سقوط جایگاه جهانی دانشگاه‌های دولتی ایران در رتبه بندی سایمگو/ آموزش عالی از رقابت‌های جهانی جا ماند

به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ رتبه‌بندی سایمگو (Scimago Institutions Rankings) یکی از نظام‌های معتبر رتبه‌بندی علمی در سطح جهان است که بر اساس شاخص‌هایی همچون پژوهش، نوآوری و تأثیر اجتماعی به ارزیابی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی می‌پردازد.

نظام رتبه‌بندی سایمگو یا رتبه‌بندی SCImago توسط گروه پژوهشی به همین نام در دانشگاه گرانادا در اسپانیا انجام می‌شود که براساس تعداد مقالات علمی موسسات آموزش عالی کشور‌های مختلف موجود در بانک اطلاعاتی اسکوپوس آنها را ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. این رتبه‌بندی یکی از جدیدترین و جامع‌ترین نظام‌های رتبه‌بندی پژوهشی دانشگاه‌ها و موسسات پژوهش محور در جهان است. اخیراً این نظام رتبه‌بندی دو شاخص جدید عملکردی (نمایه تخصصی و میزان تعالی) را به چهار شاخص قبلی برای ارزیابی دستاورد‌های پژوهشی دانشگاه‌ها افزوده‌است.

شاخص پژوهش (تحقیق)

رتبه‌بندی سایمگو (Scimago Institutions Rankings) برای ارزیابی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی از سه شاخص اصلی و چند زیرشاخص استفاده می‌شود که اولین شاخص پژوهش است که  تاثیر۵۰% دراد. این شاخص نشان‌دهنده عملکرد علمی و پژوهشی دانشگاه‌ها و مؤسسات علمی است؛ سایمگو برای سنجش این شاخص از پایگاه داده اسکوپوس (Scopus) استفاده می‌کند. تعداد مقالات علمی (خروجی) و استنادات علمی و نرمال‌سازی تأثیر علمی همچنین مقالات در مجلات برتر (انتشارات با کیفیت بالا Q۱) و همکاری علمی بین‌المللی؛ مقالات پراستناد و تعداد مقالاتی که شامل ۱۰ درصد پراستنادترین مقالات جهان در حوزه‌های مختلف علمی  از زیر شاخه های مهم این شاخص است.

شاخص نوآوری

شاخص نوآوری ۳۰% تاثیر دارد که این شاخص نشان‌دهنده عملکرد دانشگاه در تولید فناوری، اختراعات و انتقال دانش به صنعت است. این شاخص از داده‌های ثبت اختراعات، تجاری سازی محصولات و همکاری‌های صنعتی استفاده می‌کند. تعداد ثبت اختراعات (اختراعات) و تولید فناوری و دانش کاربردی (Technological Output) و تاثیر بر صنعت (همکاری صنعت)؛ انتقال دانش (Knowledge Transfer) و مقالات بر پتنت (Patent Cited Output) است.

شاخص تاثیر اجتماعی (Societal Impact)

تاثیر اجتماعی ۲۰% تاثیر در رتبه بندی سایمگو دارد؛ این شاخص عملکرد دانشگاه‌ها را از نظر تأثیرگذاری بر جامعه و مشارکت در حل مشکلات اجتماعی ارزیابی می‌کند و تعداد بازدید از سایت دانشگاه (Web Impact)، میزان بازدید از وب سایت رسمی دانشگاه بر اساس داده‌های آلکسا (Alexa) و SimilarWeb.حضور در رسانه‌ها (حضور رسانه‌ای) از زیر شاخه‌های اصلی این رتبه بندی است.

رتبه بندی سایمگو (Scimago) بر پایه سه شاخص اصلی یعنی پژوهش (۵۰%)، نوآوری (۳۰%) و تاثیر اجتماعی (۲۰%) بنا شده است. این رتبه‌بندی بر اساس داده‌های اسکوپوس (Scopus)، ثبت اختراعات (اختراعات) و آلتمتریک (Altmetrics) انجام می‌شود. با توجه به اینکه چه وزنی در رتبه بندی سایت مربوط به پژوهش (تحقیق) است، دانشگاه‌هایی که در زمینه انتشار مقالات باکیفیت (Q۱) و همکاری‌های بین المللی عملکرد بهتری دارند، معمولاً در رتبه بالاتری قرار می‌گیرند. همچنین، دانشگاه‌هایی که در حوزه نوآوری و ثبت اختراعات عملکرد بهتری دارند، در شاخص نوآوری امتیاز بیشتری می‌گیرند؛ اما در سال‌های اخیر، رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران نشان می‌دهد که هم در زمینه پژوهش‌های باکیفیت و هم در تجاری‌سازی دانش ضعیف جدی وجود دارد.

وضعیت دانشگاه‌های دولتی در رتبه بندی سایمگو

بررسی دقیق داده‌های رتبه‌بندی سایمگو نشان می‌دهد که برخی از دانشگاه‌های مهم و برتر کشور با افت شدید جایگاه مواجه شده‌اند. از جمله دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۰۱۹ پله سقوط و دانشگاه شیراز با ۹۲۳ پله سقوط همچنین؛ دانشگاه تربیت مدرس با ۷۳۷ پله سقوط و دانشگاه علم و صنعت ایران با ۵۸۲ پله سقوط؛ دانشگاه صنعتی شریف با ۵۲۴ پله در این رتبه بندی سقوط کردند. این افت رتبه‌ها در حالی اتفاق افتاده که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا در همین بازه زمانی توانسته‌اند جایگاه خود را بهبود بخشند. این موضوع زنگ خطری جدی برای سیستم آموزش عالی و پژوهشی کشور به شمار می‌آید.

علت افت دانشگاه‌های دولتی در رتبه بندی سایمگو

تحلیل عوامل مؤثر بر افت رتبه دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی سایمگو نشان می‌دهد که دلایل مختلفی می‌توانند در این روند نقش داشته باشند. کاهش کیفیت پژوهش‌ها و کاهش بودجه پژوهشی؛ مهاجرت نخبگان و کاهش همکاری‌های علمی بین‌المللی همچنین؛ ضعف مدیریت پژوهشی از دیگر دلایل این سقوط محسوب می‌شود. در ادامه به بررسی روند جهانی تغییر رتبه ۷ دانشگاه برتر ایران در رتبه‌بندی سایمگو طی چهار سال اخیر (۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵) می‌پردازیم که این دانشگاه‌ها شامل دانشگاه تهران، دانشگاه مدرس تربیتی، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران، دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه صنعتی اصفهان هستند.

بررسی جایگاه دانشگاه‌ها از سال ۲۰۲۲تا ۲۰۲۵

در سال ۲۰۲۲، بهترین رتبه در میان این دانشگاه‌ها متعلق به دانشگاه تهران بود که در جایگاه ۷۳۵ جهانی قرار گرفت. این رتبه نشان‌دهنده جایگاه مناسبی در این دانشگاه در سطح بین‌المللی از نظر تولیدات علمی و پژوهشی بود. در همین سال، دانشگاه مدرس آموزشی با رتبه ۱۴۵ جهانی در جایگاه دوم در میان این ۷ دانشگاه قرار گرفت. دانشگاه صنعتی شریف با رتبه ۲۱۴۶، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با رتبه ۲۳۰۱، دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه ۲۴۸۷، دانشگاه شهید بهشتی با رتبه ۳۹۵۳ و دانشگاه صنعتی اصفهان با رتبه ۳۹۷۱ در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

سال ۲۰۲۳ با تغییرات قابل‌توجهی در رتبه‌بندی این دانشگاه‌ها همراه بود. دانشگاه تهران با اندکی کاهش در جایگاه، به رتبه ۷۳۹ جهانی رسید. دانشگاه مدرس آموزشی با رتبه‌بندی به جایگاه ۱۷۹۵ جهانی سقوط کرد. این افت می‌تواند منجر به افزایش افزایش تولیدات علمی، کاهش تأثیرگذاری پژوهش‌ها یا کاهش ارتباطات بین‌المللی شود و در همین سال، دانشگاه صنعتی شریف با کاهش به رتبه ۲۵۴۲، دانشگاه صنعتی امیرکبیر به رتبه ۲۶۷۲، دانشگاه علم و صنعت ایران به رتبه ۲۷۷۷، دانشگاه شهید بهشتی به رتبه ۴۴۱۵ و دانشگاه صنعتی اصفهان به رتبه ۴۳۸۶ رسید. این امتیاز در رتبه‌بندی نشان‌دهنده نیاز به بهبود در شاخص‌های ارزیابی برای رقابت در سطح جهانی است.

همچنین؛ در سال ۲۰۲۴، دانشگاه‌ها تلاش‌های بیشتری برای بهبود رتبه خود انجام دادند. دانشگاه تهران در رتبه ۲۷ جهانی تنزل پیدا کرد، که نشان‌دهنده چالش‌های بیشتری برای این دانشگاه بود. دانشگاه مدرس آموزشی نیز با اندکی بهبود به رتبه ۲۰۱۵ رسید؛ وضعیت برای دانشگاه صنعتی شریف نیز کمی بهبود یافت و به رتبه ۲۰۹۰ رسید. در مقابل، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با کاهش به رتبه ۲۵۹۲ دست یافت. دانشگاه علم و صنعت ایران به رتبه ۲۵۸۸ رسید که نشان‌دهنده بهبود جزئی در عملکرد علمی و پژوهشی این دانشگاه بود. اما در این میان، دانشگاه شهید بهشتی با بهبود چشمگیری به رتبه ۴۱۵۱ رسید، که می‌تواند نشان‌دهنده افزایش‌های علمی یا تقویت ارتباطات بین‌المللی باشد. دانشگاه صنعتی اصفهان نیز با اندکی بهبود به رتبه ۴۳۴۸ دست یافت.

از طرفی؛ در سال  ۲۰۲۵ دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۰۱۹ پله سقوط و دانشگاه شیراز با ۹۲۳ پله سقوط همچنین؛ دانشگاه تربیت مدرس با ۷۳۷ پله سقوط و دانشگاه علم و صنعت ایران با ۵۸۲ پله سقوط؛ دانشگاه صنعتی شریف با ۵۲۴ پله در این رتبه بندی سقوط کردند. این افت رتبه‌ها در حالی اتفاق افتاده که بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا در همین بازه زمانی توانسته‌اند جایگاه خود را بهبود بخشند. زنگ خطری جدی برای سیستم آموزش عالی و پژوهشی کشور به شمار می‌آید.

این افت‌ها می‌توانند منجر به کاهش رتبه علمی با کیفیت، کاهش همکاری‌های بین‌المللی و کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه‌های پژوهشی و فناوری شوند؛ برای بهبود رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایرانی در سطح جهانی، لازم است سیاست‌گذاری‌های لازم برای کیفیت آموزش و پژوهش انجام شود.