چرا از مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در مذاکرات حضور ندارند؟

 به گزاش گروه سیاسی خبرگزاری دانشجو، محمدعلی حسن نیا دبیر سرویس سیاسی خبرگزاری دانشجو و فعال رسانه‌ای طی یادداشتی نوشت: اندیشکده‌ها یا اتاق‌های فکر تاثیر فزاینده‌ای بر تصمیمات و سیاستگذاری‌های دولت‌ها دارند. از سوی دیگر، سیاستمداران نیز با هدف تاثیرگذاری بر سیاست‌ها و تصمیمات دولت، به عضویت اندیشکده‌ها در می‌آیند. یکی از مراکز تصمیم ساز و «اتاق فکر» هر دولت یا حاکمیتی در کشور‌های مختلف و توسعه یافته است. در آمریکا اندیشکده‌ها یکی از مکان‌هایی هستند که دولت مرکزی ایالات متحده بسیار متاثر از آن است.

رابطه دولت و اندیشکده در آمریکا بسیار عمیق بوده و حتی نظریه پردازی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی، نظامی و سیاست خارجی از قلب همین اندیشکده به کاخ سفید راه پیدا می‌کند. در دوران ترامپ اندیشکده‌های آمریکایی نقش کمتری در سیاست‌های تکرو ترامپ داشتند، اما باز نمی‌توان نفوذ و اثرگذاری اندیشکده‌ها را در این زمینه نادیده گرفت. بیش از ۳۰۰ اندیشکده در شهر واشنگتن دی سی فعال هستند که همواره به دنبال تاثیرگذاری و اعمال نفوذ بر برنامه‌ها و سیاست‌های مختلف دولت‌ها در آمریکا هستند. آن‌ها به گفتمان دولت‌ها شکل می‌دهند و پیش‌نویس دستور کار سیاسی آن‌ها را تهیه می‌کنند.

علاوه بر اینکه اندیشکده‌ها در آمریکا ریل گذاری نظریه پردازی دولت‌ها را برعهده دارند، به علاوه آن در مناصب دولتی منصوب می‌شوند. هم اکنون رئیس جمهور آمریکا زمانی که بر سر کار می‌آید باید ۴ هزار و ۱۰۰ نفر را منصوب کند که بیشتر افرادی که از طرف پرزیدنت نصب می‌شوند از درون اندیشکده‌ها بیرون می‌آیند.

در رژیم صهیونیستی هم نقش اندیشکده‌ها بسیار موثر و پررنگ است. اندیشکده امنیت ملی اسرائیل - موسس: ژنرال عاموس یادلین - رئیس سابق بخش اطلاعات ارتش اسرائیل (سازمان آمان) جزو خلبان‌هایی است که به نیروگاه هسته‌ای اوزیراک عراق حمله کرد. او یکی از طراحان اصلی در حوزه امنیتی و نظامی اسرائیل است که نظریاتش درباره ایران در اسرائیل طرفداران زیادی دارد و حتی استفاده هم می‌شود. در آمریکا هم اندیشکده‌های هستند که تمایل به احزاب دمکرات و جمهوری خواهد دارد. مثلا اندیشکده کارنگی توسط ویلیام برنز رئیس سازمان CIA و معاون سابق و عضو ارشد مذاکره کننده در برجام اداره می‌شد که حتی برخی اعتقاد دارند بخش‌های از برجام توسط این موسسه تهیه و تنظیم و به متن توافق هسته‌ای اضافه شده است.

دمکرات‌ها هم از قافله ایجاد اندیشکده برای تأثیرگذاری در سیاست و اقتصاد آمریکا غافل نیستند. اندیشکده کوئینسی وابسته به بنیاد سورس است که تریتا پارسی (همکار و از افراد نزدیک به رابرت مالی، رئیس فعلی تیم ایران در آمریکا) در این اندیشکده حضور دارد، البته بسیاری از تندرو‌های آمریکا این اندیشکده را رایزن ایران در آمریکا می‌دانند.

از اندیشکده گروه بحران که دوره اوباما حرف اول رو می‌زد و بسیاری از قسمت‌های برجام از طریق این اندیشکده در اختیار تیم مذاکره کننده اوباما قرار گرفت، یا اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی که مغز متفکر دوره ترامپ بود هم می‌تواند به عنوان دو بال حزب دمکرات و جمهوری خواه در دوران اوباما و ترامپ اشاره کرد.

اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا که ریچارد هاس از دیپلمات‌های برجسته آمریکا در آن ریاست می‌کند می‌تواند به عنوان بازوی فکری تمام دولت‌های آمریکا در حوزه سیاست خارجی اشاره کرد که ۱۲ نفر از وزرای امور خارجه آمریکا عضو آن بودند.

حالا با همین این تفاصیل می‌توان به حضور اندیشکده‌های ایران در حوزه نظریه پردازی در ایران اشاره کرد. مهم‌ترین قلب نظریه پردازی و اتاق فکر دولت در ایران «مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری» است. مرکزی که در دولت هاشمی رفنسنجانی شکل گرفت و در دوران محمد خاتمی از مراکز اصلی نظریه پردازی دولت بود. نظریه «توسعه سیاسی» و «گفتگوی تمدن‌ها» از قلب این مرکز بیرون آمد. اما در دوران احمدی نژاد تبدیل به مرکزی ساده برای گعده‌های رسانه‌ای و سیاسی شد. روحانی دوباره این مرکز را به دست یک فرد امنیتی به نام حسام الدین آشنا سپرد و تاریخ شفاهی دولت مهم‌ترین دستور کار آن‌ها در هشت سال قبل بود که انتشار صوت ظریف و جنجال پس از آن نمونه بارز کارکرد این دوران بود.

رئیسی، اما رویکرد متفاوتی را در پیش گرفته است. او در دیداری اعلام کرد که باید تنش‌های آبی در استا‌های مرکزی ایران و راه حل برطرف شدن مشکلات آن توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری تهیه و تنظیم شود. یعنی دوباره ریل گذاری نظریه پردازی توسط این مرکز به عنوان اتاق فکر دولت احیا شود.

این رویکرد برای احیای اتاق فکر دولت خوب است، اما کافی و لازم نیست. مرکز بررسی‌های استراتژیک باید معدن نظریه پردازی حکمرانی دولت در چند سال آینده باشد. حکمرانی مطلوب حول علوم انسانی اهمیت بسیار زیادتری دارد نسبت به حل یک موضوع در یک نقطه از کشور.

در همین مذاکرات هسته‌ای باید کارشناسان مرکز بررسی‌های استراتژیک حضور پررنگی می‌داشتند، ولی هیچ عضوی از مذاکره کننده ارشد کشور از این مرکز نیستند، اما از طرف مقابل بسیاری از افراد که تیم مذاکره کننده تیم غربی به ویژه آمریکا از اعضای اصلی اندیشکده‌های این کشور هستند. رابرت مالی که هم اکنون به عنوان مغز متفکر تیم مذاکره کننده آمریکا شناخته می‌شود از موسسان و مدیر عامل گروه بین‌المللی بحران در واشنگتن دی. سی است که نشان دهنده اهمیت زیاد حضور افراد موثر در اندیشکده‌ها در دولت و تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایالات متحده آمریکاست.

تمام این نکات نشان دهنده این موضوع است که نقش مراکز اندیشه‌ای در سیاست گذاری دولت‌ها اثر بسیار زیادی دارد. در ایران چند دهه است اندیشکده وجود دارد و دولت هم بزرگترین مرکز با بودجه بسیار مطلوب یعنی «مرکز بررسی‌های استراتژیک» را در اختیار دارد، بنابراین باید در دولت رئیسی یک تمرکز برای ارائه نظریه دولت در عرصه‌های مختلف در این مرکز اتخاد شود و راه حل اساسی آن ابتدا اتحاد و همکاری خوب مرکز بررسی‌های ریاست جمهوری با سایر اندیشکده‌ها، دانشگاه‌ها و مراکز علمی است تا بتواند یک راهبرد عملی و اجرایی خوب و منسجم برای دولت در تمام عرصه‌های اجرایی تهیه و تنظیم کند.