اقتدار گفتمانی

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محراب نجعی نژاد؛ * اقتدار به معنای قـدرت مـشروع و قـدرت قـانونی اسـت. ایـن واژه در اصـطلاحات سیاسـی معاصر به معنای توانایی اعمال قدرت از سوی دولـت و حکومـت هـا بـرای دسـت یـابی بـه اهداف مشخصی است که به عنوان وظایف ومسئولیت‌های دولـت از سـوی قـانونگـذاران تبیین و وضع شده است. از طرفی دیگر بـسیاری از مـسائل حـاد سیاسـی از جملـه قـدرت، بـر محـور زبـان می‌چرخد. قدرت ساختاری زبان این فرصـت را در اختیـار گـروه‌هـای توانمنـد قـرار می‌دهد تا گفتمان حاکم بر جامعه را به نفـع خـویش سـمت و سـو بخـشند. بنـابراین، مشاهده می‌کنیم که در زبان چقدر قدرت‌مان ور وجـود دارد، چنـان کـه یـک رسـانه می‌تواند متناسب با رویکرد سیاسی- اجتماعی خود ساختار خبری مستقلی ارایه کند.

دسترسی به رویداد‌های ارتباطی و گفتمـان، عنـصری اصـلی در بـاز تولیـد قـدرت و سـلطه است. گفتمان شبیه سایر منابع اجتماعی ارزشمندی است که شالوده قـدرت را مـی‌سـازند و دسترسی به آن‌ها به نحوی نابرابر توزیع شده اسـت. بـرای مثـال، همگـان دسترسـی برابـر بـه رسانه‌ها یا گفتار و نوشتار پزشکی، حقوقی، سیاسی، اداری یـا دانـشگاهی ندارنـد. بـه بیـانی دیگر، لازم است پیامد‌های یک پرسش پیچیده را کشف کنیم؛ چه کسی می‌تواند، دربـاره چه چیزی، در چه زمانی و درچه بافتی، با چه کسی صحبت کند یا بـرای او بنویـسد یـا چـه کسی می‌تواند در این رویدا‌های ارتباطی شرکت کند و انواع نقش‌هـای دریافـت کننـده را ایفا کند؛ مثلاً نقش‌هایی از قبیل: مخاطب، ناظر، تماشاچی یا شنونده گذری. حتی مـی‌تـوان دسترسی را بر حسب موضوعات یا مراجع گفتمان، یعنی بر حسب این که مطلب مورد نظر درباره چه کسی گفته یا نوشته میشود، تحلیل کرد.

میزان دسترسی به گفتمان می‌تواند شاخص نسبتاً معتبری برای گروه‌های اجتماعی یا اعضای آن‌ها باشد. الگوهـا و راهبـردهـای دسترسی گفتمانی را می‌توان تقریباً بـرای تمـامی قلمـروهـای اجتمـاعی، نهادهـا، حرفـه‌هـا، موقیعت‌ها و ژانر‌ها تبیین کرد. در قلمـرو آمـوزش وپـرورش، معلمـان معمـولاً رخـداد‌های ارتباطی را کنترل می‌کنند، نوبت‌های صحبت کردن افـراد را تعیـین مـی‌کننـد و از جهـاتی دیگر، دسترسی ویژه به گفتمان آموزشی دارند و در نتیجه آن را کنترل می‌کننـد. از سـوی دیگر، دانش آموزان اصولاً فقـط زمـانی کـه از آن هـا خواسـته مـیشـود صـحبت کننـد، بـه موقیعت سخن گفتن در کلاس درس دسترسی دارند و می‌توانند حرف بزنند.

در تحلیل گفتمان، موضوعات و سوژه‌های موردنظر و میـزان باورپـذیری آن توسـط افکـار عمومی، حکایت از موفقیت یا عدم موفقیت سخنرانی یـا گـزاره‌هـای سیاسـی دارد. مطـابق ادبیات سیاسی تحلیل گفتمان به معنی روش بررسی ضمایر و گزاره‌های زبانی در یک مـتن یا سخنرانی و رابطه منطقی بین گزاره‌ها و سپس جمع‌بندی و نتیجه‌گیری، مـی‌باشـد. موضوعی که فقدان آن، آشکارا در تحلیل گفتمان مسئولین کشور در حالت کلی وجود دارد.

محراب نجعی نژاد، فعال دانشجویی و پژوهشگر مسائل سیاسی