هنر اقتباس در میدان اجرا/ یک نقد جدی به نمایش «نبرد رستم و سهراب»

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- نرگس علینقیان؛ تئاتر «نبرد رستم و سهراب» به کارگردانی حسین پارسایی و با برداشتی آزاد از شاهنامه فردوسی، پس از ماه‌ها از اعلام رسمی بالاخره به نمایش در می‌آید. در این نمایش میدانی که در استادیوم بین المللی تنیس باشگاه انقلاب اجرا می‌شود، بازیگران مطرحی، چون امیر آقایی، سینا مهراد، الناز شاکردوست، پردیس احمدیه، بانیپال شومون، علی زند وکیلی و ... ایفای نقش می‌کنند.

اجرای داستانی با اقتباس از مهم‌ترین منبع کهن فارسی و به همراه نقش‌آفرینی هنرمندان مطرح عرصه هنر، به نوعی می‎تواند جذاب و تاثیرگذار باشد. بدین سبب می‌توان این تئاتر را پیش از آن که به اجرا برسد از دو منظر مورد بررسی قرار داد.

اقتباس در میدان اجرا
آثار به جامانده تاریخی و فرهنگی هر کشوری به ویژه آثار ادبی، چون داستان‌ها، حکایت‌ها، رمان، نمایشنامه و ... منابعی مهمی می‌باشند که می‌بایست از آنان نگهداری نمود. یکی از راه‌های حفظ و پاسداری از چنین آثاری، اقتباس‌های هنری می‌باشد که علاوه بر حفظ آثار می‌تواند راهی موثر برای نشان دادن فرهنگ و تمدن یک ملت به ملل دیگر باشد.

از زمان رایج شدن هنر هفتم، برخی از سینماگران روی به ساخت آثار هنری بر مبنای اقتباس آوردند و نسبت به چنین امری علاقه خود را نشان دادند. اما می‌توان گفت پیش از آن که سینما با ابزارآلات مدرن خود در عصر جدید راهی برای اقتباس باشد، نمایش‌های هنری که بیشتر با الهام از حکایت‌های قدیمی بوده‌اند و به صورت شفاهی برای دیگران نقل می‌شدند پیشگام در این عرصه بوده‌اند.

در حقیقت پیشینه نمایش یا تئاتر را می‌توان به نوعی به آیین‌هایی مرتبط دانست که از قرن‌ها پیش اجرا می‌شدند و شکل تکامل یافته آن را می‌توان در تئاتر مشاهده کرد. برای مثال پیشینه تئاتر در ایران و سبکی از آن را می‌توان در نمایش تعزیه مشاهده کرد. پس هنر تئاتر پیش از سینما و در حال حاضر می‌تواند نوعی هنر تاثیرگذار برای اقتباس‌های ادبی باشد. به همین سبب بیشتر کارگردانان تئاتر برای اجرا‌های خود دست بر روی آثار ادبی و به ویژه آثار کهن می‌گذارند. برای مثال «کنسرت نمایش سی» به کارگردانی علی اصغر دشتی براساس سه داستان از شاهنامه فردوسی (زال و رودابه، رستم و اسفندیار و رستم و سهراب) و با اجرای سحر دولتشاهی، بهرام رادان و ... بر روی صحنه رفت. به همین جهت اجرای نمایش‌هایی، چون «نبرد رستم و سهراب» که با الهام از مهم‌ترین اثر کهن و اسطوره‌ای فارسی، قرار است بر روی صحنه اجرا برود می‌تواند حائز اهمیت باشد.

هنر، برای همه
در طی قرون گذشته، هنر و انواع آن وسیله‌ای برای سرگرم سازی قشر مرفه جامعه به حساب می‌آمد. حتی بعضا برخی از آثار هنری به خواست قشر بورژوا جامعه خلق می‌شدند. به دلیل آن که هنر همواره سرگرمی گران به نظر می‌آمد، حتی برخی از اپرا‌ها و تئاتر‌ها نیز مختص به طبقه اجتماعی خاصی در نظر گرفته می‌شد.

لکن اکنون و به سبب تغییرات رخ داده در جوامع و در نظر گرفتن عدالت فرهنگی، دیگر نمی‌توان چنین معیار‌هایی را مبنایی برای محروم سازی بخشی از جامعه اعمال کرد. سیاست‌گذاران فرهنگی هر جامعه می‌بایست این امر را در نظر بگیرند که بهره‌مندی هر قشر جامعه از هنر معاصر خویش امری ضروری می‌باشد. چرا که این امر سبب می‌گردد تا علاوه بر ایجاد عدالت فرهنگی، اعتلای فرهنگ یک جامعه به دست مردم خویش رقم بخورد.

همانطور که بیان شد اجرا‌هایی از قبیل «نبرد رستم و سهراب» بسیار مهم و دارای اهمیت می‌باشد و می‌تواند اتفاق‌های مبارکی را در عرصه هنر رقم بزند، اما آیا بهره‌مندی از این هنر می‌تواند شامل هر قشری شود؟ نقدی که می‌توان به نمایش «نبرد رستم و سهراب» وارد نمود از همین حیث می‌باشد. اگر سری به سامانه فروش بلیط بزنید در می‌یابید که بازه قیمت بلیط از ۵۹۰۰۰۰ هزار تومان تا ۱۳۵۰۰۰۰ هزار تومان می‌باشد. یعنی اگر یک خانواده ساده چهار نفره بخواهند با کمترین بازه بلیط به دیدن نمایش بروند می‌بایست حدود ۲ میلیون تومان هزینه کنند که مبلغ کمی به شمار نمی‌آید و بخشی از جامعه از دیدن هنر عالی خود محروم می‌ماند.

همانطور که بیان شد اعتلای هنر یک جامعه می‌تواند به دست مردم خویش رقم بخورد همانطور که در گذشته یک ملت خود پدیدآورنده تمدن می‌باشد. پس ضررورت دارد تا با سیاست‌گذاری مناسب در راستای عدالت فرهنگی و ساز و کار‌های آن، نه تنها قشری خاص از جامعه بلکه یک ایران بتواند از هنر و فرهنگ تمدنی خود بهره ببرد.