طرح «ماپ» در «کیاکلا»؛ الگویی برای کاهش آلودگی زباله‌ها / تقویت مسئولیت اجتماعی با تفکیک پسماندها

به گزارش گروه استان‌ها خبرگزاری دانشجو، عارف آهنگر جوانی دغدغه‌مند با طراحی و اجرای طرح مدیریت اجتماعی پسماند (ماپ)، نه‌تنها فرهنگ تفکیک زباله از مبدأ را در میان شهروندان نهادینه کرده، بلکه راهی نو برای حفظ محیط‌زیست و ارتقای کیفیت زندگی گشود.

طرح مدیریت اجتماعی پسماند (ماپ) زاییده ذهن عارف آهنگر است که از انباشت زباله‌ها در طبیعت مازندران و پیامد‌های زیست‌محیطی آن به ستوه آمده بود.

وی در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دانشجو در مازندران اظهار داشت: وقتی دیدم زباله‌ها چگونه جنگل‌ها، رودخانه‌ها و سواحل مازندران را آلوده می‌کنند، تصمیم گرفتم راه‌حلی پیدا کنم که نه‌تنها مشکل را حل کند، بلکه مردم را به مشارکت فعال تشویق کند.

این طرح از سال ۱۴۰۲ با همکاری شهرداری کیاکلا، دهیاری‌های محلی و حمایت برخی مسئولین استانی آغاز شد.

ماپ بر سه محور اصلی استوار است: آموزش عمومی برای تغییر نگرش شهروندان، ایجاد زیرساخت‌های محلی برای تفکیک و بازیافت زباله، و جلب مشارکت فعال جامعه.

آموزش‌های خانه‌به‌خانه، توزیع سطل‌های مخصوص تفکیک زباله، راه‌اندازی ایستگاه‌های بازیافت و برنامه‌های تشویقی برای خانوارها، از جمله اقدامات کلیدی این طرح بوده‌اند.

نتیجه این تلاش‌ها، افزایش چشمگیر نرخ تفکیک زباله و کاهش قابل‌توجه حجم پسماند‌های ارسالی به محل‌های دفن بوده است.

طرح ماپ در کمتر از دو سال، دستاورد‌هایی خیره‌کننده به ارمغان آورده است. بر اساس گزارش‌های رسمی شهرداری کیاکلا، نرخ تفکیک زباله از مبدأ از ۵ درصد در سال ۱۴۰۱ به بیش از ۳۰ درصد در سال ۱۴۰۴ افزایش یافته است همچنین حجم زباله‌های ارسالی به محل‌های دفن زباله ۲۰ درصد کاهش پیدا کرد که این دستاورد‌ها در ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی قابل‌بررسی هستند.

مازندران به دلیل موقعیت گردشگری و حجم بالای زباله‌های تولیدی، سال‌هاست با چالش‌های زیست‌محیطی جدی مواجه است؛ شیرابه‌های سمی ناشی از زباله‌های مخلوط به آب‌های زیرزمینی و رودخانه‌ها نفوذ کرده و اکوسیستم منطقه را به خطر انداخته‌اند؛ طرح ماپ با ترویج تفکیک زباله‌های‌تر (مانند پسماند‌های غذایی) و خشک (مانند پلاستیک، کاغذ، شیشه و فلز)، تولید شیرابه را به حداقل رسانده و از آلودگی منابع آب و خاک جلوگیری کرده است.

عارف آهنگر درباره این طرح تأکید می‌کند: تفکیک زباله از سوی هر خانواده، به حفظ رودخانه‌ها و جنگل‌های مازندران کمک می‌کند.

علاوه بر این، کاهش حجم زباله‌های ارسالی به محل‌های دفن، فشار بر سایت‌های غیراستاندارد پسماند را کاهش داده و عمر مفید این سایت‌ها را افزایش داده که این امر به‌ویژه در شهر‌های کوچک مانند کیاکلا، که فاقد زیرساخت‌های پیشرفته برای دفن بهداشتی زباله هستند، اهمیت بسزایی دارد.

یکی از نقاط قوت طرح ماپ، ایجاد ایستگاه‌های بازیافت محلی است که امکان جمع‌آوری زباله‌های خشک را فراهم کرده‌اند تاکنون بیش از ۵۰۰ تن زباله خشک، شامل پلاستیک، کاغذ، شیشه و فلزات، به کارگاه‌های بازیافت در جویبار و شهر‌های اطراف ارسال شده است. این اقدام نه‌تنها هزینه‌های حمل‌ونقل زباله به محل‌های دفن را کاهش داده، بلکه با ایجاد فرصت‌های شغلی در حوزه جمع‌آوری و بازیافت زباله، به رونق اقتصاد محلی کمک کرده است.

به گفته مسئولین محلی، طرح ماپ توانسته برای بیش از ۲۰ نفر به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد کند که این فرصت‌های شغلی، به‌ویژه برای جوانان بیکار منطقه، امیدی تازه برای توسعه اقتصادی پایدار به ارمغان آورده است.

یکی از کارگران ایستگاه بازیافت می‌گوید: این کار نه‌تنها درآمد خوبی برایم دارد، بلکه حس می‌کنم با بازیافت زباله، به طبیعت کمک می‌کنم و کاهش زباله‌های رها شده در معابر، کوچه‌ها و طبیعت اطراف کیاکلا، خطر شیوع بیماری‌های مرتبط با پسماند را به حداقل رسانده و کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشیده است.

پیش از اجرای طرح ماپ، انباشت زباله‌ها در برخی نقاط شهر، منظره‌ای نازیبا ایجاد کرده و مشکلات بهداشتی به همراه داشت، اما امروز، با مشارکت شهروندان در تفکیک زباله، کیاکلا چهره‌ای پاک‌تر و سالم‌تر به خود گرفته است. یکی از ساکنان محلی گفت: قبلاً زباله‌ها همه‌جا پراکنده بودند، اما حالا با تفکیک زباله، شهرمان تمیزتر و زندگی‌مان بهتر شده است.

طرح ماپ با تمرکز بر آموزش، توانسته است نگرش شهروندان را نسبت به مدیریت پسماند تغییر دهد. برنامه‌های آموزشی در مدارس، مساجد، محافل محلی و حتی از طریق شبکه‌های اجتماعی، کودکان، جوانان و خانواده‌ها را به مشارکت در تفکیک زباله ترغیب کرده است. کودکان به‌عنوان سفیران بازیافت، نقش مهمی در انتقال این فرهنگ به خانواده‌ها ایفا کرده‌اند.

یکی از دانش‌آموزان ۱۳ ساله کیاکلا گفت: در مدرسه یاد گرفتیم که تفکیک زباله چقدر مهم است. حالا به مادرم کمک می‌کنم تا زباله‌های‌تر و خشک را جدا کنیم.

این اقدامات نه‌تنها آگاهی عمومی را افزایش داده، بلکه حس مسئولیت‌پذیری اجتماعی را در میان شهروندان تقویت کرده و تفکیک زباله را به بخشی از فرهنگ روزمره تبدیل کرده است؛ برای بررسی ابعاد گسترده‌تر طرح ماپ و امکان گسترش آن به دیگر مناطق، با مسئولین استانی و محلی گفت‌و‌گو کردیم.

عُزیر عابسی مدیر گروه آموزشی محیط زیست دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل، طرح ماپ را نمونه‌ای برجسته از مدیریت مشارکتی پسماند توصیف کرد: این طرح نشان داد که با جلب مشارکت مردم، آموزش هدفمند و ایجاد زیرساخت‌های ساده، اما مؤثر، می‌توان چالش‌های بزرگ پسماند را مدیریت کرد. با این حال، برای اجرای آن در مقیاس استانی یا ملی، نیاز به سرمایه‌گذاری در صنایع بازیافت و حمایت مالی دولت است.

وی همچنین به اهمیت توسعه فناوری‌های نوین در مدیریت پسماند اشاره کرد.

روح‌الله اشرفی‌امیری، مدیر پسماند شهرداری ساری، بر ضرورت یکپارچگی در مدیریت پسماند تأکید کرد: «طرح ماپ نشان داد که تفکیک زباله از مبدأ می‌تواند فشار بر سیستم‌های جمع‌آوری و دفن زباله را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. ما باید به سمت تجمیع سایت‌های پسماند و استفاده از فناوری‌هایی مانند زباله‌سوز‌های استاندارد حرکت کنیم تا اثربخشی طرح‌هایی مانند ماپ را افزایش دهیم.»

محمد مدانلو فرماندار جویبار نیز از موفقیت طرح ماپ سخن گفت: کیاکلا به الگویی برای مدیریت پسماند در مازندران تبدیل شده است. تفکیک زباله از مبدأ اکنون یکی از اولویت‌های اصلی ماست و برنامه‌هایی برای گسترش این طرح به روستا‌های منطقه داریم. ماپ نشان داد که با اراده و همکاری، می‌توان به نتایج بزرگی دست یافت.

با وجود دستاورد‌های چشمگیر، طرح ماپ با موانعی مانند کمبود صنایع بازیافت محلی، نیاز به آموزش مداوم، مقاومت برخی شهروندان و محدودیت‌های مالی مواجه است که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق هستند؛ مازندران فاقد زیرساخت‌های کافی برای بازیافت زباله‌های شیشه، فلز و برخی انواع پلاستیک است و این امر باعث می‌شود زباله‌های خشک به استان‌های دیگر مانند گلستان ارسال شوند که هزینه‌بر و زمان‌بر است.

علاوه بر آن، تغییر فرهنگ عمومی در زمینه تفکیک زباله نیازمند برنامه‌های آموزشی مستمر است و بدون تداوم این برنامه‌ها، ممکن است مشارکت عمومی کاهش یابد. اجرای طرح ماپ در مقیاس بزرگ‌تر نیازمند بودجه‌ای پایدار است. در حال حاضر، این طرح بیشتر از طریق حمایت‌های محلی تأمین مالی می‌شود که برای گسترش آن کافی نیست.

رفع این موانع و تقویت و گسترش طرح ماپ به تخصیص بودجه‌های دولتی، گسترش برنامه‌های آموزشی، ارائه مشوق‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و همکاری با بخش خصوصی نیاز دارد؛ طرح مدیریت اجتماعی پسماند (ماپ) در کیاکلا، بیش از یک پروژه محلی است؛ این طرح، نمادی از قدرت ابتکار، مشارکت مردمی و اراده برای تغییر است.

ماپ با کاهش زباله‌های ارسالی به محل دفن، افزایش نرخ بازیافت، بهبود بهداشت عمومی و تقویت حس مسئولیت اجتماعی، کیاکلا را به پیشگام مدیریت نوین پسماند در ایران تبدیل کرده است؛ موفقیت این طرح نشان داد که حتی در شهر‌های کوچک با منابع محدود، می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق و جلب مشارکت مردم، به نتایجی بزرگ دست یافت که با حمایت مسئولین استانی و ملی و رفع چالش‌های موجود، مدل ماپ می‌تواند به دیگر شهر‌ها و روستا‌های مازندران و ایران گسترش یابد و راه را برای آینده‌ای پاک‌تر، سالم‌تر و پایدارتر هموار کند.