از همکاری راهبردی با ایران تا ساخت مسکن در عراق؛ برنامه جدید چین در خاورمیانه چیست؟

به گزارش خبرگزاری دانشجو؛ نشریه "فارین پالیسی" در گزارشی ضمن پرداختن به جایگاه منطقه خاورمیانه در سیاست خارجی چین، به طور خاص از وقوع تغییرات فاحش و قالب توجه در این عرصه از سوی "شی جین پینگ" رئیس جمهور چین خبر داده و تاکید کرده که راهبرد جدید پکن، جذب و فتحِ اذهان و قلوب مردم و دولت های خاورمیانه ای است و چین بر آن است تا با توسعه روابط خود با کشورهای خارومیانه ای در عرصه اقتصادی، تجاری و توسعه ای، نفوذ بیشتری را در عرصه معادلات منطقه خاورمیانه کسب کند. راهبردی که البته از سوی کشورهای غربی به شدت "خطرناک" تصور و ارزیابی می شود.

فارین پالیسی در این رابطه می نویسد: «ماه گذشته، چین میزبان وزرای خارجه شماری از کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس بود و سعی داشت در جریان این نشست، پیوندهای خود با این دسته از کشورها را تحکیم کرده و همکاری های امنیتی خود با آن ها را نیز تعمیق کند.

تنها چند روز بعد، وزیر خارجه ایران "حسین امیرعبداللهیان" نیز وارد پکن شد تا در مورد جزئیات و مفاد "توافق مشارکت راهبردی 25 ساله ایران و چین" که دربرگیرنده سرمایه گذاری 400 میلیارد دلاری چین در ایران و همکاری های امنیتی آن با تهران است، بحث و رایزنی انجام دهد.

توافقی که در نوع خود تا حد زیادی می تواند آثار و تبعات منفیِ تحریم های آمریکا علیه ایران را کاهش دهد. در این راستا اخیرا گزارش هایی نیز دال بر این مساله منتشر شده که چین با عربستان سعودی همکاری‌هایی را جهت تولید موشک های بالستیک انجام داده و می دهد. مساله ای که در نوع خود می تواند تبعات منطقه ای خاصی را به دنبال داشته باشد.

برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که این نوع رویه های دولت چین در عرصه روابط بین الملل عملا در چهارچوب سیاست خارجی این کشور با هدف متوازن سازی روابطش با قدرت ها و بازیگران مهم منطقه ای است. با این حال، این رویه ها را بایستی نمودهایی از تغییر قابل توجه سیاست خارجی چین در قالب منطقه خاورمیانه نیز دانست. تغییری که در دوره ریاست جمهوریِ "شی جین پینگ" ایجاد شده و راهبری می گردد.

از منظر سنتی، پکن از درگیر شدن در مسائل منطقه خاورمیانه که زمانی یک محقق چینی آن را(خاورمیانه) حیاط خلوتی پر هرج و مرج و خطرناک و محل دفن امپراطوری ها توصصیف کرده بود، نگران بوده و از آن دوری می‌کرده است. با این حال در سال 2014، شی جین پینگ متعهد شد که حجم تجارت کشورش با منطقه خاورمیانه تا سال 2023 به بیش از دو برابر افزایش یابد. در شرایط کنونی، چین به بزرگترین وارد کننده نفت خام جهان تبدیل شده که تقیربا نیمی از این واردات، از منطقه خاورمیانه انجام می شود. در عین حال، چین در شرایط فعلی و حتی در سال های اخیر، بزرگترین شریک تجاری کشورهای منطقه خاورمیانه نیز بوده است.

چین به آرامی اما به صورت مداوم، جای پای امنیتی و توسعه ای خود را در منطقه خاورمیانه نیز گسترش بخشیده است. در اواسط ماه ژانویه سال 2022، پکن قدرت نرم خود را تا حد زیادی با فرآیند اعلام ساختِ هزاران مدرسه، مراکز بهداشت و سلامت، و خانه در مناطق آسیب دیده عراق تقویت کرد. بر اساس آنچه مقام های عراقی اعلام کرده اند، این کشور به حدودا هشت هزار مدرسه نیاز دارد تا شاید از این ظریق بتواند شکاف های آموزشی خود را پُر کند. چین تصمیم گرفته است تا هفت هزار مدرسه را در عراق بسازد و از این طریق به فرآیند آموزشیِ میلیون ها کودک عراقی کمک کند. این کشور همچنین قریب به 90 هزار خانه را در شهرک صدر می سازد. در عین حال، چین جهت بهبود وضعیت فاضلاب عراق، ساخت فرودگاه ناصریه، و ساختِ بیش از هزار مرکز و کلینیک بهداشت و سلامت در اقصی نقاط عراق، اقدامات گسترده ای را انجام خواهد داد. اقداماتی که در مقابل آن ها، عراق به چین نفت خواهد داد.

درست است که چین برای بازارهای رو به رشد و جمعیت عظیم خود به نفت نیاز دارد و منطقی است که چین بخواهد مسیرهای دریایی ترانزیتی مرتبط با خود و منافعش را نیز امن کند و در برابر هرگونه اقدام خصمانه آمریکا، فضایی ایمن را برای خودش ایجاد کند. این نکته نیز به خوبی روشن و واضح است که پکن می خواهد منافع تجاری خود را در خاورمیانه از طریقِ ابتکار "یک کمربند-یک جاده" توسعه بخشد. پروژه ای که عملا نمودی از تلاش های دولت چین جهت ترسیم جهانی سازی مد نظر این کشور در آینده و نقش محوری پکن در آن است(خاورمیانه در چهارراهِ آسیا، آفریقا، و اروپا قرار دارد و دسترسی به آن جهت رشد و توسعه اقتصادی چین از اهمیت برخوردار است) با این حال، چین در لوای رویه های تجاری خود اهدافِ راهبردی تر و بزرگ تری را دنبال می کند.

در این رابطه شی جین پینگ می گوید: "هدف نهایی این است که چین به عنوان یک قدرت جهانی در عرصه بین‌المللی ظاهر شود. جایگاهی که حق چین است". چین بر آن است تا حضور و نفوذ آمریکا در خاورمیانه را تضعیف کند و کنشگری هایِ قابل توجهی را در این منطقه از خود نشان دهد. در این راستا چین صرفا منافع مرتبط با امنیت انرژی و یا توسعه منافع تجاری خود را در دستور کار ندارد بلکه سعی می کند تا ایدئولوژی و دیدگاه های سیاسی خاص خود را نیز ترویج کند.

در این راستا، چین راه و مسیر کمک های توسعه ای به مردم اقصی نقاط جهان از جمله خاورمیانه را در پیش گرفته است و به قول یکی از محققان "دانشگاه فودان" چین، در برابر مفهوم "صلح دموکراتیک" آمریکا، مفهومِ "صلح توسعه ای" را به عنوان یک گزینه جایگزین مطرح می کند. در این راستا، چینی ها معتقدند که جهان باید به توسعه اقتصادی خاورمیانه کمک کند و دست از صدور نسخه های بیمارگونه و غیرواقعی دموکراتیک برای خارومیانه بردارد.
چین در دوره شی جین پینگ سعی دارد تا به یک "ابرقدرت" تبدیل شود. این کشور بر آن است تا اذهان و قلوب مردم در کشورهای مختلف جهان را به سمت خود جذب کند و این ادعا که خیزش چین برای نظم جهانی "خطرناک" است را به چالش بکشد. دراین راستا، "شائوجین شای" دانشمند علوم سیاسی از "دانشگاه شارجه" امارات می گوید که "چین اطمینان دارد که مدل توسعه ای آن از مدل صلح دموکراتیکِ کشورهای غربی، پرطرفدار‌تر و محبوب تر است. این مساله بویژه برای خاورمیانه ای ها جذاب تر هم هست". وی در ادامه می گوید: "از دید رهبران چین، تنها رشد و توسعه اقتصادی و ارتقای وضعیت رفاه اجتماعی است که می تواند در نهایت به خلق و ایجادِ صلح و حکمروایی خوب ختم شود".

سال ها جنگ طلبی آمریکا در خاورمیانه و در عین حال عقب نشینی تحقیر آمیز اخیر واشنگتن از خاورمیانه، موجب شده تا کشورهای این منطقه گرایش بیشتری را به سمت چین پیدا کنند. در این راستا، "جاناتان فولتون" استا علوم سیاسی در "دانشگاه زاید" امارات که به طور ویژه در مورد روابط چین با کشورهای منطقه خاورمیانه تحقیق و پژوهش می کند می گوید: "در شرایط فعلی، آمریکا در سیاست خاورمیانه ای خود فاقد رهبری و سکانداریِ مناسب است. اروپا نیز با یک صدا و رویه واحد با خاورمیانه برخورد نمی کند. در این میان، چین چیزهای زیادی برای عرضه کردن به کشورهای خاورمیانه ای دارد. البته که رویکرد این کشور و تمرکز آن بر اقتصاد و توسعه، در مقایسه با سیاست نیز جذابیت های خاص خود را برای خاورمیانه دارد".

به طور کلی، برخی ناظران و تحلیلگران غربی، حضور و توسعه نفوذ چین در منطقه خاورمیانه را خطرناک ارزیابی می کنند و معتقدند که رویه های چین در این منطقه می تواند کاملا به ضرر جهان باشد. با این حال، چینی ها این دست از اظهارنظرها را مغرضانه و از سرِ حسادت غربی ها عنوان می کنند. آن ها جدای از فعال سازی ظرفیت‌های قدرت نرم خود در خاورمیانه، به طور خاص روابطشان با کشورهای خاورمیانه ای را متوازن سازی می‌کنند و سعی دارند تمامی دولت ها و جبهه های سیاسی را در کمپِ کاری خود داشته باشند. مساله ای که در دوره "شی جین پینگ" تشدید شده و در نهایت می تواند خسارات قابل توجهی را برای کشورهای غربی و نظام بین المللِ مطلوب آن ها به همراه داشته باشد».