صدر ایستادگی/ نگاهی اجمالی به سرگذشت شهیدان صدر

گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-حسن قشونی؛ اسلام دور رکن اساسی دارد که برای زمین زدن آن کافیست یکی از آن دو مغفول بماند. دو رکن اساسی اندیشه و عمل. اندیشه‌ای که اسلام را در زمان و مکان رشد می‌دهد و عملی که اسلام رشدیافته را در سرتاسر زندگی انسان، جاری می‌کند. ویژگی شهیدان صدر این است که این دو رکن مورد غفلت را تبیین و تکمیل کردند.

سید محمدباقر، صدر اندیشه

در سال ۱۳۵۳ قمری در عراق، یکی از تاریخ سازان امت اسلامی فیلسوف و مرجع تقلید شیعیان که او دارای چندین آثار برجسته من جمله فلسفتنا و اقتصادنا است، مارا تنها یاد سید محمد باقر صدر می‌اندازد. کتاب اقتصادنا به شرح شیوه‌های بانکداری اسلامی می‌پردازد. از جمله فعالیت‌های سیاسی محمدباقر صدر مشارکت در تشکیل حزب الدعوه الاسلامیه و هچنین صدور فتوایی مبنی بر حرام بودن عضویت در حزب بعث عراق است.

کنشگری‌های او سببی شد تا دولت وقت عراق او را دستگیر و آزادی اورا مشروط بر ملزوماتی بدانند:

۱) از فتوای حرمت عضویت در حزب بعث برگردد.

۲) از حزب الدعوه برائت بجوید و فتوایی مبنی برحرام بودن آن بدهد.

۳) انقلاب اسلامی ایران را تایید نکند و آن را مقبول یا مشروع نخواند.

سید محمد باقر صدرکه هیچکدام از این شروط را نپذیرفته بود، در نهایت به همراه خواهرش آمنه صدر معروف به بنت الهدی به دست دولت عراق به شهادت رسید. چنانکه گفته شد یکی از شروط حزب بعث عراق برای آزادسازی شهید صدر تایید نکردن انقلاب اسلامی ایران بود.

صدر در زمان اقامت امام خمینی در نجف روابط نزدیکی با او داشت و جملات معروفی را در توصیف امام فرمود که «در امام خمینی ذوب شوید، همانطور که او در اسلام ذوب شده است.» پس از پیروزی انقلاب اسلامی او کتاب الاسلام یقود الحیاه را در همین راستا مکتوب و اشاراتی به ضرورت وجود حکومت اسلامی که راه گشای شکوفایی استعداد‌های انسانی دانسته، داشته‌اند.

سید محمد باقر قرابت‌های زیادی با پسرعموی خویش موسی صدر داشته و او نیز زاده قم و فرزند آیت الله العظمی سید صدرالدین از مراجع ثلاث و جانشین آیت الله عبدالکریم حائری یزدی، موسس حوزه علمیه قم است. دکتر محمد صادق طباطبایی، خواهرزاده امام موسی صدر، در رابطه با نزدیکی امام موسی و سید محمد باقر اینطور نقل کرده‌اند که «دایی جان شدیدا به سید محمد باقر علاقه‌مند بود.» ایشان را جزو نوادر فقهایی می‌دانست که فقه یعنی چه و عناصر زمان و مکان چه جایگاهی در آن دارند.

شهید سید محمد باقر صدر نیز درباره امام موسی صدر چنین نظری داشت: «آقا موسی در عبادات شخصیتی ممتاز است. در این مدتی که با هم بودیم، به یاد ندارم حتی یک بار نماز شب و تهجدش ترک شده باشد. اگر آقا موسی به سنت حوزه پایبند و در نجف باقی مانده بود بدون شک مرجع مطلق و بلا منازع شیعه می‌شد.»

امام موسی، صدر عمل

همانطور که روشن است، امام موسی صدر بیشتر اهل حرکت بود تا یکجانشینی و نظاره کردن وقایع. به همین منظور او راهی لبنان شد. او در لبنان تمام همت خود را گماشت تا بتواند مجلسی قانونی برای شیعیان آن کشور تشکیل دهد. بعد از شکل گرفتن مجلس، امام موسی صدر به دنبال درست کردن سازمانی به نام «حرکه المحرومین» بود و هدف او از این کار تربیت نیروی انسانی کارآمد، با ایمان و جان برکف برای مبارزه با دشمنان اسلام بود.

او که توانسته بود سازمان‌های اداری، تشکیلاتی و عقیدتی خود را با موفقیت کامل راه اندازی کند و با مشارکت و همراهی پرشور مردم پایه‌های این سازمان‌ها روز به روز مستحکم‌تر شود، حالا باید به دنبال تشکیل ارتشی می‌بود که بتواند از تمامیت ارضی و همچنین امنیت لبنان محافظت کند، چرا که ارتش‌های احزاب دیگر فاقد قدرت لازم برای رویارویی با دشمنان بودند و به سادگی شکست می‌خوردند. در اینجا بود که او به فکر تشکیل سازمانی نظامی که افراد آن با داشتن آگاهی‌های سیاسی، مذهبی و نظامی، پاسدار مرز‌های عقیده و نظام باشند و به همین منظور او سازمان «افواج مقاومت لبنان» یا همان سازمان «امل» را پایه گذاری کرد که بعد‌ها از دل آن حزب‌الله و حماس برخاستند.

در اینجا به یکی از سخنان آن بزرگوار می‌پردازیم: «جنگ ما با اسرائیل جنگ با یک مجموعه از انسان‌ها نیست، بلکه این جنگ در واقع نبردی است با فساد و انحراف و ستم و اندیشه تبعیض نژادی که اساس تفکر آنان است؛ گر می‌پندارید که شما دوستان خدا هستید، نه مردم دیگر. این است مصیبت ما. مصیبت اینجاست که آنان خود را اولیا و دوستان خدا می‌دانند و دیگران را نه، این نکته اساسی است.»

درنهایت امام موسی صدر طی سفری به لیبی در شهریور ۱۳۵۷ مفقود شد و هرگز بازنگشت. تحقیقات فروان نشان می‌دهد که عملیات ربودن وی با عاملیت مستقیم رژیم قذافی و همدستی برخی محافل مهم قدرت در منطقه غرب آسیا اجرا شد.

*حسنی قشونی، دانشجوی کارشناسی علوم‌سیاسی دانشگاه تهران

*انتشار یادداشت‌ها به معنای تأیید تمامی محتوای آن توسط «خبرگزاری دانشجو» نیست و صرفاً منعکس کننده نظرات گروه‌ها و فعالین دانشجویی است.