این ۵ کشور به مریخ رفتند/ مالک سیاره سرخ چه کسی است؟
به گزارش گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، تا امروز کشور‌های مختلفی مانند ایالات متحده، روسیه، چین، ژاپن، هند، اتحادیه اروپا و حتی امارات اقدام به انجام ماموریت‌های مختلفی برای ارسال کاوشگر به سمت مریخ و رسیدن به سیاره سرخ انجام دادند.
در این میان، اما ایلان ماسک، بنیان‌گذار شرکت اسپیس‌ایکس، در مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های اخیر خود درباره پروژه‌های فضایی و آرزوهایش برای مستعمره‌سازی مریخ صحبت‌های زیادی کرده است.
اما یکی از اظهارات جنجالی او این است که "مریخ جزو خاک آمریکا است". این اظهار نظر، علی‌رغم اهداف بلندپروازانه‌اش، از نظر حقوقی و بین‌المللی غلط است و به طور کامل مغایر با قوانین و معاهدات جهانی مربوط به فضا و اجرام آسمانی می‌باشد.
در این گزارش، به توضیح دلیل غلط بودن این اظهارنظر پرداخته و به بررسی سابقه مأموریت‌های فضایی کشور‌ها و نهاد‌های مختلف برای نشان دادن اهمیت همکاری بین‌المللی در فضا و نقش حیاتی معاهدات بین‌المللی در جلوگیری از هرگونه مالکیت یا حاکمیت بر سیارات مانند مریخ خواهیم پرداخت.
معاهده فضای ماورای جو (Outer Space Treaty)
اولین دلیل اصلی که حرف ایلان ماسک را غلط می‌کند، معاهده فضای ماورای جو است که در تاریخ ۱۰ ژانویه ۱۹۶۷ توسط ۱۰ کشور از جمله ایالات متحده آمریکا به تصویب رسید.
این معاهده اساس‌گذار قوانین مربوط به استفاده از فضا و اجرام آسمانی است و مهمترین نکته‌اش این است که هیچ کشوری نمی‌تواند ادعای مالکیت بر اجرام آسمانی، از جمله سیارات و ماه‌ها، داشته باشد.
بر اساس ماده ۲ معاهده، "فضا و اجرام آسمانی متعلق به هیچ‌کسی نیست و هیچ کشور، سازمان، یا فردی نمی‌تواند مالکیت اجرام آسمانی را ادعا کند. " همچنین در ماده ۱ معاهده آمده است که "فضا باید برای بهره‌برداری صلح‌آمیز و مشترک در اختیار بشریت قرار گیرد. "
این معاهده که امروزه از سوی ۱۱۳ کشور امضا شده است، به وضوح تأکید دارد که سیاره مریخ و سایر اجرام آسمانی برای استفاده و اکتشاف باید به‌طور مشترک و صلح‌آمیز توسط کشور‌های مختلف استفاده شوند و هیچ‌کس نمی‌تواند ادعای مالکیت یا حاکمیت بر آنها داشته باشد.
عدم امکان تصاحب مریخ
همانطور که معاهده فضای ماورای جو می‌گوید، تمامی تلاش‌ها و فعالیت‌های فضایی باید به‌طور مسالمت‌آمیز و در راستای منافع بشریت انجام گیرد. این بدان معناست که کشور‌ها یا سازمان‌های فضایی نمی‌توانند زمین‌سازی یا استقرار خود را به‌عنوان یک شکل از مالکیت بر مریخ اعلام کنند. همچنین، هیچ کشوری یا شرکتی نمی‌تواند برای خود حاکمیت سیاسی، اقتصادی یا قانونی بر مریخ به رسمیت بشناسد. به عبارت دیگر، استفاده از مریخ باید در راستای تحقیقاتی علمی و همکاری‌های بین‌المللی باشد، نه به‌عنوان یک منطقه تصرف‌شده یا تحت سلطه.
پیشینه ماموریت‌های فضایی بین‌المللی
چندین کشور و سازمان فضایی تاکنون به مریخ ماموریت‌هایی ارسال کرده‌اند که همگی تحت پرچم همکاری‌های بین‌المللی و طبق قوانین معاهدات جهانی بوده است. در اینجا به برخی از این مأموریت‌ها اشاره می‌کنیم:
- آمریکا (ناسا): یکی از پیشتازان ماموریت‌های مریخ، ناسا است که بار‌ها مریخ‌نورد‌ها و مدارگرد‌هایی به این سیاره ارسال کرده است. از جمله مهمترین این مأموریت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
"اسپیریت" (Spirit)
"اپورچونیتی" (Opportunity)
"کیوریوسیتی" (Curiosity)
"پرسیورنس" (Perseverance)
تمامی این مأموریت‌ها تحت هدایت و نظارت نهاد‌های بین‌المللی و با همکاری‌های علمی با کشور‌های مختلف انجام شده‌اند.
- اتحادیه اروپا (آژانس فضایی اروپا - ESA): اتحادیه اروپا با ارسال "مارس اکسپرس" به مریخ در سال ۲۰۰۳ نقش مهمی در اکتشاف مریخ ایفا کرده است. این مأموریت همچنین نشان‌دهنده همکاری نزدیک بین کشور‌های اروپایی و نهاد‌های فضایی دیگر بوده است.
- چین (CNSA): چین با ارسال مریخ‌نورد "تنگ‌ژو" (Tianwen-۱) در سال ۲۰۲۱ به مریخ، به جمع کشور‌های موفق در ماموریت‌های مریخی پیوست. این مأموریت نیز جزو پروژه‌های فضایی مستقل چین بود که در سطح بین‌المللی با شفافیت علمی و تحقیقات گسترده به اجرا درآمد.
- هند (ISRO): هند نیز در سال ۲۰۱۳ با موفقیت "مریخ مدارگرد مامبای" (Mangalyaan) را به مریخ ارسال کرد. این مأموریت نخستین تلاش هند برای اکتشاف مریخ بود و دستاورد بزرگی برای کشور به شمار می‌رود.
درحالیکه نیمی از پروژه‌های اکتشافی مریخ در آسیا شامل مأموریت ژاپن در سال ۲۰۰۳ و مأموریت چین در سال ۲۰۱۱ با شکست مواجه شدند، با موفقیت نام هند بعنوان نخستین کشور آسیایی در کنار ناسا، آژانس فضایی اروپا (ESA) و روسیه قرار گرفت که موفق به ارسال کاوشگر به سیاره مریخ شدند.
- امارات متحده عربی: در سال ۲۰۲۰، امارات متحده عربی با ارسال "امید" (Hope) به مریخ به جمع کشور‌های کاوشگر مریخ پیوست. این مأموریت نیز با هدف گسترش همکاری‌های علمی در سطح بین‌المللی و تبادل داده‌های علمی با دیگر کشور‌ها انجام شد.
تمامی این مأموریت‌ها و دستاورد‌ها نشان‌دهنده یک رویکرد بین‌المللی به اکتشاف و تحقیق در مریخ هستند و هیچ‌کدام از این کشور‌ها ادعای مالکیت یا حاکمیت بر مریخ نداشته‌اند.
چالش‌ها و خطرات در صورت ادعای مالکیت
اگر ایلان ماسک یا هر شخص یا کشوری بخواهد به‌طور یکجانبه مالکیت یا حاکمیت بر مریخ را ادعا کند، می‌تواند موجب بروز مشکلات و چالش‌های حقوقی، سیاسی و اجتماعی بسیار بزرگی شود. این اقدام می‌تواند به اختلافات بین کشور‌ها منجر شود و فضای همکاری‌های بین‌المللی در اکتشافات فضایی را تضعیف کند.
همچنین، اگر یک کشور یا سازمان اقدام به تصرف بخشی از مریخ کند، ممکن است با مشکلات قانونی و اخلاقی روبه‌رو شود، زیرا چنین اقدامی می‌تواند به‌طور مستقیم مغایر با اصول حقوق بشر و مقررات بین‌المللی باشد.
در نهایت، باید اذعان کرد که اظهارنظر ایلان ماسک درباره مالکیت آمریکا بر مریخ از نظر حقوقی و قوانین بین‌المللی کاملاً غلط است.
طبق معاهده فضای ماورای جو، هیچ کشوری نمی‌تواند مالکیت یا حاکمیت بر مریخ یا هر سیاره دیگری ادعا کند. مأموریت‌های فضایی کشور‌های مختلف به مریخ همواره در چارچوب همکاری‌های علمی و مطابق با اصول بین‌المللی انجام شده است.
برای پیشبرد اهداف فضایی و استفاده از منابع سیارات دیگر، همکاری‌های بین‌المللی و احترام به حقوق بشر و معاهدات جهانی ضروری است تا اکتشافات فضایی به نفع همه بشریت و به‌طور مسالمت‌آمیز صورت گیرد.