به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری دانشجو _ فاطمه قدیری، امروزه با توجه به گسترش حجم زیاد جنگ نرم در قالب شبیخون فرهنگی و از سوی دیگر حضور دشمن در میادین جنگ تن به تن، و گسترش موج بیداری اسلامی، مقاومت ایثار و شهادت ضرورت و اهمیت، تعمیق ترویج و حفظ فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان یک فرهنگ غنی و ارزشمند اسلامی حساس‌تر شده است و در این بین نقش آموزش و پرورش به عنوان بزرگترین نهاد تربیتی، اجتماعی، فرهنگی تأثیرگذار بعد از خانواده در نهادینه نمودن فرهنگ ایثار و شهادت پررنگ است.
مجموعه‌ای از اعتقادات و آموزه‌هایی که بنیان شکل گیری روحیه شجاعت، مبارزه و جهاد در راه خدای متعال و در نهایت کشته شدن در راه ایمان و عقیده است. در فرهنگ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اسلام ایثار و از خودگذشتگی به عنوان اوج وارستگی انسان و نشانه قرب بشر به خداوند متعال است و اگر ایثار و از خودگذشتگی با نثار جان در راه خدا باشد، شهادت تلقی می‌گردد. در قرآن کریم ۵۶ مرتبه لفظ شهید و شهادت نازل شده است. واژهٔ شهید، به معنای شاهد، گواه و کشته شده در راه خدا آمده است.
واقعه عاشورا نمونه‌ای از اوج ایثار و رسیدن به مقام شهادت است که سرشار از نکات زندگی ساز برای همه انسان‌های آزاده جهان است شهادت مرگ آگاهانه، مقدس و هدفمند است. ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاء عند یرزقون. کلمه ایثار باب افعال از ماده اثر یوثر به معنای او را بر خود برگزید و برتری داده است. این کلمه، معنای بذل و بخشش، ترجیح دادن بعضی بر بعضی دیگر، گذشت کردن از حق خود برای دیگران آمده است.
علامه مهدی نراقی در جامع السعادات میفرماید: برترین درجات جود وسخاء، ایثار است و آن عبارت است از جود و بخشش مال باوجود نیاز و احتیاج به آن.
خدای سبحان در مدح اهل ایثار میفرماید: ویؤثرون على أنفسهم ولو کان؛ و آنان را بر خود مرجح میدارند اگرچه خود نیازمند باشند و رسول خدا (ص) فرمود: أیما امرء اشتهى شهوه فَرَد شهوته و آثر على نفسه غَفرله هر مردی که چیزی را بخواهد و خود را از آن خواهش نگاه دارد و دیگری را بر خود ترجیح دهد، آمرزیده میشود؛ بنابراین ایثار گاهی با بذل مال یا کار و تلاش بیشتر انجام میگیرد و در بعضی موارد ایثار با نثار جان در راه خدا صورت میگیرد که شهادت نام دارد ومن الناس من یشرى نفسه ابتغاء مرضات الله. در میان مردم کسانی هستند که در جستجوی خشنودی خدا از جان خویش میگذرند. نمونه این امر اهل بیت (علیهم السلام) و شیعیان آنها همواره کوشیده اند تاحد امکان از این فضیلت پاسداری کنند.
ساخت پایه‌های فکری جامعه با تقویت فرهنگ ایثار
یکی از ارزش‌های اساسی جوامع اسلامی فرهنگ ایثار و شهادت است. فرهنگ ایثار و شهادت، به عنوان یکی از غنی‌ترین گنجینه‌های فرهنگ اسلامی میتواند موتور محرکه پیشرفت دنیوی، اخلاقی، اخروی در جامعه و همچنین پشتوانه عظیم حفظ و حراست از اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران باشد. از سوی دیگر با توجه به این که مهمترین سرمایه هر ملت، جوانان آن کشور هستند و طرز فکر نگرش رفتار و روحیه نوجوانان و جوانان هر مرزوبوم تعیین کننده خط مشی آتی کشور خواهد بود، نوجوان و جوان اگر پایه‌های فکری مستحکم و داشته باشد، در آینده تبدیل به فردی مفید خواهند شد و بالعکس اگر از پایه‌های سست فکری و عقاید و فرهنگ غلط پیروی کند به فردی متزلزل بی هویت و سربار جامعه مبدل خواهند شد.
در دنیای معاصر که دشمنان با تهاجم فرهنگی و در عرصه جنگ نرم هر روز سعی دارند به ترفندی جوانان را از باور‌های ارزشی خود دور سازند، آنان را بی هویت کنند و پیرو فرهنگ غرب نمایند تربیت فرزندان در پرتو فرهنگ ایثار و شهادت در نظام آموزشی و پرورشی میتواند ضامن رشد و تعالی اخلاقی و معنوی آنان و بهترین و قوی‌ترین مکانیزم در این راستا باشد؛ بنابراین نهادینه سازی در قالب، تعمیق ترویج و انتقال و سپس حفظ این ارزش‌ها به نسل جدید از اهمیت بسزایی برخوردار است و نخستین راه در نهادینه سازی این فرهنگ عظیم، دستگاه تعلیم و تربیت است.
فرهنگ ایثار و شهادت با اثر گذاری بر فضای فکری و ذهنی نوجوان و جوان، باعث میشود دو نسل قدیم و جدید درک مشترکی از جامعه و نیز فلسفه زندگی پیدا نمایند. همچنین این فرهنگ متعالی باید بازتولید، شود در غیر این صورت محدود شده و کاربرد آن در. حاضر و آینده کمتر خواهد شد؛ اما اگر در این بازتولید فرهنگ سازی مطلوبی صورت گیرد و بستر مناسبی برای نهادینه سازی آن فراهم شود از طرفی فرهنگ ایثار و شهادت را به نسل امروز منتقل شود و مناسبات نسلی برقرار گردد فرهنگ نوینی از ارزش‌های ایثار و شهادت را تضمین نموده ایم. ازای نرو نظام تعلیم و تربیت رسمی کشور، بایستی شکوفایی و پرورش این عناصر بنیادین را سرلوحه اهداف و برنامه‌های خود قرار دهد.
فرهنگ شهادت یک پدیده فراملی، رشد و ارتقاء بخش، انسجام دهنده، پرورش دهنده و حمایت کننده محیط تربیتی در مقابله با خشونت گرایی، تحجر فقر فرهنگی و اعتقادی و درک غلط از مرگ در ادیان مختلف در زمان‌ها و مکان‌های بیشمار است.
شهادت طلبی یک موضوع ارزشی، فرهنگی و اجتماعی است و انگیزه شهادت طلبی، مرگ در راه ارزش هاست و این ارزش‌ها را باید با مراجعه به فرهنگ و ایدئولوژی که کنشگران از آن تأثیر پذیرفته اند به دست آورد. متأسفانه این امر و نهادینه سازی آن در نظام آموزش و پرورش مورد غفلت قرار گرفت و عواملی نظیر سهل انگاری روزمرگی نداشتن دیدگاه‌های مختلف، منعطف و آینده نگری موجب این امر شده اند.
تقویت فرهنگ ایثار عزم ملی می‌طلبد
باید به این مسأله توجه نماییم که مشکلات ایجاد شده در زمینه کاهش و تضعیف نهادینه نمودن فرهنگ ایثار و شهادت در مراکز آموزشی بر اساس همکاری کلی و ملی مرتفع می‌گردد، زیرا دگرگونی در ساختار‌های فرهنگی و اجتماعی کنونی نتیجه عملکرد و رفتار‌های غیر منطقی بعضی مدیران پایین بودن میزان برخورداری بعضی از مسئولان از مؤلفه‌های ایثار و شهادت، عدم تکریم منطقی از جامعه ایثارگری در جامعه عدم هماهنگی بین نهاد‌های متولی آموزشی وعدم وجود برنامه جامع و برگرفته از ساختار‌های کلی فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی موجود در تعمیق و گسترش فرهنگ ایثارگری در جامعه است؛ لذا با توجه به اهمیت و جایگاه موضوع فرهنگ ایثار و شهادت و ایثار و بحث فرهنگ پذیری نسل دانش آموزان از محیط و جو مدارس به عنوان دومین مرکز تربیت و فرهنگ پذیری بعد از خانواده، لذا لزوم فرهنگ پذیری نهادینه سازی و انتقال فرهنگ شهادت و ایثار در نظام آموزش و پرورش به عنوان یک موضوع بسیار مهم و مقوله‌ای، بنیادی اعتقادی ارزشی و فرهنگی بسیار لازم و ضروری است.
مدارس به عنوان مهمترین و حساس‌ترین مرکز نهادینه سازی و انتقال فرهنگ به دانش آموزان نقش بسیار حساسی را در پذیرش و یا عدم پذیرش الگو‌های ارزشی و فرهنگی ایفا می‌کنند. بدون تردید یکی از مهمترین ارزش‌های دینی – فرهنگی صدر اسلام که بعد از انقلاب اسلامی در کشور ما رایج گردید فرهنگ شهادت و ایثار است. شهادت و به دنبال آن ایثار به عنوان معیار‌های ارزشی در دنیا و آخرت و به عنوان بزرگترین معیار‌ها و راه‌های رسیدن به قرب الهی مطرح شده است؛ لذا باید در محیط مدارس به عنوان متولی تربیت صحیح و یکی از حساس‌ترین محیط، تربیتی، اجتماعی آموزشی، فرهنگ ایثار و شهادت به عنوان مقوله‌های ارزشی و اعتقادی نهادینه شود.
از جمله اهدافی که می‌توان برای نظام آموزش و پرورش برشمرد، رشد فضایل اخلاقی دانش آموزان بر پایه تعالیم اسلام است. مدرسه وظیفه آماده کردن نسل جدید و نهادینه سازی امور مختلف در وی را برای جامعه امروز بر عهده دارد. امروزه بسیاری از افراد در رویارویی با مسائل زندگی، فاقد توانایی‌های لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات روزمره آسیب پذیر نموده است. نوجوانان و جوانان برای مقابله با فشار‌های موقعیت‌های مختلف به کارکرد‌هایی نیاز دارند که آنان را در کسب این توانایی‌ها تجهیز نماید، لذا می‌توان با تأکید بر فرهنگ ایثار و شهادت، فرصت‌هایی را برای رشد اخلاقی و اعتقادی محکم دانش آموزان فراهم نمود تا نوجوانان و جوانان مفاهیم این فرهنگ را فرابگیرند و در خود نهادینه سازند تا با بهره گیری از آن در زندگی خود توان ایستادگی و مقابله با مسائل را دارا باشند.
رویکرد‌های آموزشی فرهنگ ایثار و مقاومت
می‌توان با دو رویکرد به بررسی و مطالعه فرهنگ ایثار و شهادت در نظام آموزشی پرداخت:
نگاه اول آن است که هدف نظام آموزشی آشنا کردن دانش آموزان با مفهوم، ابعاد و مصادیق مقوله ایثار و شهادت است. به بیان دیگر شناخت فرهنگ ایثار و شهادت موضوعیت دارد. در هدف از طرح این مقوله در نظام آموزشی نائل ساختن دانش آموزان به مجموعه‌ای از فضائل اخالقی و نهادینه سازی این فرهنگ در مدارس و دانش آموزان است؛ و نگاه دوم، طرح موضوع فرهنگ ایثار و شهادت به مثابه ابزاری است که میتواند به تحقق اهداف نظام آموزشی یاری رساند.
لازمه برخورداری جوامع و تحقق بخشیدن و گسترش دادن این دو مقوله باارزش و معنوی، جز از طریق تعلیم و تربیت، خواه رسمی یا غیر رسمی ممکن نیست. از آنجا که آموزش و پرورش مهمترین نهاد رسمی جامعه است که در کنار خانواده عهده دار تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان از سطوح پیش دبستانی تا پایان دوره آموزش متوسطه است.
همگان انتظار دارند که نهاد‌ها و مؤسسات آموزشی در تعمیق آرمان‌های بزرگ بشری و برآوردن نیاز‌های گوناگون که برخاسته از وضعیت‌های پیچیده زندگی است نقش موثق تری ایفاء می‌کند. نهادینه سازی و انتقال چنین ارزش‌هایی همواره جزء سیاست‌های کلان فرهنگی کشور بوده است، بدین ترتیب از نظام آموزشی کشور به عنوان بزرگترین نهادی که وظیفه انتقال فرهنگ و ارزش‌ها را بر عهده دارد، انتظار می‌رود ضمن پیروی از سیاست‌های فرهنگی کشور پیشرو در این حرکت فرهنگی نیز باشد.
ایثار و شهادت به عنوان والاترین ارزش‌های انسانی در دین مبین اسلام مدنظر بوده و همواره بر آن تأکید شده است. برای حفظ و انتقال ارزش‌های دفاع مقدس و فرهنگ ایثار و شهادت به نسل آینده میبایست این فرهنگ با جدیت تمام در سیاست‌ها و برنامه ریزی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور لحاظ و ثبت گردد. جامعه‌ای که جو ایثار و شهادت بر فضای فرهنگی کشور را مهم می‌داند باید نظام آموزشی خود را به گونه‌ای سازماندهی کند که خروجی هزینه‌ها و تلاش‌های انجام شده در آن، جوانان خودساخته و با هویتی باشند که به خوبی فرهنگ ایثار و شهادت را شناخته باشند؛ لذا با توجه به اینکه نظام آموزشی، آیینه ارزش‌های حاکم بر جامعه و به تعبیری منعکس کننده ساختار ارزش‌های آن است، باید مفاهیم و ارزش‌های فرهنگی جامعه خویش از جمله ایثار و شهادت را به دانش آموزان انتقال دهد تا آنان بیش از پیش با ارزش‌ها و فرهنگ جامعه خویش آشنا شوند و نسبت به حفظ آنها پایبند باشند.