افزایش ۵۰ درصدی بهره وری محصولات کشاورزی با بذرهای اصلاح شده
مهندس حسین کریمی؛ پژوهشگر امنیت غذایی و اصلاح بذر در یادداشتی اختصاصی برای گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو نوشت: بذر اصلی‌ترین نهاده كشاورزي است و براي يك كشاورزي پايدار و اقتصادی جایگاه ویژه‌ای دارد. در حقيقت این نهاده از دیگر عوامل مؤثر بر توليد از اهمیت بيشتری برخوردار است، چرا که بيشتر از50 درصد از میزان افزايش محصول به دليل بهبود ژنتيكي بذر است.
صنعت بذر سومین صنعت سودآور در دنیا است که کشور ما از این ظرفیت اقتصادی در تولید و عرضه بذر به‌درستی استفاده نکرده است. در دنیا نه‌تنها دولت تولیدکننده بذر و عرضه‌کننده آن نیست بلکه بخش خصوصی به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان در این چرخه واردشده و فعالیت‌های اصلاح بهبود نژادی را انجام می‌دهند.
در نیمه دوم قرن بیستم تولید محصولات کشاورزی در حدود 220% افزایش یافته است. که دلیل آن را می‌توان در افزایش و تولید ماشین‌آلات جدید، کود، سم و معرفی بذور پر محصول دانست که بذرهای جدید، هیبرید نام دارند.
بذرهای هیبرید که به کشور وارد می‌شود، بذوری هستند که تنها یک‌بار قادر به تولید محصول هستند و در صورت بذر گیری مجدد از آنها بذر جدید یا تولید محصول نمی‌کند و یا اینکه محصول تولیدی با محصول اولیه 10 تا 60 درصد تفاوت عملکرد دارد و عملاً بذر تولیدی فاقد کیفیت لازم می‌باشد. بذرهای هیبرید به دلیل این ویژگی از اهمیت بالایی برخوردار هستند، به‌نوعی که اگر کشورهای صادرکننده نسبت به عدم صادرات بذر اقدام نکنند تهدید بزرگی برای کشور و بخش کشاورزی خواهد بود.
طبق آمار موجود در حدود 80 درصد بذور هیبرید مورد استفاده کشور در داخل تولید می‌گردد اما به این آمار نباید زیاد خوش‌بین بود چرا که بذر هیبریدِ تولیدی در حال حاضر با عملکرد مطلوب فاصله زیادی دارند.
عموماً بذرهای هیبرید وارداتی شامل محصولات صیفی و سبزی‌ها هستند. در محصولاتی چون ذرت، آفتابگردان، کلزا و چغندرقند، بخشی از بذر هیبریدی وارداتی را تشکیل می‌دهد. که متأسفانه آمار دقیقی از مقدار این بذور و کشورهای واردکننده به ایران در دست نیست.
ایران از حیث میزان واردات بذر در جهان دارای رتبه بیستم می‌باشد. در بخش صادرات به دلیل پایین بودن مقدار صادرات جایگاهی نداریم. به‌طور میانگین در ۵ سال گذشته، سالانه بین120 تا 160 میلیون دلار ارز برای واردات بذر از کشور خارج شده است.
سالانه۶۰۰ تا ۶۵۰ هزار تن بذر گواهی‌شده در کشور مصرف می‌شود. از سوی دیگر کل بذر وارداتی به کشورحدود۷ هزار و ۵۰۰ تن است.
در ایران مرجع امور مربوط به بذر تحت نظر موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال انجام می‌گیرد. این موسسه در سال 1382 با قانون مجلس شورای اسلامی تشکیل گردید و دارای سه وظیفه شناسایی، ثبت ارقام جدید گیاهی، کنترل و گواهی بذر، همچنین کنترل و گواهی نهال و اندام‌های تکثیری است.
از آنجایی‌که موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال یک‌نهاد حاکمیتی است در بخش تحقیقات باوجود صرف هزینه‌های زیاد تحقیقات صورت گرفته، کارساز نبوده و نتوانسته نیاز داخلی را مرتفع کند و تحقیقات اقتصادی و در راستای افزایش بهره‌وری نیز نبوده است. به دلیل ساختار موجود در این موسسه انگیزه لازم برای کارهای تحقیقاتی موثر و کاربردی نیز وجود ندارد و همچنین به دلیل بودجه این موسسه سایر ذینفعان بخش خصوصی توان رقابت با این موسسه در زمینه تحقیقات را ندارند. در حال حاضر در بیش از 400 شرکت و فرد حقوقی در زمینه بذر در کشور فعالیت می‌کنند که دچار مشکلات فراوانی شده‌اند.
در کشورهای پیشرفته عوامل مختلفی موجب پیشرفت صنعت تولید بذر شده است چرا که؛ در کشورهای پیشرفته، بخش خصوصی در صنعت اصلاح و تولید بذر حضور فعال و پر رنگی دارد، این شرکت‌ها برای کسب سود و اعتبار بیشتر، سعی می‌کنند که بذرهای پر محصول را تولید و ارائه کنند. چرا که رشد اقتصادی آنها به معرفی ارقام اصلاح شده وابسته است.
شرکت‌های خصوصی و صنعت بذر به دلیل حمایت ویژه دولت‌ها و حداقلی بودن محدودیت‌های دولتی، سعی بر استفاده از پیشرفته‌ترین امکانات و منابع در جهت رسیدن به بذور باکیفیت می‌نمایند. عامل اصلی در پیشرفت این شرکت‌ها بخش بودجه تحقیقاتی است، به‌گونه‌ای که در این شرکت‌ها حدود 14% از درآمد حاصل از فروش بذور صرف بخش فعالیت‌های تحقیقاتی می‌شود.
اما برای تغییر روند فعلی تولید و استفاده از بذر در صنعت کشاورزی کشور به منظور رسیدن به وضعیت مطلوب، لازم است تا در میان سیاست‌گذاران، در ابتدا باور امکان تولید بذر در کشور ایجاد شود همچنین ضرورت دارد در روند تاسیس شرکت‌های واقعی دانش‌بنیان موانع برداشته شود و مشوق‌های درنظر گرفته شود. ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید بذر، دسترسی شرکت‌های دانش‌بنیان به منابع ژنتیکی، فراهم کردن ژرم پلاسم کافی، ارتباط و همکاری با شرکت‌های بزرگ در زمینه تولید بذر و واردکردن دانش فنی تولید بذر و توجه به امکانات بومی نیز از جمله مواردی است که می‌تواند به تولید ارقام اصلاح شده بذر شتاب ببخشد.