«آب» در منجلاب تصمیمات غلط مدیریتی / وقتی «آفتاب» برای منابع آبی ایران تصمیم‌گیری می‌کند!

گروه استان‌های خبرگزاری دانشجو، اعظم ذوالفقاری منظری؛ * اعتراضات کشاورزان در اصفهان که شکل نوینی از اعتراضات مردمی را به نمایش گذاشت، مبدأ توجه‌های جدید رسانه‌ای و مردمی به مساله حکمرانی آب در کشور شد. مساله‌ای که در آن هم سوءمدیریت مطرح است، هم تعارض منافع. در آن هم به تغییر رویکرد‌های مدیریتی نیاز داریم و هم شفافیت تصمیمات مدیران. کارشناسان متعددی هم بر مشارکت مردم به عنوان اصلی‌ترین ذی نفعان مصرف آب، در تصمیم گیری‌ها تأکید می‌کنند و راهکار را در بهره گیری از همکاری مردم در مدیریت آب می‌دانند.

حمید سینی ساز، کارشناس حوزه مدیریت آب، یکی از کارشناسانی است که راهکار اصلی در حل مشکلات آبی کشور را تغییر در رویکرد‌های مدیریتی می‌داند و معتقد است که برای ذخیره آب به جای الگو گرفتن از کشور‌های پر آب مثل اروپایی ها، آمریکایی‌ها یا حتی آسیای شرقی ها، باید به نظامات مدیریتی آب سنتی خودمان بازگردیم.

سیلاب جای برف

او در گفتگو با خبرنگار ما، بحران آب در کشور را با نگاه خود تحلیل می‌کند و می‌گوید: شاید تا نیم قرن قبل بارش‌ها در کشور ما بیشتر به صورت برف و در زمستان بوده است. این برف تا تابستان کم کم آب می‌شد و منابع آبی مورد نیاز کشور را برای فصول گرم تأمین می‌کرد. اما اکنون بارش‌ها به جای برف در زمستان، در تابستان و پاییز به شکل باران‌های موسمی است که به صورت روان آب جاری می شود و به دریاها می‌ریزد.

این کارشناس سیاست گذاری حوزه آب معتقد است که با توجه به تغییر شرایط اقلیمی ما باید نوع مدیریت مان را هم تغییر دهیم در غیر این صورت عمده منابع آبی که قبلا به صورت برف در اختیار داشتیم، دیگر نمی‌توانیم داشته باشیم. او توضیح می‌دهد که این سیلاب‌ها در حقیقت همان برف‌هایی است که در همه کوه‌ها و شهر‌ها و روستا‌ها می‌بارید و کم کم آب می‌شد. اما حالا یکباره می‌بارد و قدرت تخریب هم دارد و به راحتی از دسترس خارج می‌شود.

او می‌گوید: میزان کل بارش در کشور تغییر قابل توجهی نسبت به گذشته ندارد، اما اگر نتوانیم این سیلاب‌ها را ذخیره کنیم، در تابستان آب نداریم. کشور ما واقعا کم آب است و بسیاری از منابع آبی را که می‌توانیم پس انداز کنیم، از دست می‌دهیم.

تبخیر ۲۹۰ میلیارد مترمکعب آب

راهکاری که سینی ساز ارائه می‌دهد نفوذ سیلاب‌ها به سفره‌های آب زیرزمینی، به عنوان بانک طبیعی آب، است. او حتی ذخیره سازی در سد‌ها را توصیه نمی‌کند چرا که در کشور ما که آفتاب تند و تیز می‌تابد، براساس آمار، از حدود ۴۰۰ میلیارد مترمکعب آب بارش‌ها، سالانه ۲۹۰ میلیارد مترمکعب تبخیر می‌شود و کسی هم به دنبال تغییر در مدیریت آب نبوده است.

به گفته او مدیریت آب در کشور ما مشابه رویکرد‌های کشور‌های پرآب و پربارش مانند کشور‌های اروپایی، کشور‌های آمریکای شمالی یا حتی آسیای شرقی است. در این کشور‌ها بارندگی پیوسته در طول سال صورت می‌گیرد و برای اینکه بتوانند استفاده بیشتری از آب داشته باشند، بخشی از آن را در سد‌ها ذخیره می‌کنند. اما این شیوه مناسب اقلیم ما نیست. در ایران بارندگی شدید مقطعی داریم و در باقی ایام سال ممکن است دیگر بارش نداشته باشیم. اگر موفق شویم سیلاب‌ها را به صورت سطحی ذخیره سازی کنیم، تابش خورشید به ویژه در ایام تابستان، بیشتر آن را تبخیر می‌کند.

سینی ساز ادامه می‌دهد: تصور مدیران ما این است که هنوز می‌توانند روی بارش برف در زمستان حساب باز کنند و برای جمع آوری آب این برف‌ها ذخیره سازی سطحی ایجاد می‌کنند در حالیکه این شیوه با شرایط اقلیمی امروز در کشورمان امکان پذیر نیست. در واقع باعث از دست رفتن بیشتر آب می‌شود.

بازگشت به شیوه‌های سنتی ذخیره آب

او توضیح می‌دهد: تقریبا سه چهارم بارش در ایران در مناطق حاشیه کوهستانی رخ می‌دهد. بافت خاک در این مناطق دانه درشت‌تر است و هر چه قدر به سمت پایین و مناطق پست می‌آییم، خاک ریزدانه‌تر می‌شود. قدرت نفوذ آب در خاک با بافت دانه درشت بسیار بیشتر از خاک دشت‌ها است؛ بین ۱۰ تا ۱۰۰ هزار برابر. می‌توانیم کاری کنیم که برف کوهستان‌ها وقتی آب می‌شود، پیش از آنکه به مناطق دشت و نفوذناپذیر برسد، در ارتفاعات و مناطق سنگلاخی نفوذ کند و آب جذب زمین شود. این آب تا تابستان برسد، فرصت دارد که از رگه‌های زیرزمین به دشت برسد و سفره‌های آبی زیرزمینی را سیرآب کند.

این کارشناس سیاست گذاری حوزه آب تأکید می‌کند که برای مدیریت آب باید به آبخیزداری و آبخوان داری در مناطق آبگیر و بالادست اقدام کنیم.

البته شیوه پیشنهادی او برای آبخیزداری، بر مشارکت مردم تکیه دارد. به گفته سینی ساز نظامات مدیریت منابع آب زیرزمینی در کشور ما از گذشته وجود داشته و پس از اصلاحات ارضی و تغییر مدیریت آب از مردمی به حکومتی، تاحدودی از بین رفته است. اما هنوز آثار آن را در متون قدیمی، اسناد و مدارک به جامانده از سال‌های گذشته، وجود دارد.

او در فیلم زیر به صورت کامل تری درباره این موضوع توضیح می‌دهد: