جنگ سودان؛ ۵۰۰ روز مرگ، بیماری و گرسنگی

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو به نقل از الجزیره؛ با ادامه جنگ در سودان، بخش سلامت این کشور با بحرانی بی‌سابقه دست‌وپنجه نرم می‌کند. کمبود دارو، کمبود کادر درمانی، و هدف‌گیری مستقیم مؤسسات بهداشتی توسط نیروهای حمایت سریع، از جمله مشکلات اصلی است.

از اواسط آوریل ۲۰۲۳، ارتش سودان به فرماندهی عبدالفتاح البرهان (رئیس شورای حاکمیتی انتقالی) و نیروهای حمایت سریع به فرماندهی محمد حمدان دقلو (حمیدتی) وارد جنگی شده‌اند که طبق آمار سازمان ملل و منابع محلی، بیش از ۲۰ هزار کشته و ۱۴ میلیون آواره بر جای گذاشته است. مطالعات دانشگاه‌های آمریکایی شمار کشته‌ها را به حدود ۱۳۰ هزار نفر می‌داند.

این جنگ پیش از تکمیل یک فرآیند سیاسی بر اساس «توافق چارچوبی» آغاز شد؛ توافقی که در دسامبر ۲۰۲۲ میان نظامیان دولت انتقالی و نیروهای غیرنظامی (از جمله «ائتلاف آزادی و تغییر – شورای مرکزی») به امضا رسید. اما اختلافات بر سر ادغام نیروهای حمایت سریع در ارتش، باعث شکست این توافق شد.

هدف‌گیری نیروهای پشتیبانی سریع به مراکز درمانی

گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد که نیروهای پشتیبانس سریع به‌طور سیستماتیک مراکز بهداشتی سودان را هدف قرار داده‌اند. به‌عنوان نمونه، در دسامبر ۲۰۲۴، سازمان پزشکان بدون مرز اعلام کرد که نیروهای پشتیبانی سریع به بیمارستان بشائر در جنوب خارطوم یورش برده و در داخل ساختمان بیمارستان تیراندازی کرده‌اند.

در بیانیه‌ای رسمی، این سازمان توضیح داد:
«مهاجمان در بخش اورژانس تیراندازی کردند، کارکنان پزشکی را مستقیماً تهدید نمودند و ارائه خدمات حیاتی پزشکی را به‌شدت مختل کردند.»

سازمان پزشکان بدون مرز این اقدام را شدیداً محکوم کرده و از نیروهای پشتیبانی سریع خواست تا بی‌طرفی مراکز درمانی و ایمنی کارکنان بهداشت را رعایت کنند.

در آگوست ۲۰۲۴ نیز، خبرگزاری سودان گزارش داد که نیروهای حمایت سریع بیمارستان الدایات در ام درمان و مناطق اطراف را بمباران کرده‌اند. گزارش‌ها از وارد آمدن خسارات سنگین به ساختمان‌های بیمارستانی حکایت دارد.

محمد ابراهیم، رئیس کمیته اضطراری سلامت ایالت خارطوم و سخنگوی وزارت بهداشت، تأیید کرد که پیش‌تر نیروهای حمایت سریع تجهیزات بیمارستان الدایات، یکی از بزرگ‌ترین بیمارستان‌های تخصصی کشور، را غارت کرده‌اند.

۵۰۰ روز جنگ: مرگ، بیماری و گرسنگی

جنگ سودان که در ۱۵ آوریل ۲۰۲۳ آغاز شد، یکی از بدترین فجایع انسانی در جهان را رقم زده است. آوارگان با گرسنگی و بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این جنگ تا ۲۷ اوت ۲۰۲۴ به روز پانصدم خود رسید.

روزنامه نیویورک تایمز اخیراً با انتشار اسنادی تصویری از جنایاتی که نیروهای حمایت سریع مرتکب شده‌اند، پرده برداشت. این تحقیقات که ماه‌ها به طول انجامید، هویت ۱۰ فرمانده ارشد نیروهای پشتیبانی سریع را که احتمالاً مسئول جنایات جنگی هستند، مشخص کرده است. طبق این گزارش، محمد حمدان دقلو (حمیدتی)، فرمانده کل نیروهای پشتیبانی سریع، ممکن است به‌طور کامل مسئول شناخته شود.

سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است که نبود امنیت، ارائه خدمات درمانی را به‌شدت دشوار کرده است. بیش از دو سوم بیمارستان‌های مناطق جنگی از فعالیت خارج شده‌اند و بیمارستان‌های فعال نیز با خطر تعطیلی به دلیل کمبود کارکنان، تجهیزات، آب و برق مواجه‌اند. حملات به مراکز درمانی باعث شده است بیماران و کادر درمان نتوانند به بیمارستان‌ها دسترسی داشته باشند.

طبق آمار، میلیون‌ها نفر به دلیل این بحران از سودان به کشورهای همسایه مانند چاد، آفریقای مرکزی، مصر، اتیوپی و سودان جنوبی فرار کرده‌اند.

پیش از آغاز جنگ، نظام سلامت سودان با چالش‌هایی جدی مواجه بود:

• کمبود بودجه: ۹۵ درصد از مردم هزینه‌های درمانی را از جیب خود پرداخت می‌کردند.
• کمبود نیروی انسانی: در سال ۲۰۱۹، به‌ازای هر ۱۰ هزار نفر، تنها ۳.۶ پزشک و ۱۴ پرستار وجود داشت.

با وجود این مشکلات، سودان به‌آرامی در حال حرکت به سمت اهداف توسعه پایدار بود.

تأثیر جنگ بر سلامت عمومی

جنگ کنونی نه‌تنها مشکلات پیشین نظام سلامت سودان را تشدید کرده، بلکه چالش‌های جدیدی نیز ایجاد کرده است:

• افزایش بیماری‌های واگیردار: وبا، سرخک، تب دنگی و دیگر بیماری‌ها در بسیاری از مناطق جنگ‌زده شیوع پیدا کرده است.
• مشکلات بیماران با بیماری‌های مزمن: کمبود انسولین و داروهای حیاتی، قطع درمان و عدم دسترسی به امکانات ذخیره‌سازی مناسب (به دلیل قطعی برق) بحران بزرگی را برای این بیماران ایجاد کرده است.
• آسیب‌های جنگی: شمار بالای مجروحان و افرادی که دچار آسیب‌های روانی شده‌اند، فشار بیشتری بر نظام درمانی وارد کرده است.

اقدامات محلی و بین‌المللی

برخی اقدامات از جمله بازسازی بیمارستان‌ها و ارائه کمک‌های غذایی توسط دیاسپورای سودانی، از درد و رنج مردم کاسته است. همچنین، ابتکاراتی نظیر «بازسازی بیمارستان‌ها» و «پیشگیری از سوءتغذیه مادران و کودکان» با مشارکت نهادهای بین‌المللی و جوامع مدنی مانند انجمن پزشکان سودانی در آمریکا (SAPA) و قطر حمایت شده است.

با این وجود، کمبود بودجه و ضعف زیرساخت‌ها همچنان بزرگ‌ترین مانع بهبود شرایط است. تاکنون تنها ۵ درصد از کمک‌های مالی موردنیاز سودان توسط سازمان ملل تأمین شده است.

بحران انسانی در سودان نیازمند واکنش فوری جامعه جهانی است. نظام سلامت سودان که پیش‌تر نیز شکننده بود، اکنون در آستانه فروپاشی کامل قرار دارد. با وجود این شرایط سخت، خلاقیت و پایداری کارکنان سلامت و مردم سودان شایسته تقدیر است. پژوهشگران تأکید دارند که سودان نباید به «یک جنگ فراموش‌شده» تبدیل شود. اقدام فوری برای بازسازی نظام سلامت این کشور از نیازهای حیاتی است.