«ستاره» صنعت نفت ایران

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو- حنانه فقیه منزه: در سال ۱۳۸۹ و پس از تحریم‌های آمریکا برای واردات بنزین، ایران در آستانه بحران بنزین قرار گرفت. در آن زمان تولید پالایشگاه‌ها نمی‌توانست نیاز مصرف داخلی را برطرف کند و از طرف دیگر فروش بنزین به ایران مورد تحریم قرار گرفته بود. طرح ضربتی افزایش تولید بنزین یا تولید بنزین در پتروشیمی ابتکاری بود که دولت محمود احمدی‌نژاد برای جلوگیری از ناترازی اتخاذ کرد و تا حدود زیادی توانست مشکلات ناشی از کاهش واردات را جبران کند.  

براساس نمودار فوق، ایران تا سال ۱۳۸۹ به طور میانگین در یک سال ۲۰ میلیون لیتر در روز بنزین وارد می‌کرد اما پس از تحریم‌ها واردات بنزین به صورت چشمگیری کاهش می‌یابد و تا سال ۱۳۹۳ تا حدود زیادی ناترازی از طریق بنزین پتروشیمی جبران می‌شود. با شروع کار دولت یازدهم انتقادات زیادی به بهانه افزایش آلودگی هوا به تولید بنزین در پتروشیمی‌ها شد. در نهایت با تایید وزیر نفت مبنی بر آلوده بودن بنزین تولید شده با ریفورمیت پتروشیمی‌ها، تولید بنزین با ریفورمیت پتروشیمی‌ها از ابتدای خرداد ۱۳۹۳ متوقف شد. بنا بر ابلاغیه هیات دولت به وزارت نفت مبنی بر قطع دریافت اکتان افزا از مجتمع‌های پتروشیمی، مقرر شد کمبود بنزین مصرفی کشور از طریق واردات بنزین یورو ۴ توسط وزارت نفت جبران شود.

البته تدبیر اصلی دولت‌های نهم و دهم برای حل ناترازی ایجاد پالایشگاهی عظیم بود. پالایشگاه ستاره خلیج فارس مدرن‌ترین پالایشگاه خاورمیانه و بزرگترین پالایشگاه میعانات گازی در دنیاست که با مساحتی حدود ۷۳۰ هکتار در ۲۵ کیلومتری غرب بندرعباس، ساخته شده است. این پالایشگاه روزانه ۳۶۰ هزار بشکه میعانات گازی را دریافت و فرآورده‌های مهم نفتی مانند بنزین و گازوئیل را تولید می‌کند. تامین خوراک ستاره خلیج فارس توسط خط لوله‌ای ۳۸۸ کیلومتری با پیمایش استان‌های فارس، بوشهر و هرمزگان، صورت می‌گیرد.  

پس از طی مراحل مطالعاتی و ثبت شرکت آن در اواخر سال ۱۳۸۵، فرایند رسمی ساخت فیزیکی این پروژه از سال ۱۳۸۶ شروع شد. براساس اسناد منتشر شده از شرکت ملی پخش و پالایش فرآورده‌های نفتی از سال ۱۳۸۶ که ساخت این پالایشگاه شروع شده است تا سال ۱۳۹۲، پروژه پیشرفت ۷۴ درصدی داشته است. طبق اسناد، هر سه فاز این پالایشگاه باید تا اردیبهشت ۱۳۹۴ به بهره‌برداری می‌رسید اما به دلیل کاهش سرعت ساخت آن طی سال‌های ۹۲ تا ۹۶، اتمام هر سه فاز آن تا اواخر سال ۱۳۹۷ به طول انجامید. 

حدود ۷۰ درصد طراحی پالایشگاه ستاره خلیج فارس توسط مهندسان ایرانی انجام شده است. همچنین ۶۰ درصد تجهیزات آن ایرانی و ۱۰۰ ساخت و نصب آن توسط شرکت‌های ایرانی انجام شده است.

 بدین ترتیب سه فاز پالایشگاه ستاره خلیج فارس در اردیبهشت ماه سال ۹۶، تیر و بهمن ۹۷ به بهره‌برداری رسیدند. تولید ۱۲ میلیون لیتر بنزین در روز از هریک از فاز‌های این پالایشگاه در نهایت منجر به افزایش تولید ۳۶ میلیون لیتر بنزین در سال ۱۳۹۷، از مجموع سه فاز شد. در نهایت، واردات بنزین از مهر ماه سال ۹۷ متوقف شد و ایران به خودکفایی در تولید بنزین دست یافت. نمودار زیر نشان می‌دهد که با ساخت این پالایشگاه ایران از واردات بنزین بی‌نیاز شد و توانست با موفقیت تحریم‌های آمریکا را خنثی کند. همچنین در سال ۱۳۹۹، ایران ۳ میلیارد دلار بنزین صادر کرده است، اما در ادامه به دلیل نیاز داخلی، تمام آن در داخل به مصرف می‌رسد.  

تک نرخی شدن بنزین از دیگر اتفاقاتی بود که پس از ۸ سال در سال ۹۴ توسط دولت اجرا شد و هر لیتر بنزین به قیمت ۱۰۰۰ تومان توزیع شد.  

بنابر اظهارات مسؤولین ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، پس از اجرای طرح کارت سوخت، قاچاق بنزین به مرز توقف رسید. همچنین با اجباری شدن عرضه بنزین از طریق کارت هوشمند سوخت، شبکه‌های قاچاق بنزین که بنزین یارانه‌ای را از شبکه توزیع رسمی خارج و به کشور‌های همسایه قاچاق می‌کردند مجبور به توقف کار خود شدند. به همین دلیل با تک نرخی شدن بنزین مجددا دریچه قاچاق گشوده شد و بر اساس آمار غیررسمی روزانه تا ۶ میلیون لیتر قاچاق بنزین صورت می‌گرفت. این تصمیم دولت دوام زیادی نداشت و مجلس شورای اسلامی در جریان بررسی لایحه بودجه سال ۹۵ الزام حفظ کارت سوخت را به عنوان ابزاری برای کنترل مصرف سوخت تصویب کردند. با تأیید این مصوبه در صحن علنی مجلس مقرر شد بنزین در سال ۹۵ دونرخی و تنها با کارت سوخت عرضه شود و در صورتی که وسیله نقلیه با کارت سوخت جایگاه یا مازاد بر سهمیه دولت سوخت‌گیری کند، بهای آن را به قیمت تمام‌شده پرداخت کند. بر اساس این مصوبه مجلس، اختیار قیمت‌گذاری بنزین و گازوئیل و همچنین تعیین میزان سهمیه به طور کامل در اختیار دولت قرار داده شده است و تنها الزام این بند، دو نرخی شدن قیمت بنزین و حفظ کارت سوخت به عنوان یک سامانه شفافیت‌زا است.  

طی سال‌های ۹۳ تا ۹۸، دو بار سیاست قیمتی در راستای کنترل ناترازی بنزین انجام شد. سال ۹۳ بنزین سهمیه‌ای از ۴۰۰ تومان به نرخ ۷۰۰ تومان رسید و قیمت بنزین آزاد از ۷۰۰ به ۱۰۰۰ تومان افزایش یافت.  

راهکار قیمتی کنترل مصرف برای بار دوم در سال ۹۸ اجرایی شد که با اطلاع‌رسانی اشتباه و عدم آماده‌سازی مردم به منظور افزایش قیمت، تبعات منفی بسیاری در جامعه داشت. در آبان ۹۸ قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای از ۷۰۰ به ۱۵۰۰ تومان رسید و نرخ بنزین آزاد نیز ۳۰۰۰ تومان اعلام شد.  

موارد گفته شده مجموع راهکار‌های قیمتی و غیرقیمتی بود که در دهه ۹۰ برای کنترل ناترازی بنزین اتخاذ شد. طی این سال‌ها و تصمیمات گرفته شده ایران تنها پس از ساخت پالایشگاه ستاره خلیج فارس و شیوع کرونا مشکل ناترازی نداشته و حتی در سال ۹۹، ۳ میلیارد دلار بنزین صادر کرده است.  

افزایش مصرف در دو سال گذشته باعث ناترازی دوباره بنزین شده است. تولید بنزین ایران در سال ۱۴۰۲، ۱۰۵ میلیون لیتر در روز بوده است و میزان مصرف نیز به ۱۲۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. این میزان از ناترازی در دو سال گذشته، از طریق تهاتر نفت، سوآپ بنزین، واردات ۳ میلیارد دلاری و استفاده از ذخایر جبران شده است.