به خصوص در سال ۹۹ با شیوع کرونا به بالاترین حد خود رسیده، نشان می‌دهد که سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر نه در شان تئاتر و نه در شان یک جشنواره ملی نبوده است. جشنواره‌ای که میشد با کمی توجه و نگاه روشن به آن، به مراتب بهتر و موثرتر برگزار شود.  

جشنواره‌ای که با هدف تزریق امید به جامعه تئاتر در سال تعطیلی و خاموشی آن برگزار شد غافل از اینکه برگزاری آن به قیمت تقلیل دادن جایگاه جشنواره امید را بیش از گذشته از هنرمندان خواهد گرفت.