جهاد دانشگاهی از انقلاب فرهنگی تا انفعال سیاسی/ جهاد حرکت گلخانه‌ای نیست

 به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، نظام اسلامی در سال ۱۳۵۷ رقم خورد و طی چهل سال گذشته توانست ارکان خود را مستحکم و اهداف خود را با توجه به همه سختی‌ها و دشمنی‌ها به پیش ببرد، اکنون نوید تحقق دولت اسلامی در سال ۱۴۰۰ نیز بارقه‌ای از امید را در دل مؤمنان ایران و جهان ایجاد کرده است که خود شروعی زیبا و حرکتی دشوار و نیازمند به تلاش و کوشش فراوان است؛ لذا برخود لازم دانستم تا با تکیه بر بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای شاخص‌های یک مدیر و سازمان انقلابی و مؤمن را بیان کنم و از آن جهت که دو دهه در اتمسفر جهاد دانشگاهی تنفس کرده‌ام تمرکز خود را بر این نهاد معطوف داشتم. امید که راهگشا و وجه توجه مسئولان دولت مردمی ایران قوی واقع شود.

جهاد دانشگاهی به منظور تحقق بخشیدن به اهداف انقلاب فرهنگی به عنوان یک نهاد انقلابی و برخاسته از انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۵۹ تأسیس شد. پس از تبدیل ستاد انقلاب فرهنگی به شورای عالی انقلاب فرهنگی، اساسنامه این نهاد نیز مورد تجدید نظر قرار گرفت و تأکید بر انجام فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها به عنوان اصلی‌ترین وجه همت این نهاد تعیین شد. در ادامه بار دیگر شورای عالی انقلاب فرهنگی با عنایت به شرایط جدید دانشگاه‌ها مصوبه‌ای را به تصویب رساند که در آن جهاد دانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه و بخش صنعتی-خدماتی کشور معرفی گردید. در این مصوبه دو وظیفه عمده انجام تحقیقات علمی و فعالیت‌های فرهنگی همچنان بعهده این نهاد است.

با توجه به متن اساسنامه جهاد دانشگاهی، تولد این نهاد در بستری فرهنگی شکل گرفت و در ادامه در سال ۱۳۶۵ در تجدید نظر اساسنامه فعالیت‌های فرهنگی و تحقیقاتی به منظور اسلامی شدن دانشگاه‌ها به عنوان اصلی‌ترین وجه همت این نهاد تعیین شد و نهایتا در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در ۱۳۶۹ نیز فعالیت‌های فرهنگی یکی از دو وظیفه عمده این نهاد تعیین شده است.

فراوانی واژگان جهاد، دانشگاه، فرهنگ، انقلاب، آموزش، پژوهش و صنعت در متن اساسنامه جهاد دانشگاهی قابل توجه است: جهاد ۴۳، دانشگاه ۴۳، فرهنگ ۳۵، انقلاب ۱۶، پژوهش ۱۱، آموزش ۱۰ و صنعت ۴. هرچه میزان کاربرد این واژگان در اساسنامه بیشتر باشد یعنی از وزن و اهمیت بیشتری برخوردار است و این اهمیت و وزن باید در برنامه‌های این نهاد نیز دیده شود. اما تفسیر این واژگان نیز باید در بستری خارج از سلیقه شخصی، حزبی، جناحی و... انجام پذیرد لذا بهترین معیار تعمق و تفحص در بیانات مقام عظمای ولایت حضرت امام خامنه‌ای است؛ لذا در کلیه دیدار‌های انجام شده با جهادگران دانشگاهی و در بیاناتی که ایشان نسبت به مسئله جهاد دانشگاهی نکته‌ای را یادآور شدند، دست به تفسیر الگوی مطلوب که برگرفته از تفسیر واژگان فوق است زده‌ام؛ چراکه تعریف اصطلاحی از واژگان، حدود و ثغور دامنه فعالیت‌ها، شاخص‌های ارزیابی، ملاک‌های گزینش، نوع برنامه‌ریزی و برنامه را نیز تعیین خواهد کرد.

الگوی مطلوب در تراز انقلاب اسلامی

الگوی مطلوبی را که مقام معظم رهبری نسبت به آن توجه دارند ترکیبی است از علم، ایمان و تلاش (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان ۲۵/۴/۱۳۸۶). در این ترکیب دانشگاه نماد علم، ایمان نماد فرهنگ و تلاش هم به عنوان نماد جهاد مورد نظر است؛ لذا جهاد دانشگاهی‌ای به عنوان یک الگوی مطلوب مثمر ثمر خواهد بود که هر سه عنصر فوق را همزمان و همسو در اهداف، برنامه‌ها و منابع انسانی دارا باشد.

جایگاه جهاد دانشگاهی در نظام اسلامی

جهاد دانشگاهی مولود مبارک انقلاب و جزو معدود رویش‌های اصلی خود انقلاب است (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان ۲۵/۴/۱۳۸۶) لذا از آن به عنوان یکی از ستون‌های انقلاب اسلامی یاد کرده‌اند: «سعی کنید آن ستونی را که جهاد دانشگاهی مظهر آن است، با همان استحکام نگه دارید؛ چرا که با ضعیف شدن یکی از ستون‌های انقلاب، سقف جامعه حقیقی اسلامی نیز به همان اندازه ضعیف خواهد شد... شما یکی از این ستون‌ها هستید، از ارزش‌های انقلابی و اسلامی به همان شکل صحیحش، به هیچ قیمت دست بر ندارید، با استقامت خود، با موانع پیشرفت مبارزه کرده (دیدار اعضای جهاد دانشگاهی با رهبر انقلاب ۸/۱۰/۱۳۷۶). این تعریف از جایگاه جهاد دانشگاهی این نهاد را از یک بخش زیردستی به نهادی فرا دستی و جناحی در تراز نهاد‌های حاکمیتی وارد می‌کند و شاخصی است در بسیاری از معادلات در جهاد دانشگاهی. جهاد اگر به عنوان ستون انقلاب است، انقلاب از دو دسته ارزش -در طول یکدیگر- تشکیل شده است؛ ارزش‌های انقلابی و ارزش‌های اسلامی پس در عملیات باید حافظ این دو ارزش بوده و اصل و اساس فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در همه حوزه‌ها باشد.

نکته حائز اهمیتی که در بیانات ایشان به عنوان یک نمونه حقیقی و مصداق عملی مطرح می‌شود، توجه خاص ایشان به شخصیت مرحوم دکتر کاظمی آشتیانی است: «اینکه به مرحوم کاظمی علاقه داشتم و الان هم در دل و ذهنم برای آن جوان عزیز، ارزش و جایگاه قائلم، حرکت او، نحوه کار او، مدیریت او، پیگیری او، یک مجموعه کاملی بود... آن دوست مشترک من و مرحوم کاظمی که شرح قضایای کاری ایشان را در آغاز کار و خواسته او را با من مطرح کرد، من نشانه‌های یک حرکت درست را در این کار احساس کردم... شهید کاظمی هم علم را جدی گرفتند، هم ایمان و پایبندی و تقوا را؛ نه به صورت یک سربار، بلکه به شکل یک عنصر اصلی در بافت مجموعه و در بافت کار لذا رویان درچشم من بسیار گرامی است» (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان ۲۵/۴/۱۳۸۶). سعه وجودی یک فرد تا حدی است که با تزریق این روح در بدنه مجموعه خود اسباب تشکیل مجموعه‌ای با همان روح را فراهم می‌کند در واقع ثمره اعتقاد به کار صحیح تزریق احساس امنیت به اطرافیان است که مرحوم کاظمی آن را رقم زد.

آقای دکتر! هر کاری کار جهادی نیست

واژه «جهاد» پر کاربرترین واژه در اساسنامه جهاد دانشگاهی است، ارائه تعریف درست از این واژه در مجموعه فعالیت‌های این نهاد نیز حائز اهمیت است. معظم له می‌فرماید: «جهاد دانشگاهی مرکب از دو کلمه است؛ جهادی عمل کردن، مفهوم خاصی دارد. هرجور کاری، جهادی نیست. جهاد با جهد و تلاش از لحاظ ریشه یکی‌اند؛ اما جهاد فقط این نیست؛ جهاد یعنی مبارزه؛ مبارزه در همین اصطلاح متعارف فارسىِ امروز ما. مبارزه انواع و اقسامی دارد...، اما یک نقطه مشترک در همه این‌ها وجود دارد و آن اینکه در مقابلِ یک خصم است؛ در مقابلِ یک مانع است. خاصیت جهاد این است. این مهم است... فرض کنیم جهاد دانشگاهی یا فلان مؤسسه مربوط به جهاد دانشگاهی بگوید در سال فلان صد یا پانصد مقاله از من در ISI منتشر شده؛ این ملاک نیست. این مقاله چه بود؟ در چه جهت بود؟ به چه درد شما خورد؟ آن کسانی که با آرمان‌های شما دشمن‌اند، نسبت به این مقاله چه موضعی داشتند؟ آیا آن‌ها احساس خطر کردند؟ ... کار جهادی باید هدفمند، درست متوجه به آرمان‌ها و هوشمندانه و عاقلانه و دشمن‌شکن باشد» (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان ۲۵/۴/۱۳۸۶).

جهاد تافته به تلاش و کوشش است آن هم کوششی با هدف مقابله با خصم و غلبه بر آن؛ لذا جهادگر مبارزی خستگی ناپذیر در مقابله با دشمنان است. ملاک کار جهادی تهدید و ارعاب دشمن است و الا آن کار، جهادی نیست. کار جهادی جبهه انقلاب را در حوزه‌های تحریم و تهدید پیش می‌برد. شاخص‌های کار جهادی هدفمند بودن، آرمان‌محور بودن، هوشمندانه، عاقلانه و دشمن شکن است هرکاری در جهاد دانشگاهی صورت پذیرد که خارج از این محدود باشد محلی از اعراب ندارد و تضییع منابع انسانی و سرمایه ملی و در نهایت هدم ارکان نظام اسلامی است؛ لذا مدیران و اعضای چنین نهادی باید از جایگاه و قابلیت‌های فردی روحی و انقلابی و اسلامی بالایی برخوردار باشند.

جهاد دانشگاهی؛ نهادی پیشرو

این تعریف از جهاد دانشگاهی یک هدف بزرگ‌تری را دنبال می‌کند و آن ایجاد روحیه پیش‌روندگی در مسائل است. به فرموده امام خامنه‌ای: «دانشگاهی (بودن جهاد دانشگاهی) یعنی سطح این فعالیت و تحرک، یک سطح راقی (پیش‌رونده) است؛ در همه کار‌ها همین باید رعایت شود. برخی از این مسائل، حرف‌های عادی است، جهاد دانشگاهی هم که نزند هر کسی می‌تواند بزند. جهاد دانشگاهی باید حرفِ گزین حرفِ برتر را به میدان بیاورد» (بیانات در بازدید از پژوهشکده رویان ۲۵/۴/۱۳۸۶) لذا به خاطر سطح بالای این تعریف در نگاه معظم له، ایشان در مواجهه با جهاد دانشگاهی تنها به یک گزینه می‌رسند و مدام از مرحوم کاظمی و مجموعه رویان صحبت می‌کنند این از جهتی برای جهاد دانشگاهی فخر، اما محدود بودن این مسئله به یک شخص آن هم به خاطر توانمندی فردی و روح بلندش جای تأمل دارد؛ یعنی مدیریت جهاد دانشگاهی نتوانسته در عرصه‌های مختلف به این جایگاه برسد که در جای خود قابل بحث و گفتگو است. ملاک برآورد در کار جهادی و راستی‌آزمایی فعالیت‌های مدیران و گزینش ایشان پیش‌رونده بودن فعالیت‌های علمی، آموزشی، فرهنگی می‌باشد و الا جزاین‌کار در جهاد دانشگاهی وجه و توجیهی ندارد.

شاخصه کار جهادی و پیشرونده، پرکردن فاصله علمی کشور با غرب است، فعالیتی که بتواند این فاصله را پرکند در هر حوزه‌ای که باشد، کار جهادی است. «هدف گذاری حرکت علمی کشور باید افزایش دانش جهانی از طریق تولید فرآورده‌های جدید و ناشناخته دانش بشری در چارچوب ارزش‌های انسانی باشد. اگر تلاش‌ها و حرکت‌های علمی در چارچوب جهت‌گیری‌ها و تقوای الهی باشند، پُر کردن این شکاف و فاصله علمی، نیازمند حرکت جهادی است» (دیدار مسئولان و جمعی از محققان جهاد دانشگاهی با رهبر انقلاب ۱۹/۳/۱۳۹۳).

از انقلاب فرهنگی تا انفعال سیاسی

جهاد دانشگاهی نهادی فراجناحی است که بر اساس آرمان‌های انقلاب اسلامی حرکت خود را تعریف می‌کند؛ لذا میل به دولت‌ها که برخواسته از میل به جناح‌ها می‌باشد به هیچ وجه در این نهاد قابل قبول نبوده و نیست به فرموده معظم له: «باید جهت‌گیری و مسیر انقلابی جهاد دانشگاهی حفظ شود و نباید گذاشت این مرکز مهم علمی گرفتار آسیب‌های ناشی از پیچ و خم‌های سیاسی و «چپ‌روی‌ها» و «راست‌روی‌های» غلطِ عرصه سیاسی شود» (دیدار مسئولان و جمعی از محققان جهاد دانشگاهی با رهبر انقلاب ۱۹/۳/۱۳۹۳). پس مبنای هویت جهادی هویت فردی است، تا زمانی که هویت فردی نتواند رابطه خود با خدا را تعریف کند و نسبت به اهداف الهی خشوع بیابد قطعا در زمره مدیریت جهادی رقم نمی‌خورد. «نیت خالص، ارتباط با خداوند، خشوع در مقابل پروردگار و زاویه پیدا نکردن با اهداف الهی از پایه‌های اصلی حرکت و مدیریت جهادی است اگر این روحیه بوجود آمد، خداوند در همه میدان‌ها راه‌ها را برروی بندگان خود خواهد گشود» (دیدار مسئولان و جمعی از محققان جهاد دانشگاهی با رهبر انقلاب ۱۹/۳/۱۳۹۳).

فعالیتی در جهاد دانشگاهی مورد قبول و پذیرش است که به سمت سربلندی و عزت و استقلال کشور پیش برود؛ لذا در تمامی عرصه‌های فرهنگی، آموزشی، پژوهشی باید سیلیکون، ولی نظام اسلامی را ایجاد کند. «جهاد دانشگاهی فقط یک نهاد نیست بلکه یک فرهنگ و جهت‌گیری است که باید هرچه بیشتر در جامعه گسترش یابد و کشور را به سمت سربلندی و عزت و استقلال به پیش ببرد» (دیدار دست اندکاران جهاد داشگاهی با رهبر انقلاب ۱/۴/۱۳۸۳). تفاوت حرکت جهاد دانشگاهی در حوزه علمی و تخصصی به رعایت اصول و ارزش‌های اسلام و انقلاب اسلامی است؛ لذا از لحاظ ماهیت و هویت و جهت‌گیری با دیگر نهاد‌های علمی و تخصصی در جهان متفاوت خواهد بود.

شاخص‌های مطرح شده از سوی مقام عظمای ولایت معیار چینش و گزینش نیروی انقلابی، دینی، ایمانی، و جوان در جهاد دانشگاهی است، مدیریت در چند دولت با ارتباطات سیاسی بر این نهاد و همچنان تلاش برای ماندن در آن با روح این بیانات غریبه که هیچ بیگانه که هیچ، دشمن است. جهاد دانشگاهی که در بیانات معظم له ترسیم شده است نهادی جوان، پرانرژی، قدرتمند، با برنامه، نترس، عجین با روح ایمان و قدرت انقلابی و پیش‌رونده است؛ لذا هدایت چنین نهادی را باید به افرادی صالح، سالم، مؤمن، متقی و تلاشگر سپرد، و از رجوع به شخصیت‌هایی که سرقفلی جهاد را به نام خود زده‌اند و با سیاسی کاری در دهه‌های مختلف بر این مسند نشسته‌اند پرهیز شود.

فعالیت فرهنگی مسئولیت جهاد است نه فرع بر دیگر کار‌ها تاجایی که آموزش و پژوهش جهاد دانشگاهی باید از روح فرهنگی، فرهنگ انقلابی-دینی که شاخص‌های آن مطرح شد برخوردار باشد. حرکت علمی جهاد دانشگاهی باید با روح ایمان و اسلام عجین باشد تا دانشگاه‌ها و در پی آن نظام اداری کشور و در نهایت جامعه به توانمندی نظام اسلامی پی برده و به آن ایمان بیاورد. تحقق این مهم در تأکید بر همان اهمیت فعالیت فرهنگی جهاد دانشگاهی است و این صرفا به معنای انجام برنامه‌های فرهنگی نیست بلکه اگر جهاد دانشگاهی توانست نیرو‌هایی متخصص و اندیشمندان تراز اول علمی با اعتقاد به اسلام و آرمان‌های انقلاب تربیت کند آنگاه فتح الفتوح در قلب‌ها و باور‌ها می‌نماید که «ما جوانان انقلابی و مؤمن می‌توانیم» و این توانستن ما روح امید در جامعه را رقم خواهد زد.

العاقبة للمتقین

دکتر حمیدرضا یونسی، عضو جهاد دانشگاهی