احادیثی نورانی از ائمه اطهار درباره نویسندگی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری دانشجو، 14 تیر روز قلم نام گرفته است. در این مطلب به احادیثی از ائمه معصومین علیهم السلام درباره این موضوع اشاره شده است که در ذیل به آن‌ها اشاره خواهد شد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

یُؤتى بصاحِبِ القَلَمِ یَومَ القِیامَةِ فی تابوتٍ مِن نارٍ یُقفَلُ علَیهِ بِأقفالٍ مِن نارٍ.
فَیُنظَرُ قَلَمُهُ فیما أجراهُ.
فإن کانَ أجراهُ فی طاعَةِ اللّه ِ و رِضوانِهِ، فُکَّ عَنهُ التابوتُ
و إن کانَ أجراهُ فی مَعصیَةِ اللّه ِ، هَوَى التابوتُ سَبعینَ خَریفا.

روز قیامت صاحب قلم (نویسنده) را در تابوتى از آتش که بر آن قفلهایى آتشین زده شده است مى آورند.
پس مى نگرند که قلمش را در چه راهى به کار برده است.
اگر در راه طاعت و خشنودى خدا به کار انداخته باشد، تابوتش گشوده مى شود
و اگر در راه معصیت خدا به کار گرفته باشد، تابوت هفتاد خریف سقوط مى کند.
(کنز العمّال: ۱۴۹۵۷- خریف: یک فصل، یک سال، هفتاد سال، هزار عام که هر عام هزار سال است ـ مجمع البحرین)

امام على علیه السلام:

عُقولُ الفُضَلاءِ، فی أطرافِ أقلامِها.

خردهاى دانشمندان، در نوک قلم هاى ایشان است.

(غرر الحکم: ۶۳۳۹)

امام على علیه السلام:

رَسولُکَ، مِیزانُ نُبلِکَ و قَلَمُکَ، أبلَغُ مَن یَنطِقُ عَنکَ.

فرستاده تو، سنجه هوشمندى توست و قلم تو، گویاترین سخنگوى توست.

(غرر الحکم: ۵۴۳۷)

امام على علیه السلام:

الکُتُبُ بَساتِینُ العُلَماءِ.

کتابها، بوستانهاى دانشمندانند.

امام على علیه السلام:

الکِتابُ أحَدُ المُحدِّثَینِ.

نامه، یکى از دو سخن گوست.

امام على علیه السلام:

الکِتابُ تَرجُمانُ النِّیَّةِ

نوشته، بازگو کننده نیّت (اندیشه) است.

امام على علیه السلام:

نِعمَ المُحَدِّثُ الکتابُ.

خوب سخنگویى است، کتاب (نامه).

امام على علیه السلام:

مَن تَسَلّى بالکُتبِ لم تفُتْهُ سَلوَةٌ

کسى که خود را با کتاب‌ها آرامش دهد، هیچ آرامشى را از دست ندهد.

امام صادق علیه السلام ـ خطاب به مفضّل بن عمر ـ فرمود:

اُکتُبْ و بُثَّ عِلمَکَ فی إخوانِکَ، فإن مِتَّ فَأورِثْ کُتبَکَ بَنیکَ، فإنّهُ یَأتِی علَى النّاسِ زَمانُ هَرجٍ لا یَأنَسُونَ فیه إلاّ بکُتُبِهِم.

بنویس و دانش خود را در میان برادرانت منتشر کن و، چون [خواستى]بمیرى، آن را به پسرانت میراث ده؛ زیرا زمانه اى پر آشوب بر مردم مى رسد که در آن زمان جز با کتابهایشان همدم نشوند.

امام صادق علیه السلام:

مَنَّ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ علَى النّاسِ بَرِّهِم و فاجِرِهِم بالکِتابِ و الحِسابِ، و لو لا ذلکَ لَتَغالَطُوا.

خداوند عزّ و جلّ، با نعمتِ نوشتن و حساب کردن بر مردم، از نیک و بد، منّت نهاد و اگر این دو کار نبود، آنان دچار اشتباه مى شدند.

نویسندگى و شخصیت نویسنده

امام على علیه السلام:

رَسولُکَ تَرجُمانُ عَقلِکَ، و کِتابُکَ أبلَغُ ما یَنطِقُ عَنکَ.

فرستاده تو ترجمان خرد توست، و نوشته ات رساترین سخنگوى تو.

امام على علیه السلام:

کِتابُ الرَّجُلِ عُنوانُ عَقلِهِ و بُرهانُ فَضلِهِ.

نوشته (نامه) مرد، نشان خرد او و دلیل فضل اوست.

امام على علیه السلام:

کِتابُ المَرءِ مِعیارُ فَضلِهِ و مِسبارُ نُبلِهِ.

نوشته انسان، معیار فضل او و ژرفا سنج هوش اوست.

امام على علیه السلام:

إذا کَتَبتَ کتابا فَأعِدْ فیهِ النَّظرَ قَبلَ خَتمِهِ؛ فإنّما تَختِمُ على عَقلِکَ.

هر گاه نامه اى نوشتى، پیش از آن که مُهرش کنى، آن را باز نگرى کن؛ زیرا که در حقیقت بر خرد خویش مُهر مى‌نهى.

امام على علیه السلام:

عُقولُ الفُضَلاءِ فی أطرافِ أقلامِها.

خردهاى دانشمندان، در نوک خامه هاى آنهاست.

امام على علیه السلام ـ در حکم خود به مالک اشتر ـ نوشت:

اُنظُرْ فی حالِ کُتّابِکَ، فَوَلِّ على اُمورِکَ خَیرَهُم، و اخصُصْ رَسائلَکَ التی تُدخِلُ فی‌ها مَکائدَکَ و أسرارَکَ بأجمَعِهِم لِوُجوهِ صالِحِ الأخلاقِ ممَّن لا تُبطِرُهُ الکَرامَةُ، فَیَجترِئَ بها علَیکَ فی خِلافٍ لَکَ بحَضرَةِ مَلَأٍ، و لا تَقصُرُ بهِ الغَفلَةُ عن إیرادِ مُکاتَباتِ عُمّالِکَ علَیکَ، و إصدارِ جَواباتِها علَى الصَّوابِ عنکَ، فیما یَأخُذُ لکَ و یُعطی مِنکَ

دیگر آن که درباره دبیران و نویسندگانت به دقّت نظر کن و بهترین آنان را به کارهاى خویش بگمار و [نگارش]نامه هایى را که نقشه‌ها و اسرارت را در آن‌ها مى نویسى، تنها به کسى وا گذار که بیشتر از همه، واجد اخلاق شایسته و نیک باشد؛ کسى که احترام تو نسبت به او، سرمستش نسازد و در نتیجه، در حضور بزرگان با تو مخالفت و گستاخى نکند و غفلت و مسامحه کارى او سبب نشود تا در رساندن نامه هاى کارگزارانت به تو کوتاهى کند و از طرف تو، درباره آنچه براى تو مى گیرد یا از طرف تو مى دهد، پاسخهاى درست به آن نامه‌ها ننویسد.

امام صادق علیه السلام:

یُستَدَلُّ بکِتابِ الرَّجُلِ على عَقلِهِ و مَوضِعِ بَصیرَتِهِ، و برَسولِهِ على فَهمِهِ و فِطنَتِهِ.

از نوشته مرد پى به خرد و بینش او بُرده مى شود و از فرستاده اش پى به فهم و هوش او.

تشویق به نوشتن دانش

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

قَیِّدُوا العِلمَ بالکِتابِ.

علم را، با نوشتن در بند کشید.

منیة المرید: پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود:

قَیِّدُوا العِلمَ. قیلَ: و ما تَقییدُهُ؟ قالَ: کِتابَتُهُ.

علم را در بند کشید. عرض شد: در بند کشیدن آن چگونه است؟ فرمود: با نوشتن آن.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ، و إنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ.

دانش را، پیش از رفتن دانشمندان، بنویسید؛ زیرا رفتن علم به درگذشت دانشمندان، است.

امام حسن علیه السلام ـ آن گاه که فرزندان و برادر زادگان خود را احضار کرد ـ فرمود:

إنّکُم صِغارُ قَومٍ و یُوشِکُ أن تَکونوا کِبارَ قَومٍ آخَرینَ، فَتَعَلَّمُوا العِلمَ، فَمَن لم یَستَطِعْ مِنکُم أن یَحفَظَهُ فَلْیَکتُبْهُ و لیَضَعْهُ فی بَیتِهِ.

شما خردسالانِ قومى (نسلى) هستید که به زودى بزرگان قوم (نسلى) دیگر مى شوید. پس دانش بیاموزید و هر یک از شما که نمى تواند علم را در حافظه اش نگه دارد، آن را بنویسد و در خانه اش نگهدارى کند.

امام صادق علیه السلام:

اکتُبُوا؛ فإنَّکُم لا تَحفَظُونَ إلاّ بالکِتابِ.

بنویسید؛ زیرا جز با نوشتن، حفظ نمى کنید.

امام صادق علیه السلام:

اکتُبُوا؛ فإنّکُم لا تَحفَظُونَ حتّى تَکتُبوا.

بنویسید؛ زیرا تا ننویسید، حفظ نمى کنید.

امام صادق علیه السلام ـ به ابو بصیر ـ فرمود:

دَخَلَ عَلیَّ اُناسٌ مِن أهلِ البصرةِ فَسَألُونی عَن أحادیثَ و کَتَبُوها، فما یَمنَعُکُم مِن الکِتابِ؟! أمَا إنّکُم لن تَحفَظُوا حتّى تَکتُبوا.

عدّه اى از بصریان پیش من آمدند و احادیثى از من پرسیدند و آن‌ها را نوشتند؛ شما چرا نمى نویسید؟ بدانید که تا ننویسید، هرگز حفظ نخواهید کرد.

امام صادق علیه السلام:

القَلبُ یَتَّکِلُ علَى الکِتابَةِ

دل، به نوشتن آرام مى گیرد.

ثواب تألیف و نوشتن

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

المؤمنُ إذا ماتَ و تَرَکَ وَرَقةً واحِدَةً علَیها عِلمٌ تَکونُ تِلکَ الوَرَقةُ یَومَ القِیامَةِ سِترا فیما بَینَهُ و بَینَ النّارِ، و أعطاهُ اللّه ُ تبارکَ و تعالى بکُلِّ حَرفٍ مَکتوبٍ علَیها مَدینَةً أوسَعَ مِن الدُّنیا سَبعَ مَرّاتٍ.

هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روى آن علمى نوشته شده باشد از خود بر جاى گذارد، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش مى شود و خداوند تبارک و تعالى به ازاى هر حرفى که روى آن نوشته شده، شهرى هفت برابر پهناورتر از دنیا به او مى دهد.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

مَن کَتَبَ عَنِّی عِلما أو حَدیثا لم یَزَلْ یُکتَبْ لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ و الحَدیثُ.

هر کس دانشى یا حدیثى از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقى است، برایش اجر نوشته شود.

کتابهایى که خدا نازل کرده است

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به سؤال ابوذر از تعداد کتابهایى که خداوند نازل کرده است ـ فرمود:

مِائةُ کِتابٍ و أربَعةُ کُتُبٍ، أنزَلَ اللّه ُ على شَیثٍ خَمسینَ صَحیفَةً، و على إدریسَ ثَلاثینَ صَحیفَةً، و على إبراهیمَ عِشرینَ صَحیفَةً، و أنزَلَ التَّوراةَ و الإنجیلَ و الزَّبورَ و الفُرقانَ

یکصد و چهار کتاب: پنجاه صحیفه بر شیث نازل کرد، سى صحیفه بر ادریس، بیست صحیفه بر ابراهیم و تورات و انجیل و زبور و قرآن.

امام على علیه السلام:

و لم یُخْلِ اللّه ُ سبحانَهُ خَلقَهُ مِن نَبِیٍّ مُرسَلٍ، أو کتابٍ مُنزَلٍ، أو حُجَّةٍ لازِمَةٍ، أو مَحَجَّةٍ قائمَةٍ؛

و خداوند سبحان، آفریدگان خود را از پیامبرى مرسل، یا کتابى آسمانى، یا حجّتى متقن، یا راهى روشن و استوار بى بهره نگذاشت.

آداب نوشتن

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ مِفتاحُ کلِّ کِتابٍ.

بسم اللّه الرحمن الرحیم، سر آغاز هر نوشته اى است.

پیامبر خدا صلى الله علیه و آله:

مَن کَتَبَ بسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ مُجوَّدَةً تَعظیما للّه ِِ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ.

هر کس، به احترام خدا، بسم اللّه الرحمن الرحیم را با خط خوش بنویسد، خداوند او را بیامرزد.

امام صادق علیه السلام:

اکتُبْ بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ مِن أجوَدِ کتابِکَ.

بسم اللّه الرحمن الرحیم را با نیکوترین خطّ خود بنویس.

امام صادق علیه السلام:

لا تَدَعْ بسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ و إن کانَ بعدَهُ شِعرٌ.

بسم اللّه الرحمن الرحیم را فرو مگذار اگر چه قبل از یک شعر باشد.

میزان الحکمه، جلد دهم.