اعمال مخصوص لیله الرغائب

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، پیامبر خدا صلوات الله علیه در حدیثی در باب بیان فضیلت بسیار ماه رجب فرموده‌اند: «از نخستین شب جمعه ماه رجب غفلت نکنید که ملائکه و فرشتگان آن را لیله الرغائب نامیده‌اند». در ادامه نگاهی می‌شود به اعمال مخصوص لیله الرغائب یا شب آرزوها.

لیله الرغائب چه شبی است؟

لیله الرغائب (برگرفته از واژه رغبت در زبان عربی به معنی: شب آرزوها) به اولین شب جمعهٔ ماه مبارک رجب گفته می‌شود. در روایات و تعالیم اسلامی اینگونه آمده است که در این شب، ملائک بر زمین فرود می آیند تا رحمت بیکران الهی را به انسان‌ها هدیه کنند. ماه رجب، نخستین ماه از ماه‌های حرام و بنابر روایات ماهِ خدا و بهترین اوقات برای ابراز بندگی و عبادت و دعا و استغفار است و رحمت و مغفرت الهی در این ماه در حال نزول و ریزش بر بندگان است، به همین جهت هم هست که این ماه را رجب الاصب می‌گویند، زیرا ریشه صب، به معنی ریختن است. بنا بر برخی از روایاتِ رسیده، این شب، یعنی لیله الرغائب، شرافت و ارزش ماه رجب و شب جمعه، هر دو را در خود جمع کرده و ارزش و فضیلتی دوچندان دارد.

شیخ عباس قمی رحمه الله، در کتاب مفاتیح‌الجنان دربارهٔ این شب اینطور می‌نویسد: بدان که شب جمعه اول ماه مبارک رجب را، لیله الرغائب گویند و از برای آن اعمالی از حضرت رسول صلی الله با ذکر فضائل بسیار وارد شده که سید بن طاووس علیه الرحمه در کتاب اقبال و علامه مجلسی رحمه الله در اجازه نبی زهره، آن را نقل کرده‌اند. از جمله فضائلی که برای آن شب برشمرده‌اند این است که به دلیل شرافتِ بالای این شب، گناهان بسیاری از بندگانی که اعمالِ خاص این شب را انجام دهند آمرزیده می‌شود.

از جمله اعمال مخصوص لیله الرغائب، نماز مستحبی است که چنانچه انسانِ باایمان آن را بخواند، پس از مرگ و هنگامی که در قبر گذاشته می‌شود، خداوند متعال، ثواب و پاداش نمازش را به بهترین صورت نزد او می‌فرستد تا یار و همدم او شود و وی را از تنهایی و ظلمت قبر رهایی دهد.

اعمال لیله الرغائب

به نقل از پیامبر اکرم صلی الله، اعمالی برای این شبِ مبارک ذکر شده‌است که عبارت است از:

اولین پنج شنبه ماه رجب، در صورت امکان، روزه بگیرید و، چون شبِ جمعه شد، مابین نماز مغرب و عشاء، دوازده رکعت نماز مستحب بخوانید. به این صورت که هر دو رکعت به یک سلام ختم شود و در هر رکعت، یک مرتبه سوره حمد و سه مرتبه سوره قدر و دوازده‏ بار سوره توحید را بخوانید و زمانی که از نماز فارغ شدید، هفتاد مرتبه این ذکر را می‌گویید:

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ وَ عَلَی آلِهِ (و علی آلِ مُحَمَّدٍ)؛ خدایا! بر محمّد پیامبر درس ناخوانده و خاندانش درود فرست.

سپس به سجده رفته و هفتاد مرتبه این ذکر را بگویید: سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَهِ وَ الرُّوحِ؛ پاک و منزّه است پروردگار فرشتگان و روح.

سپس سر از سجده بلند کرده و هفتاد مرتبه این ذکر را می‌گویید: رَبِّ اغْفِرْ وَ ارْحَمْ وَ تَجَاوَزْ عَمَّا تَعْلَمُ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَلِیُّ الْأَعْظَمُ؛ پروردگارا! مرا بیامرز و بر من رحم کن و از آنچه که از من می‌دانی، درگذر، به درستی که تو خدای بلند مرتبه و بزرگ‌تر هستی.

آنگاه دوباره به سجده می‌روید و هفتاد مرتبه این ذکر را می‌گویید: سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَهِ وَ الرُّوحِ.

سپس حاجات و آرزو‌های خود را طلب کنید تا به اراده و مشیت خدای تعالی به آن برسید.

میرزا جواد ملکی تبریزی در باب اعمال این شب می‌فرمایند: شایسته است با توجه به آیه «وَ إِذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّهٍ فَحَیُّوا بِأَحْسَنَ مِنْها أَوْ رُدُّوها إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ حَسیباً»، و هنگامی که به شما درود گویند، شما درودی نیکوتر از آن، یا همانندش را پاسخ دهید؛ یقیناً خدا همواره بر همه چیز حسابرس است. در این شب پرخیر و برکت، برای فرشتگان بسیار سلام و صلوات بفرستیم، زیرا آنان در این شب حامل سلام و حسنات هستند برای بندگان.

فضیلت نماز لیله الرغائب

پیامبر گرامی اسلام در بیان فضیلت این نماز دوازده رکعتی فرموده‌اند که:

هر کس که این نماز مستحبی را بخواند، پس از مرگ و در شب اول قبر، خدای تبارک و تعالی ثواب این نماز را با نیکوترین سیرت و زیباترین صورت و با چهره‌ای گشاده و روی منیر و با زبان فصیح به سوی او می‌فرستد. پس رو به آن شخص می‌گوید:‌ای حبیب من، بشارت بر تو باد که از هرگونه شدت و سختی نجات یافتی. هنگامی که میّت می‌گوید به خدا سوگند که من در تمام عمر، صورتی زیباتر از صورت تو ندیده‌ام و کلامی گواراتر‌تر از کلام تو نشنیده‌ام و بویی، بهتر از بوی تو نبوییده‌ام، تو کیستی؟ آن زیباروی چنین پاسخ می‌دهد: من پاداش همان نمازی هستم که در فلان شب از فلان ماه از فلان سال به جا آوردی. امشب به نزد تو آمده‌ام تا حق تو را چنان که شایسته است، ادا کنم و یار و مونس تنهایی و ظلمت قبر تو باشم و ترس وحشت را از تو بردارم و هنگامی که در صور دمیده شود و محشر قیامت برپا شود، من بر سر تو سایه خواهم افکند.

اعتبار نماز لیله الرغائب

سید ابن طاووس رحمه الله در اقبال الاعمال این نماز را آورده است. وی پیش از نقل روایت پیامبر اکرم صلی الله که کیفیت این نماز ضمن آن، بیان شده، اینگونه نوشته است: من آن نماز را در کتاب‌های عبادات به نقل از پیامبر اکرم صلی الله دیده‌ام و خودم نیز آن را از برخی کتاب‌های راویان شیعه امامیّه رحمهم اللّه نقل‌می‌کنم.

منظور سید بن طاووس از این سخن این است که روایت پیامبر درباره این نماز در کتاب‌های مربوط به عبادات سنی و شیعه آمده است و ایشان آن را به نقل از یکی از کتاب‌های مذهب شیعه آورده است. ابراهیم کفعمی نیز در بلد الامین، این نماز را نقل کرده است و ایشان آن را از کتاب اختیار المصباح الکبیر و ما اضیف الیه من الادعیه نوشته ابن باقی قرشی، علی بن حسین (قرن ۷ ق) روایت کرده است. البته این دعا در بخش اضافات ابن باقی آمده است یعنی بخشی که ابن باقی بعد از نقل گزینش خود از کتاب مصباح المتهجد شیخ طوسی آورده است.

شیخ عباس قمی علیه الرحمه نیز در مفاتیح الجنان چنین نوشته: بدان که اولین شب جمعه ماه رجب را «لیله الرغاب» (شب دلدادگان) می‌گویند و برای آن عبادتی با فضیلت بسیار از قول حضرت رسول صلی اللّه علیه و آله روایت شده که آن را سیّد بن طاووس در کتاب «اقبال» و علاّمه حلی رحمه الله در «اجازه بنی زهره» نقل کرده‌اند.

فضیلت شب لیله الرغائب

در شب لیله الرغائب، ملائک از آسمان به زمین فرود می‌آیند و ساکن زمین می‌شوند و پِیکِ نیت‌های پاک بندگان خداوند می‌شوند تا بین آسمان و زمین پلی از حسنات و کهکشانی از اعمال خیر بندگان بسازند. سزاوار است علاوه بر انجام اعمالی که مربوط به این شب است و بهره مندی از آنها، فرصت نیل به حوائج و خواسته‌های به حق و آرزو‌های دست یافتنی را غنیمت شمرد و از فیضِ رحمتِ پروردگار بهره‌مند شد.

در جایی دیگر، رسول خدا صلوات الله در باب فضیلت و برکت ماه رجب فرموده‌اند:

«وَ لَکِنْ لَا تَغْفُلُوا عَنْ أَوَّلِ لَیْلَهٍ جُمُعَهٍ فِیهِ [منه‏]فَإِنَّهَا لَیْلَهٌ تُسَمِّیهَا الْمَلَائِکَهُ لَیْلَهَ الرَّغَائِبِ وَ ذَلِکَ أَنَّهُ إِذَا مَضَی ثُلُثُ اللَّیْلِ لَمْ یَبْقَ مَلَکٌ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا یَجْتَمِعُونَ فِی الْکَعْبَهِ وَ حَوَالَیْهَا وَ یَطَّلِعُ اللَّهُ عَلَیْهِمْ اطِّلَاعَهً فَیَقولُ لَهُم: یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم، فَیَقولونَ: رَبَّنا، حاجَتُنا إلَیکَ أن تَغفِرَ لِصُوّامِ رَجَبٍ، فَیَقولُ اللَّهُ تَبارَکَ وتَعالی: قَد فَعَلتُ ذلِکَ.»؛ از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید؛ زیرا شبی است که فرشتگان آن را «لیله الرغائب» می‌نامند. این نامگذاری به این دلیل است که هنگامی که پاسی (یک سوم) از شب گذشت، هیچ فرشته‌ای در آسمان‌ها و زمین باقی نمی‌ماند مگر اینکه در کعبه و اطراف آن گرد هم می‌آیند و آنگاه خداوند متعال به فرشتگان می‌فرماید که:‌ای فرشتگانم هر چه می‌خواهید از من طلب کنید، آنگاه ملائک عرض می‌کنند: حاجت ما این است که از روزه داران رجب درگذری. پس خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید یقیناً چنین کردم.

دعا‌هایی که طلب آنها در شب آرزو‌ها مورد تأکید است:

دعای فرج و سلامتی امام زمان عجل الله؛ دعا برای فرج و سلامتی ایشان مایه‌ی استجابت و برآورده شدن سایر دعاها، نجات یافتن و رهایی از فتنه‌های آخر الزمان، آمرزش و مغفرت گناهان و باعث شفاعت آن حضرت در روز قیامت خواهد شد.

طلب هدایت و گام نهادن در راه مستقیم کنیم؛ آیه ۶ سوره فاتحه، «اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقیمَ»؛ ما را به راه راست هدایت فرما؛ بهترین دعایی است که در طلب هدایت می‌توان خواست. همان هدایت و راه صحیح و قرآنی که ریشه در سیره و سبک زندگی پیامبر اکرم صلی الله و اهل بیت عصمت و طهارت دارد و چه شبی بهتر از شب آرزو‌ها که آرزوی هدایت و رسیدن به رستگاری کنیم؟

پذیرش توبه و مطیع امر خدا بودن را طلب کنیم: «رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِنَا أُمَّهً مُسْلِمَهً لَکَ وَأَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَتُبْ عَلَیْنَا ۖ إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ»؛ پروردگارا، دل ما را تسلیم فرمان خود گردان و فرزندان ما را نیز امتی تسلیم و رضای خود بدار، و راه پرستش و طاعت را به ما بنما و بر ما (وظیفه بندگی را) سهل و آسان‌گیر، که تویی توبه‌پذیر و مهربان.

دنیا و آخرت نیکو را طلب کنیم؛ «وَمِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنْیَا حَسَنَهً وَفِی الْآخِرَهِ حَسَنَهً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» و بعضی می‌گویند: پروردگارا! به ما در دنیا (*نیکی*) عطا کن! و در آخرت نیز (*نیکی*) مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار! تعالیم و آموزه‌های دینی هیچگاه مخالف تلاش برای دستیابی به دنیای خوب و سالم نیست بلکه خود، طلب آن را به بنده آموزش می‌دهد.

تقاضای بخشش از خداوند و رهایی از آتش جهنم: «الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا إِنَّنَا آمَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ» آنان که (به درگاه الهی) عرضه دارند: پروردگارا: (به کرم خود) گناهان ما ببخش و ما را از عذاب جهنّم نگاه دار.

طلب عاقبتِ نیک: از دعا‌هایی که در قرآن آمده، چنین برداشت می‌شود که یکی از بهترین دعاها، طلب عاقبت به خیری است، چنانچه در آیاتی این چنین آمده است که: «… فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ أَنْتَ وَلِیِّی فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَهِ تَوَفَّنی‏ مُسْلِماً وَ أَلْحِقْنی‏ بِالصَّالِحین»‌ای آفریننده آسمان‌ها و زمین! تو ولیّ و سرپرست من در دنیا و آخرت هستی، مرا مسلمان بمیران؛ و به صالحان ملحق فرما!»