گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، در آستانه اولین سالروز شهادت مالک اشتر انقلاب سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه، حضرت آیت الله محمد تقی مصباح یزدی از عماران انقلاب و یار و یاور دیرین رهبر معظم انقلاب نیز دعوت حق را لبیک گفت. این عالم ربانی، مجاهد نستوه و انقلابی سالها تمام توان خود را در خدمت به اسلام و انقلاب به کار بست و در کنار سایر فعالیتهایی که داشتند، با راه اندازی دورههای طرح ولایت به خوبی توانستند در راستای تقویت مبانی اندیشههای اسلامی در بین جوانان و به ویژه دانشجویان خلاء بزرگانی همچون شهید مطهری و علامه طباطبائی را پر کنند.
«خبرگزاری دانشجو» به مناسبت دومین سالروز ارتحال آیت الله مصباح، عضو فقید مجلس خبرگان رهبری به منظور بررسی موضوع آموزش در تشکیلات با محوریت دورههای طرح ولایت وبررسی کم و کیف محتوای ارائه شده در این دورهها و همچنین بررسی نقاط قوت و ضعف این طرح در قالب ویژه برنامه ۱۶ آذر با الهام مقیسه و احسان بصراوی از دانش آموختگان و خادمان طرح ولایت دانشجویی به گفتگو پرداخته که در ادامه مشروح این گفتگو را میخوانید:
دانشجو: چرا طرح ولایت به عنوان یکی از طرحهای مورد تاکید رهبر معظم انقلاب طرح مهمی است و چه عواملی باعث شده تا برخلاف سایر طرحهایی که عمر کوتاهی در بدنه جنبش دانشجویی داشته اند این طرح بعد از چند دهه استمرار یابد و حداقل برای بخشی از دانشجویان طرح متفاوتی باشد؟
مقیسه: ما برای تخاطب با دیگر تمدنها و برای اینکه ایدئولوژی و انقلاب خود را به دنیا نشان دهیم و پایه ریز یک تمدن نوین اسلامی باشیم نیازمند یک ایدئولوژی و مبانی فکری هستیم. در واقع ما میتوانیم سبک زندگی، فرهنگ و اقتصاد خود را برای ساخت یک تمدن برمبنای یک مبانی فکری شکل دهیم و این مبانی شالوده و اساس کار ماست.
مبانی فکری وقتی از یک منشاء درست جریان پیدا میکند زلالی و پاکی آن سرچشمه اصلی را به ما نشان میدهد و شاید حرکت و استمرار طرح ولایت هم به خاطر این است که منشاء و سرچشمه آن منشاء درستی است و جوشش آن ما را به جریان فکری میرساند که در امتداد کلام امام خمینی و رهبر معظم انقلاب است و این جوشش میتواند ما را به تمدن نوین اسلامی برساند.
بصراوی: استقبالی که در ابتدا از طرح ولایت دانشجویی صورت گرفت ناشی از هجمههای دشمن به بنیانهای اعتقادی جوانان بود. آرشیوی از دلنوشتههای دانش آموختگان طرح ولایت در اختیار بسیج دانشجویی قرار دارد که اگر در اختیار عموم قرار بگیرند خیلی زیبا هستند. گاها در این دلنوشتهها دانش آموختگان عمر خود را به دو بخش قبل و بعد از شرکت در طرح ولایت تقسیم کرده اند و این بدین معناست که انسان در این دورهها احساس میکند عمرش در کنار دوستان و در جوار بارگاه ملکوتی امام رضا (ع) در راه آموختن صرف میشود و این یک ترکیب عجیب و غریب است.
ما کسانی را داشته ایم که صرفا به خاطر حضور در کنار دوستانشان و یا حضور در مشهد مقدس در دوره طرح ولایت شرکت کرده اند و حتی محتوای دوره را نادیده میگرفتند، اما در پایان دوره دچار تحول اساسی شدند. با این اوصاف یکی از دلایلی که باعث شده تا طرح ولایت به عنوان عصاره عمر آیت الله مصباح همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب باشد این است که طی این سالها اسم طرح ولایت ثابت مانده، اما کمتر سالی است که محتوای این دوره مورد تجدید قرار نگیرد. در واقع اساتید دوره همواره با بازخوردی که از دانشجویان، فضای مجازی و جامعه میگیرند درصدد به روزسازی محتوای طرح ولایت هستند و وقتی یک دوره بتواند خود را به روز نگه دارد طبیعتا دانشجویی که در این دوره شرکت میکند فقط آن را نگذرانده بلکه مبلغ آن هم میشود.
طرح ولایت دانهای است که در خاک ریشه دوانده است و اگر امروز وارد سومین دهه عمر خود شده ناشی از پشتیبانی و استقبالی است که از درون فضای دانشجویی نسبت به این طرح وجود دارد.
دانشجو: دلیل طولانی بودن طرح ولایت با توجه به تاثیرپذیری نسل جوان از فضای مجازی و کم حوصلگی آنها برای فراگیری مباحث سنگین و ثقیل چیست؟ آیا برگزاری این دوره طی چهل روز لازم است؟
مقیسه: حضرت علامه میفرماید طرح ولایت عصاره ۷۰ سال زندگی من است و ما این ۷۰ سال زندگی را در قالب شش عنوان کتاب و طی ۶ هفته در دوره طرح ولایت به دانشجویی آموزش میدهیم که میخواهد در مبانی فکری به گونهای رشد کند که بتواند خودش را برای یک جریان سازی وسیع بسازد؛ پس اختصاص ۶ هفته زمان برای برگزاری دوره طرح ولایت اصلا زمان زیادی نیست و درستش هم همین است. در واقع ما هر چقدر بخواهیم از سر و ته طرح ولایت بزنیم باز هم اتفاقی که باید بیفتد، رقم نمیخورد.
شاید برخی از دانشجویان هفتههای اول و دوم دورههای طرح ولایت را با خوشگذرانی بگذرانند، اما بعد از آن متوجه میشوند وارد جریانی شده اند که تاکنون با آن مواجه نبوده اند. با این اوصاف طرح ولایت اصلا خسته کننده نیست و تمام فراگیرهای این دوره هم اگر بخواهند امتیاز منفی به آن بدهند این امتیاز منفی به خاطر طولانی بودن دوره نیست.
طرح ولایت از ابتدا ویژه دانشجویان و در فصل تابستان شکل گرفت؛ اما امروزبا توجه به برنامه ریزیهایی که در ستاد طرح ولایت صورت میگیرد شکل و شمایل برگزاری این دوره متفاوت است و هر کسی که میتواند هر توشهای را که میخواهد از این دوره بردارد.
دانشجو: از جمله انتقاداتی که به طرح ولایت وارد میشود این است که این طرح به مباحث اعتقادی میپردازد و از حیث تشکیلاتی محتوای خاصی به دانشجویان ارائه نمیشود آیا این نقد به طرح ولایت وارد است؟
بصراوی: چرا ما باید تمام انتظاراتی را که از یک دانشجو و جوان مومن انقلابی داریم تماما در این دوره چهل روزه جستجو کنیم. من اگر بخواهم طرحهای بسیج را با اعضای بدن تشبیه کنم هیچ وقت در نقد مغز نمیگویم مغز خوب است، ولی یک بدی که دارد این است که خون را پمپاژ نمیکند. کار مغز پمپاژ خون نیست اگر چه ما میتوانیم یک حالت ایده آل عقلی را برای یک عنصر در نظر بگیریم تا با حداقل حجم حداکثر کارایی را داشته باشد. من به عنوان کسی که طی چند دوره طرح ولایت را دنبال کردم میتوانم بگویم که این طرح فقط مختص به مباحث غیرتشکیلاتی و یا فقط مختص به مباحث فکری نیست. بالاخره کلاسهای طرح ولایت از صبح تا ظهر برگزار میشوند و عصرها فرصت مباحثه وجود دارد و در طول دوره نیز حدود ۲۰ تا ۳۰ نفر سخنران دعوت میشوند و هر کدام مهارتهای تشکیلاتی، جهاد تبیین، مناظره و مباحث اخلاقی را به دانشجویان ارائه میدهند.
سوال بنده این است که تشکیلاتی بودن یعنی چه؟ ببینید در اوایل دهه چهل و در کوران مبارزه مارکسیستها برای خودشان علمی را برای مبارزه بلند کرده بودند و مسلمانها هم میخواستند یک هویت مبارزاتی داشته باشند. در این راستا جلسهای با امام خمینی برگزار شده و افراد مختلف نظرات خود را ارائه دادند از جمله اینکه در این جلسه مبارزه مسلحانه و تیم سازی پیشنهاد میشود؛ اما امام خمینی (ره) آنجا میگوید به نظر من امروز اصلیترین مشکل ما این است که مردم اسلام را نمیشناسند. با این اوصاف وقتی من در مورد کادرسازی صحبت میکنم منظورم این است که حسین خرازی، احمد کاظمی و قاسم سلیمانی را چه کسی ساخت؟ آیا وقتی امام میخواست انقلاب را به سرانجام برساند گفت من یک فرمانده لشکر زرهی میخواهم به فرماندهی احمد کاظمی یا یک لشکر نیروی زمینی میخواهم به فرماندهی حسین خرازی و یا یک سپاه بین المللی میخواهم به فرماندهی قاسم سلیمانی. میبینم که این اتفاق نیفتاده است.
وقتی از شهید باقری به عنوان یک معجزه انقلاب یاد میشود چه میشود که این جوان از یک دانشجوی خبرنگار به یک ژنرال تمام عیار جنگی تبدیل میشود؟ به نظر میآید آن چیزی که این شهدا را ساخت نگاه آنها به زندگی بود. یعنی وقتی که طرف از هویت خودش در مقابل خداوند شناخت پیدا میکند دیگر میداند که باید در چه جایگاهی قرار بگیرد. احمد کاظمی وقتی که فهمید باید برای این اتقلاب جانش را خرج کند خودش استعدادش را کشف کرد و بزرگترین لشکر زرهی را شکل داد؛ پس من میتوانم بگویم طرح ولایت عطش لزوم کار فرهنگی را به قدری در دانشجو ایجاد میکند که آموختن آموزههای تشکیلاتی میتواند توسط فراگیر دنبال شود.
دانشجو: برخیها معتقدند که محتوای طرح ولایت خیلی ناظر به مسائل روز دانشگاه و شبهاتی که امروز دانشجویان با آن درگیرند نیست آیا این گذاره، گذاره درستی است و این به روز آوری با تاخیر انجام میشود یا به نحو دیگری است؟
مقیسه: اگر ما طرح ولایت را از جمله فعالیتهای فرهنگی بدانیم که قرار است ماهی به دست دانشجو بدهد خیر طرح ولایت اصلا چنین بنایی ندارد و قرار است ماهیگیری به دانشجو یاد دهد و او را به سلاحی مجهز کند که بتواند در دانشگاه به شبهات پاسخ بدهد؛ اما اینکه برخیها تصور میکنند محتوای طرح ولایت ناظر به مسائل روز دانشگاه نیست شاید به این دلیل است که آنها این طرح را در همین ۴۰ روز خلاصه میکنند.
اگر دانش آموختگان طرح ولایت نتوانند در حلقات تثبیت شرکت کنند و قدم به قدم مباحث معرفتی، بصیرتی و اخلاقی را فرابگیرند نمیتوانند به شبهات پاسخ دهند. شرکت در دوره ۴۰ روزه طرح ولایت دانشجو را واکسینه میکند، اما دانشجو اگر میخواهد به شبهات هم پاسخ بدهد باید در حلقات تثبیت و استمرار شرکت کند.
بصراوی: شعار زن، زندگی آزادی در درون خودش شبهاتی دارد و از مسائل روز دانشگاه به شمار میرود. با این اوصاف یک وقت مسئله ما این است که چطور این موضوع را جمع کنیم و چه رفتارهای حقوقی و انضباتی انجام دهیم؛ اما یک موقع باید به این سوالات پاسخ بدهیم.
ما در طرح ولایت در مورد تمایزهای رژیمهای دیکتاتوری با نظام ولایت فقیه و نظامهای دموکراسی، حقوق زنان و زندگی نرمال به طور ویژه بحث میکنیم. با این اوصاف ما در طرح ولایت قبلا به شبهاتی که در جریان اتفاقات اخیر مطرح میشد پاسخ داده ایم؛ البته دشمن برای اینکه به ما آسیب بزند از اختلالهایی که در باورهایمان وجود دارد برای نفوذ استفاده میکند. به زعم بنده خیلی خوب است که دانش آموختگان طرح ولایت آموزههای معرفتی خود را وارد فضای دانشگاه کنند.
وقتی که راجع به برجام دو و سه صحبت میشود قطعا یکی از آنها بحث حقوق بشر است. خب ما یک اعلامیه جهانی حقوق بشر و یک نظام حقوقی در اسلام داریم. این دو چه تفاوتهایی دارند؟ نمیخواهم بگویم اعلامیه جهانی بشر تماما غلط است، اما آیا ما باید این اعلامیه را یک وحی منزل بدانیم. به زعم بنده همین بلایی که بر سر هستهای آمد میتواند سر قانون اساسی، احکام جزایی و حقوقی اسلام بیاید و اینها مسائلی است که در طرح ولایت به آنها پرداخته میشود. من اگر جای سیاست گذاران فرهنگی کشور بودم حتما مباحث طرح ولایت را فراگیر میکردم تا برجامهای دیگر به واسطه خلل در باورها به ما تحمیل نشود.
دانشجو: سطح مطالعه فعالین دانشجویی از چالشهای بزرگ در سطح دانشگاه هاست و اثرات این چالش را هم در اتفاقات اخیر شاهد بودیم. به نظر شما چرا نسل جدید از مبانی فاصله گرفته و مانند نسل گذشته سراغ مبانی و اندیشههای اندیشمندانی مانند امام خمینی (ره)، رهبر معظم انقلاب، آیت الله مصباح، شهید مطهری و شهید بهشتی نمیرود؟
مقیسه: بخشی از این مشکل متوجه متولیان فرهنگی است. متولیان فرهنگی باید محتوایی را در اختیار دانشجویان قرار دهند که آنها احساس کنند باید آن را بدانند و از دانستن آن لذت ببرند. مضاف بر این بخشی از مشکل به هجمههایی برمی گردد که امروز در فضای مجازی با آن مواجه هستیم. نسل امروز یک نسل پاراگراف خوان و مینی مال خوان است؛ از این رو مسئولان و فعالان فرهنگی در مواجهه با این نسل باید محتوای دقیق و متناسب با ذائقه او تولید کنند. مضاف بر این بخش دیگری از مشکل متوجه مخاطبانی است که از محتوا عقب مانده اند.
بصراوی: ما در تحلیل جامعه مخاطبمان باید به آن طرف قضیه هم فکر کنیم. من اعتقاد ندارم که دانشجوی امروزی صرفا خواننده مطالب کوتاه است. بالاخره دانشجوی امروزی اهل خواندن است و مثلا اگر بخواهد یک لیسانس بگیرد این توانایی را دارد که یک محتوا را از آغاز تا پایان دنبال کند و امتحان بدهد؛ البته به واسطه فضای مجازی ذائقه مردم در مطالعه تفاوتهایی کرده مثلا شاید مثل قبل روزنامه خوان نداشته باشیم، ولی شاید صفحات اول روزنامهها و یا سایتهای خبری مورد استقبال قرار بگیرد و این درباره عموم جامعه است، ولی ما وقتی طرحی مثل طرح ولایت داریم که یک دامنه محدود پنج هزار نفری دارد طبیعتا سعی ما این است که در گزینش این طرح افرادی را جذب کنیم که اهل مطالعه، تدقیق و تحلیل باشند.
رهبر معظم انقلاب هم در یکی از سخنرانیهای اخیر خود گفتند که جوان امروزی اهل تحلیل است. به هر روی مسئلهای که ما امروز با آن به مشکل خورده ایم این است که قوه تحلیلی نسل امروز بسیار قویتر از قوه تحلیل نسلهای گذشته است به همین دلیل این قوه تحلیل دارد با بمباران اطلاعات نابود میشود. در واقع طرف مقابل وقتی میبینند نسل امروز دستگاه تحلیلی دارد حجم اطلاعاتی را که به سمت او سرازیر میکنند دو چندان میسازد تا قوه تحلیل او از کار بیفتد.
آخرین دستاورد علامه مصباح طرح ولایت دانش آموزی بوده و این بدان معناست که علامه به این نتیجه رسیده که ما نمیتوانیم به این بسنده کنیم که فرد به سن دانشجویی برسد و در طرح ولایت شرکت کند؛ از این رو ما باید بتوانیم برای یک نوجوان سیزده چهارده ساله هم این منظومه فکری را که مشتمل بر اصول دین است فراهم کنیم تا او در مواجهه با شبهات که از هزار راه القاء میشوند آسیب نبیند.
وقتی بضاعت ما در یک طرح مثل طرح ولایت محدود میشود و مجبوریم از بین میلیونها دانشجو چند هزار نفر را انتخاب کنیم؛ پس اینجا باید سراغ کسانی برویم که اهل خواندن و تحلیل هستند و دغدغه این موضوع را دارند.
دانشجو: بخش عمدهای از محتوای طرح ولایت دارای شالوده فلسفی است؛ از این رو برخیها معتقدند فراگیری این حجم از آموزشهای فلسفی برای همه یا مناسب نبوده و یا نیست نیاز همه نیست. به نظر شما آیا این حجم از مباحث فلسفی مناسب و مور نیاز دانشجویان است؟
مقیسه: اگر بنا باشد عموم مردم از طرح ولایت استفاده کنند این شبهه وارد است؛ اما طرح ولایت یک طرح دانشجویی نخبگانی است و کسانی میتوانند در این دوره شرکت میکنند که فلسفه خوان باشند و فلسفه را بفهمند. مضاف بر این اسم طرح ولایت، مدت زمان دوره و نوع نگارش کتابها هم اجازه نمیدهند هر کسی در این طرح شرکت کند و همین مسئله دوره را از حالت عمومی به نخبگانی ارتقاء میدهد.
بحث دیگری که وجود دارد این است که ما با اندیشه فلسفی امام خمینی انقلاب کردیم و رهبر معظم انقلاب نیز در اوایل انقلاب، انقلاب را مرهون علامه طباطبائی، آیت الله بروجردی و آیت الله حائری یزدی دانستند و مثلا علامه طباطبائی کسی است که اگر ما فلسفه ندانیم در مواجهه با تفسیر المیزان او با مشکل مواجه میشویم. با این اوصاف بنده میخواهم بگویم ما با مکتب و نوع نگاه امام خمینی و نوع چالشهایی که شهید مطهری ایجاد میکرد و به آنها پاسخ میداد وارد انقلاب اسلامی شدیم و امروز هم با این نوع نگاه میتوانیم فلسفه را وارد میدان کنیم تا بتوانیم با نگاه فلسفی به شبهات پاسخ بدهیم؛ پس اگر ما با این فرایند وارد طرح ولایت شویم دیگر این دوره یک دوره عمومی نیست و صرفا نخبگانی که فلسفه را میفهمند در آن شرکت میکنند.
بصراوی: امروزه فلسفه در کشورهای مختلف دنیا برای کودکان هم تدریس میشود و اگر ما نیز از زبان فلسفی در طرح ولایت استفاده میکنیم ناشی از این است که معتقدیم ما دیر یا زود با افرادی مواجه خواهیم بود که چه بسا مشروعیتی برای منابع دین قائل نباشند؛ اما میتوانیم با زبان عقل با این افراد صحبت کنیم.
امام خمینی (ره) در اواخر عمر شریف خود و در آستانه فروپاشی رژیم جماهیر شوروی نامهای به گورباچف نوشتند و در این نامه فقط در یک جا به آیهای از قرآن اشاره کردند و بلافاصله نوشتند من از آیات قرآن میگذرم چرا که این برای شما تازه اولین گام است و در ادامه گورباچف را به مطالعه آثار ملاصدرا، ابن سینا، فارابی و ابن عربی ارجاع دادند و این نشان میدهد که ما نمیتوانیم مباحث خود را بر اساس منابع قرآنی به فردی که قرآن را قبول ندارد انتقال دهیم. با این اوصاف دلیل اینکه ما از زبان فلسفی استفاده میکنیم این است که بتوانیم دامنه مخاطبین خود را برای اثرگذاری گسترش دهیم.
دانشجو: به عنوان کسی که در طرح ولایت شرکت کرده اید نحوه حضورتان در این دوره چگونه بوده و فکر میکنید بعد از شرکت در دوره تفاوتهایی در شما ایجاد شده و نتایج آن چقدر در زندگی تان اثرگذار بوده است؟
بصراوی: بنده از طریق مطالعه کتاب گفتمان مصباح با علامه آشنا شدم و بعد از مطالعه این کتاب از شهامت و کوتاه نیامدن ایشان در دفاع از اصول و ارزشهای دینی و در مواجهه با هجمهها و تروریسم رسانهای خیلی لذت بردم. در انتهای کتاب گفتمان مصباح از تاسیس موسسات راه حق، باقرالعلوم (ع)، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) و راه اندازی طرح ولایت به عنوان دستاوردهای آیت الله مصباح نام برده شده. با این اوصاف بنده در اولین سال ورود به دانشگاه توانستم از طریق ثبت نام در بسیج دانشجویی در دوره طرح ولایت شرکت کنم.
طرح ولایت یک دوره معرفتی و به نوعی یک اعتکاف علمی است؛ اما نکته جالب در این دورهها رفتارهای اساتید با دانشجویان بود به گونهای که ما میدیم اساتید اصلا شب و روز نمیشناسند و حتی بعضا خادمین به ما میگفتند ساعت ۲ شب است بروید بخوابید که سر کلاس خوابتان نبرد.
در دانشگاهها سلف اساتید از دانشجویان جداست، اما ما میدیدیم که فرزند علامه مصباح مانند دانشجویان در صف غذا میایستاد و تا وقتی غذایش را میگرفت سلف به محل گفتگو تبدیل میشد و اینطور وقت استراحتش از بین میرفت. با این اوصاف دانشجو میداند که استاد میتواند سوالات او را نادیده بگیرد و غذایش را در خوابگاه میل کند، اما وقتی استاد از وقت استراحتش میزند و برای دانشجو وقت میگذارد این یک اثر ماندگار اخلاقی و تذهیبی دارد.
در روزهای ابتدایی طرح ولایت شاید دانشجو این سوال را از خودش بپرسد که چرا در این دوره شرکت کردم و اگر نمیآمدم هم اتفاقی نمیافتاد؛ اما وقتی فیلمهای مربوط به روزهای انتهایی دوره را میبینیم گاها چشمها اشکبار است. به زعم بنده دانشجو با حضور در طرح ولایت عمرش را در جایی صرف میکند که شاید یک ساعت از آن هم هدر نمیرود.
مواردی وجود دارد که دانشجو به خاطر شدت پوچی در آستانه خودکشی بوده و یا حتی خودکشی ناموفق داشته، اما طرح ولایت آخرین امید آنها بوده تا پاسخ سوالات شان را پیدا کنند و همه اینها ارزشمند است.
من نمی خواهم در مورد اینکه طرح ولایت هیچ عیب و ایرادی ندارد صحبت کنم؛ اما هر چقدر نحوه گزینش دانشجو، کیفیت اساتید و سطح رفاه و آرامش دانشجویان در طرح ولایت افزایش یابد اثرگذاری این دوره نیز بیشتر میشود.
بنده از طریق موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) مطلع شدم که بیش از ۲۰ کشور دنیا متقاضی برگزاری دورههای طرح ولایت هستند و حالا اینکه کتابها چطور ترجمه شوند و مدرس چگونه میخواهد این مباحث را انتقال دهد مسائلی هستند که باید با پشتیبانیهای دولت اسلامی صورت بگیرند.
مقیسه: بنده در تمام روزهای دانشجویی میخواستم در طرح ولایت شرکت کنم، اما متاسفانه این طرح در دانشگاه ما برگزار نمیشد. ولی وقتی وارد حوزه شدم این طرح یک سال در تابستان به صورت غیرمتمرکز برگزار شد و من طی ۴۰ روز همراه فرزندم مسیر یک ساعته و نیمه را میرفتم و برمی گشتم تا در کلاسها شرکت کنم. با این اوصاف اگر به من بگویند این دوره را باید تکرار کنی دوباره آن را تکرار میکنم.
طرح ولایت طرحی است که دانشجو بعد از شرکت در آن تشکیلاتی میشود و بعد از آن دیگر نمیتواند تشکیلات ساز، دغدغهمند و پیش برنده یک تشکیلات نباشد.