کاهش ۹۵ درصدی استفاده دولت از تنخواه بودجه

 به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، رشد پایه پولی طی دو ماه اول سال 1401 (در پایان اردیبهشت 1401 نسبت به پایان سال قبل) معادل 6.5 درصد بود که نسبت به رقم آن در دوره مشابه سال قبل (7.4 درصد) حدود 0.9 واحد درصد کاهش نشان می‌دهد.

خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی به عنوان یکی از منابع پایه پولی طی دو ماه اول سال 1401 (در پایان اردیبهشت 1401 نسبت به پایان سال قبل) معادل 5.4 درصد کاهش یافت؛ در حالی که این متغیر در دوره مشابه سال قبل 1.5 درصد افزایش نشان می‌دهد.

این موضوع ناشی از عرضه درآمد‌های ارزی به متقاضیان و عدم رسوب آن در ترازنامه بانک مرکزی طی دو ماه اول سال جاری است که با هدف تامین مناسب تقاضای واقعی ارز و برقراری ثبات در بازار ارز صورت گرفته است.

* مدیریت بانک مرکزی بر بانک‌ها عامل ساماندهی اضافه برداشت بانک‌ها

مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها یکی دیگر از منابع پایه پولی است که کاهشی معادل 6.1 درصد طی دو ماه اول سال 1401 (در پایان اردیبهشت 1401 نسبت به پایان سال قبل) نشان می­ دهد. این میزان کاهش بیش از میزان کاهش این متغیر در دوره مشابه سال قبل (1.2 درصد کاهش) است. این موضوع عمدتاً ناشی از تقویت مدیریت و ساماندهی اضافه برداشت بانک‌ها و اعتبارات اعطایی به آن‌ها توسط بانک مرکزی طی دوره مزبور است.

خالص سایر اقلام بانک مرکزی یکی دیگر از منابع پایه پولی است که کاهشی معادل 55.6 درصد طی دو ماه اول سال 1401 (در پایان اردیبهشت 1401 نسبت به پایان سال قبل) نشان می­دهد که نسبت به میزان کاهش این متغیر در دوره مشابه سال قبل (12.1 درصد کاهش) گویای کاهشی شدیدتر است.

این موضوع عمدتاً ناشی از کاهش حجم عملیات بازار باز در قالب توافق بازخرید (تزریق نقدینگی به بانک­ها) توسط بانک مرکزی طی دوره مزبور و فروش اوراق مالی دولت توسط بانک مرکزی (به میزانی حدود 70 هزار میلیارد ریال در اردیبهشت 1401) است؛ به طوری که حجم عملیات مزبور از 945 هزار میلیارد ریال در آخرین حراج سال قبل در تاریخ 23/12/1400 به 838.5 هزار میلیارد ریال در آخرین حراج در اردیبهشت ماه 1401 در تاریخ 26/02/1401 کاهش یافت.

* کاهش رشد مطالبات بانک مرکزی از دولت

خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی (شامل دولت و شرکت‌ها و موسسات دولتی) تنها بخشی از منابع پایه پولی است که با رشدی معادل 105.9 درصد طی دو ماه اول سال 1401 اثری فزاینده در رشد پایه پولی داشت. هر چند، رشد این متغیر در دوره مشابه سال قبل معادل 183.8 درصد بوده که بیش از رقم متناظر آن در سال جاری (105.9 درصد) است.

آنچه در این میان حایز اهمیت بالایی است به اصلاح و بهبود رابطه بانک مرکزی و دولت در زمینه نحوه استفاده دولت از سپرده­‌های خود نزد بانک مرکزی و تنخواه گردان خزانه برای هزینه ­کرد‌های مختلف خود طی ماه‌های اخیر بر می­ گردد.

* رابطه دولت با بانک مرکزی نیاز به بازنگری دارد

محمد بیات، کارشناس مسائل اقتصاد ایران در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در زمینه اصلاح رابطه بانک مرکزی با دولت، گفت: برای اصلاح نظام بانکی باید ۴ رابطه را اصلاح کنیم که عبارت از رابطه دولت با بانک مرکزی، رابطه دولت با بانک‌ها، رابطه بانک مرکزی با بانک‌ها و رابطه بانک‌ها با مشتریان است.

وی ادامه داد: یکی از ریشه‌های رشد پایه پولی و خلق نقدینگی افزایش خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی است، از آنجا که بانک مرکزی بانکدار دولت محسوب می‌شود ارز‌های نفتی را خریداری کرده و معادل آن ریال چاپ می‌کند و در اختیار دولت قرار می‌دهد.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: زمانی که بانک مرکزی ارز دولت را خریداری می‌کند و به جای آن ریال می‌دهد، به صورت غیر مستقیم به دولت وصل است، یعنی بانک مرکزی در حال تقویت ذخایر ارزی است؛ ولی در عمل با خرید ارز، ریال پمپاژ می‌کند که خود این مساله موجب رشد پایه پولی و نقدینگی می‌شود.

* بدهی دولت به بانک مرکزی چقدر است؟

در همین ارتباط، بدهی دولت به بانک مرکزی در پایان سال 1399 معادل 115 هزار و 220 میلیارد تومان بوده که این رقم با 31.1 درصد افزایش طی دو ماه اول سال 1400 (معادل 35 هزار و 880 میلیارد تومان افزایش) به 151 هزار و 100 میلیارد تومان در پایان اردیبهشت 1400 رسیده است.

در حالی که بدهی دولت به بانک مرکزی فقط با 1630 میلیارد تومان افزایش طی دو ماه اول سال جاری از رقم 132 هزار و 240 میلیارد تومان در پایان سال 1400 به 133 هزار و 870 میلیارد تومان در پایان اردیبهشت 1401 رسید که حکایت از عدم اتکای دولت به استفاده از تنخواه گردان خزانه در این دوره نسبت به دوره مشابه سال قبل دارد.

در مقابل، اتکای دولت در سال دو ماهه اول سال 1401 بیشتر بر استفاده (برداشت) از وجوه سپرده­‌های خود نزد بانک مرکزی در دوره فعلی نسبت به دوره مشابه سال قبل قرار گرفت. به‌طوری که سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی با 31.7 کاهش (معادل 81 هزار و 420 میلیارد تومان) از 256 هزار و 580 میلیارد تومان در پایان سال 1400 به 175 هزار و 160 میلیارد تومان در پایان اردیبهشت 1401 رسید.

اما در دو ماهه اول سال گذشته سپرده دولت نزد بانک مرکزی فقط 2.4 درصد کاهش (3 هزار و 940 میلیارد تومان کاهش) از 164 هزار و 770 میلیارد تومان در پایان 1399 به 160 هزار و 830 میلیارد تومان در پایان اردیبهشت 1400 رسیده است؛ بنابراین دولت سیزدهم به جای اتکا به تنخواه بودجه از بانک مرکزی، از سپرده‌های خود نزد بانک مرکزی استفاده کرده است.

این نکات دلالت بر نتایج مناسب سازوکار جدیدی است که میان بانک مرکزی و دولت به منظور بهبود مدیریت منابع دولت نزد بانک مرکزی و تنظیم جریان وجوه دولتی با هدف انضباط بخشی به رفتار مالی دولت مبنی بر استفاده موثرتر از وجوه سپرده­‌های خود نزد بانک مرکزی و تعهد به کاهش آثار منفی ناشی از استفاده دولت از منابع بانک مرکزی در قالب تنخواه گردان خزانه و رشد پایه پولی از این محل ایجاد شده است. این در حالی است که قبل از این، رویکرد دولت بیشتر معطوف به استفاده از تنخواه گردان خزانه و در مقابل، عدم استفاده از سپرده­های خود نزد بانک مرکزی بود.