در آغوش اسکار / انتخابی دولتی با متر و معیارهای حرفه ای؟!

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- زهرا قربانی رضوان؛ «اولویت ما در ساختن فیلم‌ها نباید تنها حضور در یک چشنواره اروپایی باشد که براساس نگاه آن، فیلمسازی کنیم و در آن‌ها به هویت و باورهای خود و همینطور جایگاه پدر، مادر و خانواده توهین کنیم. فیلم ما باید براساس هویت ایرانی‌مان باشد؛ اگر به جایزه‌ای هم دست پیدا کرد، چه بهتر.» این بخشی از اظهار نظر خواجه پاشا کارگردان فیلم در آغوش درخت است.

خواجه پاشا در گفتگو با خبرگزاری دانشجو به صراحت می گوید: همچون تمامی فیلمسازان سودای حضور در فستیوال های جهانی را دارد اما نه هر حضوری و اگر در این جشنواره ها به جایزه ای هم دست پیدا کرد که چه بهتر. این صحبت ها نشان از جایگاه هویت ایرانی برای این فیلمساز دارد. جایگاهی که شاید در میان اغلب فیلمسازان تحت سایه ی سینمای اجتماعی و نمایش سینمای خاکستری و سیاه به حاشیه رفته و گاها حذف شده است.

همین نگاه خواجه پاشا به هویت و جایگاه واقعی ایران در آخرین ساخته خود نیز نمود داشت. فیلم «در آغوش درخت» در شرایطی به‌عنوان نماینده ایران در اسکار انتخاب شد که در جشنواره 1401 به نمایش درآمد و اکران عمومی آن هم در سال 1403 بود. این فیلم از بین سه نامزد نهایی با اکثریت آرا به‌عنوان نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار ۲۰۲۵ معرفی شد. فیلمی که در همان سال 1401 در نخستین اکران خود فیلم خانواده نامیده شد.

«در آغوش درخت» داستان شاعرانه ای خارج از فضای تهران است. قاب هایی از شهر ارومیه که آخرین تلاش‌های یک خانواده در آستانه فروپاشی را به تصویر می‌کشد. آنچه در این فیلم از شخصیت های فیلم، نوع تفکر و سبک زندگی نمایش داده میشود به نوعی با زندگی اکثر ایرانیان این روزها بیگانه نیست و مخاطب با داستان همذات پنداری می کند. همین قرابت فیلمنامه با متن زندگی مردم سبب شد تا در چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر، جوایز بهترین فیلمنامه و بهترین فیلم اول، نصیب بابک خواجه پاشا شود.

انتخاب دولتی نبود، معیارهای حرفه ای رعایت شد

درست از روزی که شبنم مقدمی به عنوان یکی از اعضای 9 نفره هیات انتخاب فیلم شامل فریدون جیرانی، مهدی سجاده چی، علی دهکردی، بهروز شعیبی، مرتضی رزاق کریمی، اکبر نبوی، مجید زین العابدین، شبنم مقدمی و نرگس آبیار پشت میکروفون آمد و گفت فیلم سینمایی «در آغوش درخت» ساخته بابک خواجه پاشا با اکثریت آرای اعضای این هیات به عنوان نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار 2025 انتخاب شده حاشیه ها بالا گرفت.

از آنجا که 63 فیلم به این هیات ارائه شده بود و گروهی انتظار داشتند فیلم معرفی شده به اسکار متر و معیارهایی نزدیک به فیلم های انتخاب شده در سال های گذشته را داشته باشد، این دست حاشیه سازی ها قابل پیش بینی بود. درواقع این گروه انتظار داشتند فیلم معرفی شده به اسکار فیلمی هم رتبه با آثاری همچون «قهرمان» و «جدایی نادر از سیمین» ساخته اصغر فرهادی باشد، فرای آنکه توجهی به مضمون و محتوا و نگاه فیلم در معرفی هویت جامعه ایرانی داشته باشند. گویی تنها سینمای سیاه و نمایش وضعیت تلخ زندگی آن چیزی است که برخی انتظار دارند در جوامع بین المللی از کشور خود به نمایش دربیاورند.

فیلم «در آغوش درخت» را اگرچه نمی توان از برخی جهات فنی و حرفه ای فیلمی در سطح نمایش گسترده جهانی دانست اما مضامین و هویت آشکار ایرانی آن در شرایطی که از هر طرف تلاش می شود جامعه ایرانی سیاه معرفی شود، یک انتخاب آگاهانه است. درواقع در شرایطی که سینمای زیرزمینی سبب دو دسته شدن سینمای ایران در جشنواره های بین المللی شده است، سوای اینکه «در آغوش درخت» می تواند نماینده شایسته ای برای ما باشد یا نه، این فیلم بدون درگیر شدن در مسائل سیاسی چهره ای محترم از مردم ایران و مضامینی جهانی همچون خانواده را به نمایش می گذارد.

فیلم «کیک محبوب من» و «منطقه بحرانی» دو مثال شاخص از تولیدات سینمای ایران هستند که با نادیده گرفتن قوانین کشور ساخته شده و در جشنواره های مطرح دنیا معرفی شده اند. فیلم هایی که با نگاه سیاسی خود توانسته اند در برابر سینمای رسمی ایران قرار بگیرند و جریانی دو پاره را شکل دهند. درواقع آتشی که فستیوال های خارجی به جان این دو دستگی افزودند بهادادند به این جریان غیررسمی و سیاست زده از طریق حذف واسطه ها و نگاه غیردولتی به بهانه نمایش واقعیت جامعه سیاه ایرانی بود. اما در خوش بینانه ترین حالت ممکن این جریان زیرزمینی هم سرانجامی جز چند صباح کف و دست روی فرش قرمزها نخواهد داشت. درواقع در شرایطی که طبق تجربه هیچ راهی برای ورود این دست فیلم ها به بازار نیست خود این فیلمسازان نیز می دانند این راه که می روند به ترکستان است!

اسکار در تصرف فارسی زبان ها

حالا در شرایطی که تعدد فیلم های فارسی زبان در اسکار 2025 بالاگرفته است، «در آغوش درخت» را می توان انتخابی متفاوت برای ارائه نگاهی منعطف از جامعه ایران دانست. درواقع تعدد فیلم های فارسی زبان که هرکدام در ژانرهای مختلف تلاش دارند نگاهی سیاه از جامعه ایران ارائه دهند یا در خوشبینانه ترین حالت زیر پرچم عنوان فیلم زیرزمینی روی پنجه خود را بالا بکشند و قدی علم کنند، «در آغوش درخت» انتخابی متفاوت از نظر ژانر و موضوع است که نگاهی دیگر را به عنوان نماینده ایران ارائه می دهد. درست خلاف جهت برخی انتخاب های رسمی سالهای قبل که شاهد معرفی فیلم هایی بودیم که به نوعی زیر سایه فیلم های زیر زمینی بودند و اگرچه توسط فیلمسازان شناخته شده ساخته می شدند اما رفته رفته آنچه به دنیا معرفی میشد رنگ و بوی ایرانی خاکستری و مصیبت زده بود.