سیمای لاریجانی؛ دستاورد آقای رئیس برای رسانه‌ملی چه بود؟

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- محدثه ابراهیمی؛ علی‌اردشیر لاریجانی، یکی از رئیسان سابق صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران است که پس از محمد هاشمی‌رفسنجانی، از تاریخ ۲۴بهمن ۱۳۷۲ تا ۳خرداد ۱۳۸۳ به مدت ده سال رئیس سازمان صداوسیما بود. او دانش‌آموخته‌ی کارشناسی علوم رایانه از دانشگاه‌ صنعتی‌ شریف و کارشناسی‌ارشد فلسفه از دانشگاه تهران است.
او اولین مدیرعامل صداوسیما بوده است که در سال ۵۹ توسط شورای سرپرستی صداوسیما انتخاب شد و هنوز چند ماهی از مسئولیتش نگذشته‌بود که آثار اختلاف با شورای سرپرستی نمودار شد و به گفته‌ی لاریجانی با دخالت‌های شورای سرپرستی عملا صداوسیما دومدیریتی گردید. عمر تصدی وی در این مسئولیت کمتر از دو سال بود و پس از وی، محمد هاشمی رفسنجانی بعنوان مدیرعامل انتخاب گردید و تا سال ۷۳ بمدت ده‌ سال مدیرعامل بود.

علی لاریجانی از سال ۶۸تا۷۰ نماینده ی قوه قضائیه در شورای سرپرستی صداوسیما بود و مدت کوتاهی در معاونت برون مرزی و همچنین دفتر مرکزی خبر سازمان صداوسیما مشغول به کار بود و پس از ان در دوره‌ی ریاست جمهوری اکبر هاشمی، وزیر فرهنگ‌ وارشاد شد. در سال ۷۲به حکم رهبر انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای، به ریاست سازمان صداوسیما درآمد. وی از ابتدای شروع کارش در اتاق شیشه‌ای ریاست صداوسیما، حرکتی را بر محور تحول در سازمان صداسیما آغاز کرد.

این شورا بی‌خاصیت است

علی لاریجانی در ماه های اولیه ی ریاستش، از رهبر انقلاب درخواست کرد شورای سیاست گذاری صداوسیما منحل شود و وظایف آن شورا به رئیس صداوسیما محول شود. طبق کتاب خاطرات علی لاریجانی به‌نام "هوای‌تازه" لاریجانی طی جلسه‌ای با حضور رهبر انقلاب گفته‌است: «درباره شورای سیاست‌گذاری صداوسیما که بنده هم به‌عنوان وزیر فرهنگ عضو ان بودم باید تصریح کنم که شورای سیاستگذاری کم‌خاصیت است و اصولا این‌گونه کارهای بزرگ با این سازوکار قابل اداره نیست». رهبر انقلاب نیز در بخشی ازحکم انتصاب لاریجانی به ریاست سازمان فرمودند:«لازم است از زحمات ارزشمند شورای محترم سیاست‌گذاری تشکر نموده و با آرزوی همکاری یکایک اعضای فاضل و ارزشمند آن با مدیریت صداوسیما پایان کار آن شورا را اعلام نمایم».

لاریجانی وظیفه ی اصلی رئیس صداوسیما را سیاستگذاری و نظارت بر سازمان میدانست و در تلاش بود به تنهایی استراتژی سازمان را تدوین کند و ساختار راطوری تغییر دهد تا مجال برای فکر کردن در راس سازمان ایجاد کند. در نتیجه در ماه های اولیه ریاستش معاونت های جدیدی مثل معاونت سیما و معاونت صدا را در بدنه ی سازمان ایجاد کرد تا خودش بتواند در نقش رئیس سازمان به امورات سیاست گذاری برسد. طوریکه روزبه روز از سازمان عریض و طویل صداوسیما سازمان عریض و طویل تری میساخت. البته با استخدام نیروی انسانی زیاد، ابتدائا مخالف بود ودر جلسات معاونت‌های سازمان همواره تاکید میکرد: «ما میخواهیم سازمان را با افزایش بهره‌وری توسعه دهیم نه با استخدام نیرو؛ چرا که اصل توسعه در پناه افزایش کارآمدی و بهره وری است».

تعداد کارکنان سازمان در زمان او ۱۲هزار و ۳۲۱ نفر بود که بیشتر از ۱۰هزار نفر از آنها را افراد زیر لیسانس تشکیل میدادند. ۱۱۸۶نفر لیسانس، ۳۱۰فوق لیسانس و ۲۱نفر هم با مدرک دکتری در سازمان مشغول به کار بودند. این آمار، رئیس صداوسیما را به فکر درباره ی نحوه ورود نیروهای جدید سازمان وامیداشت و در پی تحول ترکیب نیروی انسانی و تدوین سیاست های جدید جذب و تربیت نیرو بود.

بهره گیری از بخش خصوصی و افزایش شبکه ها

علی لاریجانی در تلاش بود زمینه را برای مشارکت بخش خصوصی مهیا کند. بنابراین در اوایل دوران ریاستش در مصاحبه ای مطبوعاتی اعلام کرد: «سازمان صداوسیما برای تشویق بخش خصوصی به منظور تولید فیلم و سریال و انیمیشن، تسهیلات بانکی در اختیار هنرمندان قرار میدهد و این امکان در دولت برای صداوسیما ایجاد شده است».

این امر برای بهره گیری از توان هنرمندان خارج از سازمان، گام خوبی بود. برای سرعت بخشیدن به حرکت موسسات هنری بخش خصوصی، شرکت سروش موظف بود در خرید تجهیزات مورد نیاز به این موسسات کمک کند. شرکتی که به صداوسیما وابسته بود.لاریجانی برای تسهیل ارتباط هنرمندان با صداوسیما موسسه سیما فیلم را تاسیس کرد تا هنرمندان برای تولید برنامه با این موسسه قرارداد تنظیم کنند. موسسه ای که زیر نظر معاونت سیما فعالیت میکرد. این اقدام لاریجانی باعث میشد تولید فیلم وسریال گسترش یابد و درنتیجه ساعت برنامه ی شبکه ها و تعداد شبکه ها نیز گسترش یابد.
لاریجانی توانست پروژه ی ساخت فیلم های ماندگاری همچون ولایت عشق، تنهاترین سردار، مردان آنجلس، مریم مقدس(س)، کیف انگلیسی، شب دهم، در چشم باد، سریال امام رضا، شیخ مفید و... را آغاز کند. البته برنامه هایی مثل جنگ شب، بررسی مطبوعات و... را نیز ایجاد کرد که برخی از انها باعث تحسین و تقدیر مقام معظم رهبری شده بود.

لاریجانی همچنین بدنبال افزایش ساعت ها و برنامه های خبری، برای افزایش سرعت انتقال و انتشار اخبار بود و در دوره ی ریاست او در دوم آذرماه ۷۸ شبکه خبر بصورت رسمی اغاز به کار کرد. گرداوری، تنظیم و پخش گزارش های خبری و برنامه‌های سیاسی در چارچوب خط‌مشی‌های کلی صداوسیما و سیاست‌های جمهوری‌اسلامی، از جمله وظایف این شبکه عنوان شده بود.

بطور کلی در زمان ریاست لاریجانی بر سازمان، هفت شبکه تلویزیونی، هشت شبکه رادیویی ملی و سراسری، سی شبکه رادیویی استانی، چهار شبکه تلویزیونی استانی و هفت شبکه جهانی راه‌اندازی شد. از دیگر کارهای مهم در زمان مدیریت او راه‌اندازی روزنامه جام جم و همین طور شرکت سیمافیلم بود.

شبکه‌های برون‌مرزی

ابتدای دوره ی ریاست لاریجانی، در بخش برون مرزی روزانه ۳ساعت برنامه تلویزیونی عربی پخش میکردند. اما نکته ی قابل توجه این بود که کلیه خبرها در یک جا تنظیم میشد و هر رادیویی همان اخبار را ترجمه و منتشر میکرد. یعنی فرض بر این گذاشته شده‌بود که این مطالب برای هردسته از مخاطبان دوای درد است. لاریجانی این را اشتباهی استراتژیک میدانست و میگفت:« با این شیوه نمیتوان با مردم دنیا رابطه نزدیک و درست برقرار کرد و رسالت انقلاب را تحقق بخشید. زیرا عملا رادیوهای برون مرزی مهمترین بخش ارسال پیام های انقلاب اسلامی به دنیا محسوب میشوند». لذا تغییراتی در این عرصه ایجاد کرد و محمد سرافراز را بعنوان معاون برون مرزی سازمان انتخاب نمود. طی سال های ریاست علی لاریجانی بر صداسیما شاهد راه اندازی چند شبکه رادیویی و تلویزیونی برون مرزی و برنامه های جدیدی مثل برنامه ی "سواحلی" برای کشورهای کنیا، تانزانیا، اوکاندا بودیم.

هویتی چالش‌برانگیز

هویت، نام برنامه ای است که در سال ۱۳۷۵ از شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش شد. در این برنامه تعدادی از نویسندگان و روشنفکران مورد انتقاد شدید قرار گرفتند و اعترافات تلویزیونی برخی زندانیان سیاسی که در زندان ضبط شده بود نیز در این برنامه پخش شد.

احمد پورنجاتی که در زمان پخش این برنامه معاونت سیما را برعهده داشت، هویت را تولید و محصول صداوسیما نمی‌داند بلکه محصول بازار مشترک معرفی می‌کند. در این برنامه روشنفکرانی چون عبدالحسین زرین‌کوب، هوشنگ گلشیری، داریوش شایگان، محمدعلی اسلامی ندوشن و بسیاری دیگر به عنوان عنوان تئوریسین‌ها و مجریان تهاجم فرهنگی و شبیخون فرهنگی غربی و خائن به کشور یاد می‌شدند. اعترافات تلویزیونی که از سعیدی سیرجانی، عزت‌الله سحابی، غلامحسین میرزاصالح در زندان ضبط شده بود نیز در این برنامه پخش شد. از سعید امامی متهم اصلی پرونده قتل های زنجیره ای به عنوان یکی از تهیه کنندگان این برنامه نام برده میشود.

گفته می شود در آن زمان، علی لازیجانی از این برنامه دفاع کرده است و البته در اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ و در کلاب هاوس (در دوران رقابت های نامزدهای ریاست جمهوری ۱۴۰۰) پخش این برنامه را اشتباه عنوان کرد و مدعی شد که از فرایند تولید و پخش آن بی اطلاع بوده است.

گزارشی جنجالی از کنفرانسی جنجالی

کنفرانس برلین، همایشی بود که از ۱۹ تا ۲۱ فروردین ۱۳۷۹ به مدت سه روز از سوی حزب سبز آلمان در برلین برگزار شد.
این کنفرانس بعد از انتخابات دوره ششم مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شد. انتخاباتی که با پیروزی جبهه دوم خرداد متشکل از حامیان سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت، به پایان رسیده بود و تعدادی از فعالان سیاسی و نویسندگان نزدیک به این جناح برای سخنرانی به این کنفرانس دعوت شده بودند و عمده‌ی سخنرانان و حاضران آن، دارای گرایش‌های فکری سکولار بودند و رسما با زیر سوال بردن بسیاری از مبانی دینی جمهوری اسلامی و هم چنین حمله به قانون اساسی، عملا ابهامی جهت علت برگزاری و شرکت خویش در این کنفرانس باقی نگذاشتند. این کنفرانس با واکنش برخی جریان‌ها و روزنامه‌هایی نظیر کیهان مواجه شد. جنجال اصلی بر سر کنفرانس برلین یک هفته بعد از تمام شدن آن شروع شد. ماجرا به سرعت بالا گرفت. مرحوم هاشمی رفسنجانی در نماز جمعه تهران آن را در راستای همه توطئه‌های آمریکا از حمله نظامی طبس به این سو خواند. گروهی از مردم به صورت کفن پوش در قم و شهر‌های دیگر در اعتراض به این ماجرا به راه افتادند و برخی از روحانیون حکم ارتداد شرکت‌کنندگان را صادر کردند و ماجرا به یکی از گسترده‌ترین بحران‌های سیاسی بعد از پیروزی محمد خاتمی در انتخابات تبدیل شد.

صدا و سیما نیز با پخش برنامه‌ای ۳۰ دقیقه‌ای از بخش‌هایی کوتاه و از بعضی سخنرانی‌های نشست‌های کنفرانس، در دو شب متوالی ۲۹ و ۳۰ فروردین ماه ۱۳۷۹ از شبکه اول، به این کنفرانس جنبه ملی و ابعادی فراگیر بخشید. در این فیلم صحنه‌هایی از عریان شدن یک مرد، رقصیدن یک زن، فریاد‌های مرگ بر جمهوری اسلامی و سران آن و بریده‌هایی از فیلم سخنرانی روز‌های مختلف در کنار این صحنه‌ها پخش شد. علی لاریجانی، رئیس صداوسیمای وقت درباره دلیل پخش این برنامه از رسانه ملی گفته بود: نوار‌های آن جلسات از دو کانال به دست ما رسید و معلوم شد که برخی از آقایان حتی در نزد اجانب، حرمت منافع ملی را حفظ نکرده اند لذا در معاونت سیاسی، برنامه‌ای تدوین شد که حدود نیم ساعت بود و اجمالاً ماجرای زشت آن جلسه را روشن می‌کرد. این برنامه را با من در میان گذاشتند و من موافق بودم که پخش شود. پس از پخش آن، فشار‌ها و سروصدا‌ها بلند شد، اما تا حد زیادی اشتباهات سیاسی رخ داده را روشن کرد. لاریجانی همچنین درباره علت بازپخش این برنامه هم گفت: «فشار و توهین در این زمینه زیاد بود و تصور می‌کردند با این روش، صداو سیما عقب‌نشینی می‌کند. از طرفی عده زیادی از مردم حساس شده بودند که آن برنامه را ندیده بودند. در جلسه‌ای با مدیران، اکثراً مخالف پخش مجدد آن بودند، اما من نظرم این بود که باید پخش مجدد شود که اولاً مردم در جریان قرار بگیرند و ثانیاً افراطیون تصور نکنند که صدا و سیما با هیاهو از حرف حق خود عقب‌نشینی می‌کند. همان روزها برای اینکه مطلب روشن‌تر شود و آقایان بدانند مسئولی نیستم که از زیربار موضوع فرار کنم خودم در برنامه شبکه دو بعد از خبر حضور یافتم و توضیح دادم که این ماجرا چه بود و چرا صداوسیما آن را پخش کرد».

این برنامه، واکنش‌های زیادی را به‌همراه داشت و باعث اعتراض برخی جریانات و روزنامه‌های اصلاحطلب شد و بزرگ‌ترین حاشیه‌‌ی دوران ریاست لاریجانی بر صداوسیما را ایجاد کرد؛ مسئله‌ای که ابعاد سیاسی و اجتماعی زیادی پیدا کرد و یکی از عواقب آن این بود که بر خلاف دوره‌های قبل، رئیس سازمان صداوسیما از حضور در جلسات هیات دولت محروم شد.

سیمای اصولگرایان

عملکرد لاریجانی در صدا و سیما تنها محدود به شاخص‌های کمی و کیفی رسانه‌ای نبود. سال ۷۶ مصادف با روی‌کارآمدن دولت اول اصلاحات بود و سه سال بعد هم مجلس اصلاح‌طلب ششم شکل گرفت، اما گویا دولت و مجلس اصلاح‌طلب هیچ سهمی از صداوسیما نداشتند. علی لاریجانی در آن مقطع هنوز یک راست سنتی قلمداد می‌شد. نقل‌قول معروفی از سخنگوی دولت خاتمی، عملکرد جناحی صداوسیما را در آن مقطع نشان می‌دهد؛ عبدالله رمضان‌زاده گفته بود: «روزی آقای محمود احمدی‌نژاد که شهردار تهران بود، پل عابرپیاده برقی میدان هفت‌تیر را افتتاح کرد که حدود ۴۰ میلیون تومان صرف آن شده بود وهمان‌روز آقای عارف، کارخانه توربین‌سازی نیروگاه‌های ما را در کرج با هزینه‌ای بالغ بر ۲۰۰ میلیارد تومان افتتاح کردند و ایران به جمع ۱۰ کشور صاحب این فناوری پیوست؛ ولی صداوسیما پل عابرپیاده ۴۰ میلیون تومانی شهردار احمدی نژاد را ۱۵ دقیقه در پنج بخش خبری پخش کرد و پروژه ۲۰۰ میلیاردتومانی را که معاون اول رئیس‌جمهوری افتتاح کرد، در ۴۵ ثانیه و در چهار بخش خبری پوشش داد!»

تنش‌های سیاسی در این دوره ادامه داشت. نمایندگان مجلس ششم در سال‌های آخر موضوع تحقیق و تفحص از سازمان صداوسیما را مطرح کردند. مصوبه مجلس با مخالفت شورای نگهبان روبه روبه‌رو شد و در نهایت با تحقیق و تفحص محدود از این سازمان موافقت شد. گزارش تحقیق و تفحص مجلس فقط از پنج حساب بانکی صداوسیما (از مجموع ۲۰۰ حساب بانکی) حاکی از تخلفات مالی به ارزش ۵۲۵ میلیارد تومان در این سازمان بود. اما از دیدگاه قوه قضائیه این گزارش درست نبوده است و لاریجانی از این تبرئه شد. لاریجانی پیش‌تر از تحقیق و تفحص انتقاد کرده و آن را «کشکی» خوانده بود. نمایندگان مجلس ششم خواستار پیگیری گزارش تحقیق و تفحص شدند اما مجلس در دوره بعدی عزمی برای پیگیری این قبیل موضوعات نداشتند.

با این وجود، دوران ریاست علی لاریحانی یکی از بهتربن دوره های سازمان صداوسیما در شاخص های کیفی و کمی رسانه ای بود. لاریجانی با هدف تحول وارد سازمان صداوسیما شد، و بخشی از این حرکت تحولی را اغاز کرد. رهبر معظم انقلاب درباره سازمان صداوسیما در دوره فعالیت لاریجانی فرموده‌اند: «این رسانه ملی در دوره ۱۰ ساله مسئولیت جناب آقای لاریجانی به ارتقاء و پیشرفت چشمگیری نایل گشت و نقش آفرین عرصه‌های گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد. مدیریت هوشمند و پرتلاش توانست در این سازمان بزرگ تحول بیافریند و آن را برای رسیدن به نقطه مطلوب آماده سازد، وظیفه خود می‌دانم از جناب آقای لاریجانی و همکارانی که ایشان را در این کار بزرگ یاری داده‌اند، صمیمانه تشکر کنم».

اقدامات اجرایی وی در حوزه رسانه‌ای کشور بر اساس نظریه‌ای استوار بود که باید در مقابل هجوم رسانه‌ای دشمنان، محصولات فرهنگی و هنری خود را بر مبنای فرهنگ، هویت و سنت‌های دینی گسترش داد تا افراد جامعه با سلایق گوناگون در شرایط مختلف از امکان‌های متعدد رسانه برخوردار باشند. این دیدگاه فرهنگی، یکی از عوامل موفقیت او در طی دوره‌ی ریاستش بر سازمان صداوسیما بود. و البته دیدگاه‌های سیاسی وی، تاثیری منفی در رسانه‌ی جمهوری اسلامی گذاشت و در برخی مقاطع باعث شد نگاهی جناحی بر صداوسیما غالب شود و جناح مخالف لاریجانی، صداوسیمای جمهوری اسلامی را سیمای لاریجانی بخوانند. و همچنین پرونده‌ی مبهمی که از تحقیق و تفحص پیرامون مسائل مالی سازمان صداوسیما، توسط مجلس اصلاحطلب مطرح شد، از نقاط ضعف سازمان صداوسیما در دوره‌ی لاریجانی می‌باشد.