رسانه ملي و نقش آن در توليد ملي

گروه فرهنگي «خبرگزاري دانشجو»؛ علي‌اكبر رحمتي؛ به نظر مي رسد براي تحقق شعار سال «توليد ملي؛ حمايت از كار و سرمايه ايراني» فرهنگ سازي در جامعه و تلاش براي اصلاح فرهنگ مصرف كنوني حاكم بر مردم (كه مهم ترين ضلع مثلث مورد اشاره رهبر معظم انقلاب هستند) از روش هاي تاثيرگذار و اساسي است.

بي شك رسانه ها يكي از ابزارهاي مهم فرهنگ سازي در جوامع هدف خود هستند، هر چند اين تاثيرگذاري تام نيست اما به هر حال وزن آن در ميان عوامل ديگر بيشتر است.

 

در كشورمان (آنچنان كه برخي آمارها و البته مشاهدات نشان مي دهد) ميزان بهره گيري از تلويزيون، بسيار بيشتر از ساير رسانه ها (مانند مطبوعات و اينترنت) است و تلويزيون، در كنار خانواده، مدرسه و گروه موسوم به دوستان، نقش بارزي در اجتماعي شدن افراد و فرهنگ سازي و اصلاح آن دارد؛ وسيله اي القاگر كه اينك علاوه بر كاركرد فرهنگ سازي، با كاركردهاي متعدد ديگر از جمله برجسته سازي، آموزشي و تفريح و سرگرمي و... نقش مهمي در جامعه ايفا مي كند.

در اين نوشتار تلاش مي شود به صورت مصداقي به جايگاه رسانه ملي در تحقق شعار سال پرداخته شود.

افزايش بيش از حد پخش«آگهي هاي بازرگاني» در سال هاي اخير، كه خروجي آن نشان مي دهد ظاهرا نظارت خاصي هم بر روي آن نيست، تبعات منفي زيادي را در پي داشته است.  پخش گاه و بي گاه و بيش از حد اين آگهي ها سبب شده كه از يك سو، مخاطبين رسانه ملي، به صورت كلي نگاه خوشايندي به آنچه كه «پيام بازرگاني» خوانده مي شود، نداشته باشند و از سوي ديگر با توجه به تكرار زياد و پخش آنها در زمان هاي پربيننده تلويزيون، عملا تحت تاثير اين آگهي ها قرار بگيرند.

ذكر اين نكته مهم، دو نكته ذيل را  به ذهن متبادر مي سازد:

نخست آنكه هر چند پيش و ميان اكثر برنامه هاي رسانه ملي (كه لااقل از نظر مخاطب، زمان زيادي را به خود اختصاص مي دهد)، «پيام هاي بازرگاني» پخش مي شود، اما هزينه متفاوت اين پيام ها در زمان هاي مختلف پخش و بالا بودن آن در ساعت هاي پربيننده (مانند زمان پخش سريال هاي شبانه و يا فوتبال) سبب مي شود كه عملا به جز بانك ها و برخي محصولات خاص، ساير شركت هاي داخلي، توان حضور در زمان هاي پربيننده را نداشته باشند، هر چند اين روزها روند رو به رشد پخش تبليغات محصولات خارجي متوقف شده است، اما به هر حال وجود اين رويه در گذشته عملا سبب گسترش ترويج و در نتيجه مصرف كالاهاي خارجي در كشور شد.

دوم آنكه در چنين فضايي، راه اندازي شبكه بازار (كه چندي است آنچنان كه گفته مي شود با هدف حمايت از توليد ملي راه اندازي شده است) اگر چه تلاشي است مثبت و قابل تقدير براي حمايت از كالا و سرمايه ايراني، اما با توجه به ساختار اين شبكه كه ظاهرا بر اساس همان آگهي هاي بازرگاني، بنا شده است و همچنين با توجه به آن نگاه كلي منفي نسبت به اين موضوع كه پيش تر اشاره شد، به نظر نمي رسد كه چندان بتواند تاثيرگذار باشد، لذا همان طور كه ذكر شد اگر قرار است رسانه ملي در قالب پخش تبليغات، به شيوه اي موثر از توليدات داخلي حمايت كند (كه اگر بگوييم وظيفه ذاتي آن است، گزافه نگفته ايم) مي بايست اين حمايت، در تمامي شبكه ها و به ويژه در ساعات پر بيننده تلويزيون صورت گيرد.

البته ذكر اين نكته نيز ضروري است كه به هر حال بخشي از هزينه هاي مورد نياز رسانه ملي از اين طريق تامين مي شود و اگر قرار است رسانه ملي با كنار گذاشتن كالاهاي خارجي و كاهش قيمت پخش آگهي براي كالاهاي داخلي، به نوعي از اين كالاها حمايت كند، بديهي است كه مي بايست بودجه دولتي آن افزايش يابد.

اما يكي از ظرفيت هاي مهم رسانه ملي كه در سال هاي اخير به شكل نسبتا قابل قبولي تقويت هم شده است، رسانه هاي برون مرزي آن است، به هر حال پر واضح است كه بخش مهمي از حمايت از توليد ملي، حمايت از صادرات كالاهاي ايراني است هر چند دستگاه هاي زيادي، هر يك به فراخور ماموريت خود، در اين زمينه وظايفي دارند و مي بايست موانع موجود (و به تعبير برخي سنگ اندازي) صادراتي را رفع نمايند، اما از نقش مهم رسانه در اين زمينه نيز نبايد غفلت كرد و مي بايست از آن براي تبليغات و معرفي كالاهاي ايراني به جوامع هدف سود جست.

هر چند از نگاه نگارنده اين سطور، لزوم مصرف كالاهاي داخلي و همچنين ترويج آن، امري اظهر من الشمس است (اگر با نگاه تكليف مداري به سخنان مقام معظم رهبري بنگريم)؛  اما ذكر اين نكته مهم نيز ضروري است كه ترغيب بينندگان به مصرف كالاهاي داخلي، نبايد با ترويج مصرف گرايي خلط شود، هم پرهيز از تجمل گرايي و مصرف گرايي و هم مصرف كالاهاي داخلي، هر دو زير مجموعه هاي مهمي از اصلاح الگوي مصرف هستند كه متاسفانه حداقل در صحنه عمل رسانه ملي كمتر به آن توجه مي شود.

تحقق اين مهم بيش از آنكه با برگزاري گفت و گوهاي خبري و تهيه گزارش و يا ساخت سريال هايي با همين نام و موضوع، ممكن شود؛ با توجه به آن، در تمام برنامه ها و به ويژه سريال ها و فيلم هاي تلويزيوني امكان پذير مي گردد، در واقع در كنار آنكه تلويزيون، مردم را براي اصلاح الگوي مصرف اقناع كند؛ مي بايست با پنهان كردن اين نكته در درون اين برنامه ها، آن را به آنان القا نيز نمايد.

متاسفانه نگاه اكثر سريال هاي تلويزيوني به وضعيت مالي و معيشتي جامعه، نگاهي دو قطبي (يا بسيار ثروتمند و يا بسيار فقير) است. قطب نخستِ مادي تلويزيون، انساني آرماني (با نگاه مادي) را به تصوير مي كشد، شخصيت مصرف زده اي كه وقتي در جايگاه قهرمان فيلم قرار مي گيرد، با توجه به غريزه رفاه طلبي انسان، اكثريت جامعه تلاش مي كنند خود را به وي نزديك نمايند، افراد ناخودآگاه خود را به جاي اين شخصيت قرار مي دهند و رفتارهاي وي را تقليد مي كنند. 
 

يقينا نگاه دوقطبي موجود در سريال ها، منجر به ترويج هر چه بيشتر لوكس گرايي و مصرف گرايي و البته مصرف كالاهاي خارجي خواهد شد. توجه به اين نكته مهم ضروري است كه «دادن پيام هاي گوناگون بايد جرياني انجام بگيرد و به شكل يك روند دربيايد، مقطعي وموردي فايده اي ندارد...  ممكن است گاهي ما پيام هاي متناقض بدهيم. مثلا از يك طرف درباره عدالت اجتماعي برنامه خيلي خوبي توليد مي كنيد؛ اما از آن طرف در خلال يك برنامه ديگر، عملا عدالت اجتماعي را نقض مي كنيد! اين درست نيست؛ بايد آهنگ كلي برنامه ها يكي باشد و در بين آنها تناقض ديده نشود. در مقوله عدالت اجتماعي فيلم ها و سريال هايي ساخته مي شود كه غالبا خانه هاي مورد استفاده شخصيت هاي اين فيلم ها، اعياني و اشرافي است! واقعا وضع زندگي مردم ما اين طوري است؟... اين كار چه لزومي دارد؟.... تبليغات رسانه اي و گاهي تبليغ هاي خيلي پررنگ كه مردم را به طرف مصرف گرايي سوق مي دهد، با برنامه هايي كه فرضا شما ساخته ايد تا مصرف گرايي را تقبيح كنيد، عملا در تناقض است؛ با هم هماهنگ نيست.» (مقام معظم رهبري- در ديدار رئيس و مديران سازمان صدا و سيما 11/9/83)

روش ديگري كه مي توان از آن براي فرهنگ سازي مصرف كالاي داخلي و ايجاد يك جريان و روند در اين مسير بهره جست، توليد و پخش گزارش ها و گفت و گوهاي خبري است، هر چند مخاطب برنامه هايي از اين دست (به ويژه گفت و گوهاي خبري)، اصطلاحا خاص هستند؛ اما به هر حال اين گروه خاص، بخش تاثيرگذار جامعه محسوب مي شوند.

 

اين ادعا از آن روست كه بينندگان اين برنامه ها، از آنجايي كه عموما جزء فرهيختگان جامعه مي باشند، معمولا مرجع (رهبر) فكري و عملي(رفتاري) افراد ديگر نيز به حساب مي آيند كه آموزش و اقناع آنها و يا حداقل ايجاد دغدغه در آنان، تا حدودي به معناي آموزش و اقناع افراد ديگري نيز خواهد بود. كاركرد ديگر گفت و گوها و به صورت كلي تر بخش هاي خبري، مطالبه گري از مسئولان است.

 

مطالبه رسانه ملي از مسئولان براي حمايت و مصرف كالاهاي داخلي در دستگاه هاي دولتي، علاوه بر كمك به تحقق شعار سال، منجر به برجسته سازي هر چه بيشتر آن و تبديل موضوع به مطالبه مردمي نيز خواهد شد. توليد برنامه هايي مشابه سرزده ( كه در بخش خبري 20:30 پخش مي شود) درباره شعار سال و ميزان حمايت از كالاهاي داخلي در دستگاه هاي مسئول (و يا كلي تر در همه بخش هاي جامعه)، مي تواند موضوع را در طول سال، موضوع روز و به اصطلاح داغ نگه دارد.

جنبه مهم ديگر حمايت از توليد ملي، حمايت از اختراعات مخترعان كشور است. يكي از دغدغه هاي ثابت و متاسفانه حل نشده مخترعان و مبتكران كشور، به دست آوردن فرصتي براي صنعتي سازي محصولات خود است. به نظر مي رسد نياز است برنامه هاي ثابتي براي معرفي ابتكارات و  اختراعات كاربردي داخلي توليد شود. اين امر، علاوه بر آنكه روحيه عزت و اعتماد به نفس و تلاش بيشتر براي خودكفايي را به جامعه تزريق مي نمايد، سبب بازاريابي براي اين كالاها نيز خواهد شد.

 

در اين نوشتار تلاش كرديم تا به صورت مصداقي در مورد اقدامات لازم در سال جاري در جهت تحقق منويات مقام معظم رهبري سخن گوييم، اما بي شك رسيدن به اين سر منزل بدون تغيير نگاه آماري و گزارشي مسئولان (از جمله مسئولان رسانه ملي) به نگاه تكليف گرايانه و مسئولانه به سخنان معظم له امكان پذير نخواهد شد.