اعتماد خاورمیانه به آمریکا با ورود به جنگ ایران از بین رفت/ کشور‌های عربی به دنبال میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن

گروه بین‌الملل خبرگزاری دانشجو؛ فارن افرز در یک گجزارش تحلیلی نوشت که در آغاز سال جاری میلادی، کشورهای عربی خلیج فارس در موقعیتی استراتژیک و اقتصادی مطلوب قرار داشتند. با پشت‌سر گذاشتن بحران انرژی ناشی از پاندمی کرونا، ذخایر ارزی این کشورها تقویت شد و نقش آن‌ها در بازار جهانی انرژی  به‌ویژه در صادرات گاز طبیعی مایع توسط قطر برجسته‌تر شد.

در سال‌های اخیر، این کشورها توانسته‌اند میان قدرت‌های جهانی مانند چین، روسیه و ایالات متحده تعادل برقرار کنند و در عین حال، روابط خود با رقبای منطقه‌ای همچون ایران و ترکیه را نیز به‌نحو مؤثری مدیریت کرده‌اند.

کشورهای خلیج فارس تلاش داشتند با تکیه بر منابع انرژی، ثبات داخلی و موقعیت جغرافیایی خود، به اقتصادهای پس از نفت تبدیل شوند. اما وقوع جنگ ایران و اسرائیل در ژوئن ۲۰۲۵، بسیاری از این برنامه‌ها را مختل کرد.

در جریان این جنگ دوازده‌روزه، آمریکا نیز وارد درگیری شد و تأسیسات هسته‌ای ایران را هدف قرار داد. ایران نیز در واکنش، موشک‌هایی به سمت پایگاه‌های منطقه‌ای شلیک کرد؛ حملاتی که بخشی از آن در آسمان قطر رهگیری و منهدم شد.

این اتفاقات نشان داد که حتی روابط نزدیک با دولت ترامپ نیز نتوانست کشورهای خلیج فارس را از پیامدهای جنگ نجات دهد و باور عمومی در منطقه درباره میزان نفوذ واقعی آن‌ها بر سیاست‌های آمریکا را به چالش کشید.

تشدید تنش‌ها؛ آینده نامطمئن امنیت خاورمیانه

اگرچه حملات آمریکا و اسرائیل تأثیراتی بر برنامه هسته‌ای ایران داشت، اما ایران احتمالاً بیش از پیش مصمم به دستیابی به بازدارندگی هسته‌ای خواهد بود تا از خود در برابر حملات آتی دفاع کند.

ایران همچنین نشان داد که هم توانایی دارد و هم اراده دارد تا به حملات نظامی و دفاع از خود دست بزند. این موضوع برای کشورهای خلیج فارس زنگ خطر مهمی بود؛ به‌ویژه آن‌که هیچ‌کدام از آن‌ها، از جمله قطر، عربستان و امارات، در پی این درگیری نبودند.

برخلاف تحلیل آمریکا و اسرائیل، کشورهای منطقه بر این باورند که ایران هنوز یک بازیگر مؤثر و و شکست‌ناپذیر است، نه منزوی و تضعیف‌شده.

با نبود نقش مؤثر از سوی اروپا و افزایش شکاف میان قدرت‌های جهانی، کشورهای خلیج فارس اکنون باید خود را به‌عنوان میانجی‌گرانی معتبر در منازعه ایران، آمریکا و اسرائیل معرفی کنند.

بی‌ثباتی مداوم می‌تواند برای این کشورها عواقب سنگینی داشته باشد:

کاهش سرمایه‌گذاری خارجی

تهدید مستقیم به صادرات نفت و گاز

ایجاد تصویر منفی از امنیت منطقه

در این شرایط، ایفای نقش میانجی‌گری فعالانه نه‌تنها برای ثبات منطقه حیاتی است، بلکه برای منافع راهبردی اقتصادی خلیج فارس نیز ضروری است.

تغییر رویکرد خلیج فارس نسبت به ایران

در گذشته، برخی کشورهای عربی خواهان نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران بودند. اما با افزایش بی‌اعتمادی به آمریکا آن‌ها در رویکرد خود تجدیدنظر کردند.

نمونه بارز این تغییر، توافق ایران و عربستان با میانجی‌گری چین در مارس ۲۰۲۳ بود؛ توافقی که اگرچه بیشتر نمادین بود، اما بهترین وضعیت روابط دو کشور طی ۲۰ سال اخیر را رقم زد.

همچنین، خودداری خلیجی‌ها از پیوستن به کارزار نظامی آمریکا علیه انصارالله در یمن و دریای سرخ، نشانه‌ای دیگر از استقلال عمل رو‌به‌رشد کشورهای عربی خلیج فارس در سیاست خارجی است.

پیامدهای جنگ اخیر برای دیپلماسی منطقه‌ای

تمام کشورهای خلیج فارس  حتی امارات و بحرین که روابط دیپلماتیک با اسرائیل دارند  حملات اسرائیل به ایران را محکوم کردند. عربستان سعودی آن را تجاوزی آشکار خواند و عمان نیز رژیم اسرائیل را به تخریب روند مذاکرات متهم کرد.

نکته مهم اینجاست که رهبران خلیج فارس فعالانه در تلاش بودند تا از وقوع این جنگ جلوگیری کنند. آن‌ها هم از طریق دیپلماسی مستقیم با ایران، و هم از طریق فشار به آمریکا تلاش کردند راهی برای بازگشت به میز مذاکره باز شود.

کشورهای عربی منطقه به ترامپ اعتماد کرده بودند تا از درگیری‌های منطقه‌ای جلوگیری کند. اما با پیوستن آمریکا به جنگ، این اعتماد به‌شدت آسیب دید. در حالی که ترامپ در ابتدا گام‌هایی برای آتش‌بس در غزه و تعامل دیپلماتیک با ایران برداشت، در نهایت به سیاست فشار نظامی بازگشت.

کشورهای عربی با وجود ناامیدی، از محکومیت آشکار آمریکا خودداری کردند تا رابطه امنیتی خود با واشنگتن را حفظ کنند.

گزینه‌های روی میز ایران

ایران همچنان می‌تواند تنش‌ها را افزایش دهد:

حمله به پایگاه‌های آمریکا در منطقه

تهدید صادرات نفت از طریق تنگه هرمز

حمله به زیرساخت‌های کشورهای خلیج فارس

در سوی دیگر، اسرائیل نیز رویکردی تهاجمی در سراسر منطقه در پیش گرفته است و از حمایت بدون قید و شرط آمریکا برخوردار است. این مسئله موجب نگرانی شدید کشورهای خلیج فارس شده است.

در شرایطی که بسیاری از بازیگران جهانی مشروعیت خود را به‌عنوان میانجی از دست داده‌اند، اکنون تنها کشورهای خلیج فارس هستند که می‌توانند گفت‌وگو میان ایران و آمریکا را احیا کنند.

 مزیت‌های این کشورها برای ایفای این نقش:

محکومیت حملات اسرائیل و آمریکا، بدون جانبداری آشکار

نقش قطر در پایان جنگ و اعتبار سیاسی در تهران

روابط سنتی عمان با ایران به‌عنوان میانجی بی‌طرف

نفوذ عربستان و امارات در واشنگتن

میانجی‌گری موفق کشورهای عربی خلیج فارس می‌تواند نه‌تنها مانع جنگ‌های آینده شود، بلکه امنیت اقتصادی، ژئوپلیتیک و سیاسی این کشورها را نیز برای دهه‌های آینده تضمین کند.اگر خلیج فارس بتواند میان ایران و آمریکا پل بزند، از آشوب به فرصت خواهد رسید.