سنگری: هیچ جلوه ای از زندگی نیست که در کربلا نباشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، نشست تخصصی ظرفیت های داستانی واقعۀ عاشورا عصر امروز با حضور دکتر محمدرضا سنگری، نویسنده و پژوهشگر عرصۀ ادبیات و عاشورا؛ صادق کرمیار، نویسنده کتاب نامیرا و یاسین حجازی، مصحح کتاب آه در محل سرای داستان برگزار شد.

اولین سخنران این نشست سنگری بود که ظرفیت های داستانی واقعۀ عاشورا را بر شمرد.

متن ذیل صحبت های کامل سنگری در این نشست است:

روایت های مختلف از قرآن تلاوت کردن امام حسین بر روی نیزه

یک نکته بسیار آشنا که شما همگی آن را شنیده اید، این است که وقتی سر امام را بر نیزه کردند، در روایات اشاره شده است که بر روی نی قرآن تلاوت می کرد. چند آیه در روایت اشاره شده است. یکی از این آیات آیه ای از سورۀ کهف است: «ام حسبت ان اصحاب الکهف و الرقیم کانوا من آیاتنا عجبا» معروف است که شگفت ترین سوره قرآن، سورۀ کهف است زیرا در آن داستان های مهم و بسیاری وجود دارد. معروف ترینش که همین داستان اصحاب کهف است و داستان هایی همچون ذوالقرنین و رقیم و ... نیز از دیگر داستان های این سوره است. در روایات وارد شده زمانی که امام حسین این آیه را تلاوت فرمود، فردی که پای نیزه ایستاده بود می گوید داستان شما، بسیار شگفت انگیز تر از کهف و رقیم است. با این اتفاق هم خود امام حسین (ع) می گوید ماجرای ما ظرفیت داستانی بالایی دارد و هم افرادی که پای نیزه هستند این امر را ثابت می کنند.

هیچ گاه فکر تکراری بودن قصۀ عاشورا نباید بود

واقعۀ عاشورا چند ویژگی دارد. هیچ گاه فکر تکراری بودن قصۀ عاشورا نباید بود. شما می بینید که هرسال به روضه می روید، ماجراهای عاشورا برای شما تازه است.برای من که چنان است که هرگاه داستان تیر حرمله را می شنوم می گویم ای کاش تیرش به خطا برود، اما داستان های دیگر این چنین نیستند و با یک بار خواندن تکراری می شوند. ضمنا واقعۀ عاشورا ظرفیت های بسیاری برای داستان پردازی دارد. بعضی از این ظرفیت ها را امروز برایتان می گویم. یکی از این ظرفیت ها، ظرفیت خود حادثۀ شگرف کربلا است. از آغاز آن تا متن حادثه و تا ادامۀ آن. بسیاری از داستان ها وجود دارند که پس از خود واقعه ادامه ای ندارند که بتوان از آن استفاده کرد اما حادثۀ عاشورا از این جنبه ظرفیت بسیار بالایی دارد.

ظرفیت‌های پنهانی در واقعه عاشورا وجود دارد

مسئله دیگر ظرفیت یاران امام حسین (ع) است. من در کتاب آینه های کربلا سالها بر روی یاران امام حسین (ع) تحقیق کردم. احساس می کنم ظرفیت های پنهان بسیاری در این مسئله وجود دارد که می تواند برای پرورش زمینه های کربلا بسیار مؤثر باشد.

در تحقیقی که کردم 151 نفر از اصحاب را شناختم، که این تعداد را به 7 گروه تقسیم کردم. یک گروه شهدای قبل از عاشورا بودند، یک گروه افرادی بودند که صبح تیرباران شدند، یک گروه در جنگ تن به تن، گروهی دیگر در نماز و گروه دیگری بعد از نماز به شهادت رسیدند.

گروه بعدی خود امام حسین (ع) است. گروه آخر نیز شهدای بعد از عاشورا هستند. برخی از این چهره ها را کسی نمی شناسد، در حالی داستان بسیار شیرین و عجیب دارند. ترکیب آنها نیز ترکیب جالبی است. سفید، سیاه، کودک، پیر، جوان و ... در این حادثه وجود دارند.

راز مانایی عاشورا این است که آینه است و هرکسی می تواند خود را در آن ببیند. ما علی اصغر داریم، کودک 7 ساله داریم که بدنش تکه تکه شد و تکه های بدنش به خیمه پرت شد، فرزند امام حسن (ع) را داریم که در 11 سالگی به شهادت رسید، کودک 11 ساله دیگری  هم هست که ظرفیت بسیار خوب و شناخته نشده ای است که معمولا در حوادث عاشورا کسی او را نمی شناسد. به جز نحوۀ شهادت و داستانش، رجز هایی که خوانده هم نوعش و هم ادبیاتش با دیگر رجزهای عاشورا متفاوت است.

زن، مرد، آسیایی، آفریقایی و حتی اروپایی هم در حادثه عاشورا وجود دارند

اقشار مختلفی در حادثۀ عاشورا وجود دارند که افراد می توانند خود را در آن ببیند. زن، مرد، آسیایی، آفریقایی و حتی اروپایی هم در این حادثه وجود دارند. شاید برای هر کدام در مقاتل دو خط بیشتر نوشته نشده باشند ولی پس زمینه زندگیشان را اگر کسی بخواند، ظرفیت بسیار بالایی برای داستان نویسی به دست می آید.

سیر تحول شمر از جنگ صفین تا عاشورا بسیار مهم است

ظرفیت دیگری که بسیار مهم است اما هیچ توجهی به آن نشده، دشمن است. در تمام جنگ ها مرسوم بوده که تاریخ نگارانی برای ثبت وقایع به این جنگ ها بیایند. در این جنگ نیز از هر دو گروه روایانی وجود داشت. مثلا راوی سمت امام حسین (ع) عقبت ابن سبعان بود. در سمت کوفیان نیز یک راوی مشهور وجود دارد به نام هلال ابن نافع. ما از این زاویه می توانیم دشمن را بشناسیم و از این ظرفیت برای داستان نویسی استفاده کنیم. مثلا شمر و سیر تحولش از جنگ صفین تا عاشورا بسیار مهم است. زنان این جنایت کاران نیز که بعضا نقش مثبتی نیز پیدا می کنند، می تواند موضوع داستان نویسی باشد. ما می توانیم حتی از زاویه نگاه خود دشمن نیز داستان بنویسیم.

ظرفیت دیگر شخصیت های خاکستری هستند. البته من منظورم افرادی است که تا لحظه آخر با امام بودند ولی در نهایت او را رها کردند. با امام نماندند ولی به صف دشمنان نیز نپیوستند.

ظرفیت های دیگر کربلا که بسیار زیبا و شنیدنی است، موجوداتی است که با کربلا در ارتباط بودند. در جلد 5 بحار الانوار وارد شده، بعد از کربلا یک کبوتر سفید بال از بالای کربلا می گذشت که دید باد ریگ های سنگ ها را تکان می دهد و روی بدن امام حسین (ع) را پوشانده است. اما دید هنوز از این بدن نوری به سمت بالا ساطع است.

پرندگانی که واقعه عاشورا را به کل عالم خبر دادند

این پرنده به سمت بدن امام حسین (ع) رفت و بال خود را به خون امام حسین (ع) زد. از آنجا پیش دیگر پرندگان رفت و دید آنها از آب و دانه صحبت می کنند. به آنها گفت از چه چیز صحبت می کنید در حالی که بدن پسر پیامبر بر روی خاک ها افتاده است. پرندگان دیگر نیز به سمت بدن حضرت اباعبدالله حرکت کردند و بالهای خود را به خون ایشان آغشته کردند. سپس در چهار رکن کودال به پرواز درآمدند و قصد کردند واقعۀ عاشورا را به کل عالم خبر دهند. البته این داستان جنبه نمادین نیز دارند اما از آن می توان حتی در انیمشن ها هم استفاده کرد. جنیان و فرشتگان نیز از دیگر موجوداتی هستند که می توان از آنها در این زمینه استفاده کرد. در کتاب خصایص الحسینیه آمده تمامی پیامبران، به سرزمین کربلا آمده و برا ی امام حسین (ع) عزاداری کردند.

ظرفیت دیگر شخصیت های راوی است که بعد از کربلا آن را توصیف کرده اند، مانند امام سجاد (ع) و زیارت ناحیه مقدسه که ظرفیت بسیار عظیمی است. در مجموع تمام ائمه حادثه عاشورا را به نوعی توصیف کرده اند.

هیچ جلوه ای از زندگی نیست که در کربلا نباشد

ظرفیت دیگر شرکت کنندگان در عاشورا بودند. شرکت کنندگانی همچون دختر امام حسین (ع). ما به این دلیل که کربلا را تنها در گودی قتلگاه دیدیم، حواشی کربلا را ندیده ایم. هیچ جلوه ای از زندگی نیست که در کربلا نباشد. غم، شادی، ازدواج و ... همگی در کربلا وجود داشت.

من عقیده ام این است که اگر قرآن بهترین قانون است، کربلا بهترین اجرا است و اگر بهترین اجرا است، هیچ جلوه ای ندارد که ظرفیت داستان نویسی نداشته باشد.

لازم به ذکر است، عصر امروز نشست تخصصی ظرفیت های داستانی واقعۀ عاشورا با حضور دکتر محمدرضا سنگری نویسنده و پژوهشگر عرصۀ ادبیات و عاشورا، صادق کرمیار نویسنده کتاب زیبای نامیرا و یاسین حجازی مصحح کتاب پر مخاطب آه در محل سرای داستان برگزار شد.