نویسنده کتاب «ارزنده‌ترین زینت» در گفت‌وگوی تفصیلی با «خبرگزاری دانشجو»:
گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ کتاب «ارزنده ترین زینت» تالیف مریم ریاضی تهرانی، مدرس حوزه و دانشگاه و دانش آموخته مقطع کارشناسی ارشد سطح 3 حوزه علمیه قم می باشد؛ این کتاب به استناد شعر «ای زن به تو از فاطمه این گونه خطاب است / ارزنده ترین زینت زن حفظ حجاب است» توسط انتشارات زعیم زیر نظر صالح خوارزمی به بازار کتاب عرضه شده است.
در میان تمام اقوام و ملل و در تمامی تاریخ، هرزگی و بی بندوباری امری نکوهیده و مضر به شخصیت فردی و اجتماعی انسان محسوب می شود.
رعایت حجب و حیا در روابط اجتماعی از قرون متمادی و در بین انسان های اولیه تا کنون حالتی شاخص معرفی شده، حتی زمانی که آیینی وجود نداشته است.
اهمیت بحث حجاب و عفاف باعث شد تا با مریم ریاضی تهرانی، نویسنده کتاب «ارزنده ترین زینت» درباره این کتاب، محتوا و اهمیت این موضوع به گفت‌وگو بنشینیم تا برایمان از نحوه گردآوری اطلاعات این کتاب بگوید.
«خبرگزاری دانشجو» - چه شد که سراغ نوشتن کتابی درباره حجاب رفتید؟
ریاضی تهرانی: تبیین جایگاه زن در جامعه یکی از موضوعاتی است که رهبر معظم انقلاب بر آن تاکید دارند، لذا حوزه فرهنگی و اجتماعی زنان امروز یکی از دغدغه های اصلی ماست که با توجه به اطلس خاص استان هرمزگان که برگرفته از قومیت ها و خرده فرهنگ ها و نگاه های متعدد است، اهمیت این موضوع دوچندان می شود.
در این استان هر چند که اقوام و قومیت های مختلف با هم زندگی می کنند، اما متاسفانه بحث حجاب و پوشش به سمت نگاه های غربی یعنی آنچه در ماهواره های غربی تبلیغ می شود، گرایش یافته و این نگاه غلط باعث بروز ناهنجاری ها و انحرافات اخلاقی در بین جوانان اعم از پسران و دختران و همچنین زنان و مردان ما شده است.
این کتاب در پنج بخش معناشناسی واژگان تحقیق، پیشینه حجاب ایرانی در ادوار قبل از اسلام، حجاب از دیدگاه اسلام، شباهت ها و تفاوت های حجاب ایرانی - اسلامی و طرح کاربردی نگارش شده است.
بنا بر گواهی متون تاریخی، در اکثر قریب به اتفاق ملت ها و آیین های جهان «حجاب» در بین زنان معمول بوده است، البته این امر با فراز و نشیب هایی همراه بوده، مورخان نیز بندرت از اقوام بدوی که زنان آنها دارای پوشش مناسب نبودند، یاد می کنند.
دانشمندان، تاریخ حجاب و پوشش زن را به دوران ماقبل تاریخ و عصر حجر نسبت می دهند و بررسی آثار و نقوش بدست آمده از دوران باستان فتح بابی در این موضوع است.
این کتاب را با هدف ترویج پژوهش در حوزه پوشش و حجاب به عنوان هنجارهای اجتماعی – مذهبی و همچنین فراهم کردن منبعی مستقل درباره پیشینه آن در ادیان و فرهنگ های مختلف به نگارش درآوردم و البته در این میان تلاشم بر آن بوده که با توجه به ریشه های دین اسلام و آیین شیعه، بر فرهنگ ایرانی و جایگاه برجسته بزرگان مذهب تشیع در ذهن و جان ایرانیان و در نهایت بر ارائه الگوی حجاب و پوشش مناسب برای زن ایرانی متمرکز شوم و تبیین و تحلیل دقیقی از ویژگی های حجاب مطلوب اسلامی – ایرانی عرضه کنم.
«خبرگزاری دانشجو» - به اختصار درباره مباحث و محتوای بخش های مختلف این کتاب توضیح دهید؟
ریاضی تهرانی: بخش اول این کتاب که به بحث معناشناسی واژگان تحقیق مربوط می شود، معنای واژگانی مثل لباس، پوشش، حجاب، پرده، عفاف، حیا، حریم، حد، تبریج، خمار، جیب و جلباب با تکیه بر آیات قرآن و دیدگاه های مفسران و مورخان قرآنی به صورت کامل تشریح شده است.
در فصل بررسی پیشینه حجاب ایرانی در ادوار قبل از اسلام به بررسی پوشش ایرانیان پیش از پارسیان، دوران مادها، هخامنشیان، اشکانیان، چادر زنان اشکانی، دوران ساسانیان قبل از اسلام، چادر زنان عهد ساسانی و دوره پیش از اسلام در شرق ایران پرداخته ام.
فرهنگ حجاب و پوشاندن بدن برهنه، فرهنگی است که از زمان های باستان تا کنون بوده و آن مسئله ای است که نیاکان ما متناسب با اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی آن زمان به آن می اندیشیدند.
به عنوان مثال استرابون می نویسد: «ایرانیان اگر بخشی از بدنشان برهنه باشد آن را بی شرمی می دانند و همیشه بلند می پوشند» یا جیمز لیور می نویسد: «در نقش برجسته هایی که در نینوا یافت شده است چهره زن ها بندرت دیده می شود؛ گو اینکه لباس مردان فراوان در این نقش ها برجسته به چشم می خورد، اما برخی مجسمه های خدایان زن یافت شده اند که ردای چین دار بلندی بر تن دارند.»
کوروش کبیر در سال 551 بعد از میلاد با شورش بر آستیاک، سلسله هخامنسی تاسیس کرد و تمدن گروه دیگری از اقوام آریایی یعنی پارس را رسمیت بخشید؛ در نتیجه تحقیقات متوجه شدم در کیش آریایی، زنان محترم و محبوب بوده اند زنان محترم ایرانی برای حفظ حیثیت طبقه ممتاز که آنان را از زنان عادی و طبقه چهارم امتیاز می دهد، صورت خود را می پوشاندند و گیسوان خود را پنهان می داشتند.
«خبرگزاری دانشجو» - در کتاب به عوامل موثر در پوشش زنان ایرانی قبل از اسلام اشاره شده، این عوامل چه مواردی را دربر می گیرد؟
ریاضی تهرانی: در بررسی حجاب و پوشش زنان ایران باستان لازم است در ابتدا دو عامل «نگاه دینی حاکم ایران باستان به زن» و دوم «نگاه جامعه به زن در آن دوره ها» به عنوان متغیرهای مسئله بررسی شود.
به اجمال می توان گفت که زن در عقاید دینی مردم آن روزگار جایگاه والایی داشته است، در اوستا زنان پارسا و پاکدامن بسیار ستوده شده اند و نقش زنان و پروردن فرزندان و کلاً روابط سالم خانوادگی در کانون توجه است؛ به عنوان مثال دوره هخامنشیان یکی از دوره های درخشان تاریخی حضور زن در عرصه های مختلف اجتماعی است.
«خبرگزاری دانشجو» - در این کتاب در خصوص وضعیت حجاب و پوشش زنان در ادوار باستان چه نکاتی را مدنظر داشتید؟
ریاضی تهرانی: کهن ترین آثاری که از پوشش زنان ایرانی بدست آمده نشان می دهد که لباس آنها همواره بلند و پرچین، دارای پوشیدگی کامل و متناسب با عفت بوده است، از دوره ایلامی نقش زنی با لباس بلند و پوشیده و با نگاره هایی شبیه فلس ماهی بر جامی سیمین قلم زنی شده که 4200 سال قدمت دارد و در موزه ایران باستان تهران نگهداری می شود.
در مجموع از نوشته های مورخان یونانی برمی آید که در اواخر کار ایشان، چادر مرسوم شده بود و این مسئله می تواند مربوط به پذیرش آیین زرتشت باشد، «چادر» به عنوان پوشش رویی زنان و نماد پارسایی در تمام دوره های بعد دیده می شود.
از دوره هخامنشیان سنگ نگاره هایی موجود است که «چادر» را به شکلی مشابه امروز نشان می دهد؛ همچنین تصاویری از زنان درباری بر جای مانده که در آن، از روی تاج، چادری بر سر کرده اند که پشت و پهلوها را پوشانده و تا زانو رسیده است.
«خبرگزاری دانشجو» - در بررسی پیشینه حجاب ایرانی در ادوار بعد از اسلام، چه عناصری مد نظر قرار گرفته است؟
ریاضی تهرانی: عناصر اصلی لباس زنان در دوران مختلف (طاهریان تا ایلخانان) تقریباً یکسان بوده، ولی مقنعه و چادر از عناصر اصلی و مهم پوشش زنان در خارج از خانه در این دوران بوده است.
پوشش سر در دوران اولیه اسلامی شامل تاج و دیهیم و کلاه و عمامه و مقنعه و چادر بود و گاهی نیز از پیشانی بندهایی استفاده می کردند که مزین به جواهر بود.
در دوران صفویان، زنان برای خروج از خانه چادر سفید و بنفش بر سر می کشیدند که سراسر بدن آنها را می پوشانید. اولئاریوس می نویسد: «زنان سر خود را کاملاً می پوشانند و روی آن را پارچه می اندازند که روی شانه شان می افتد و از جلو، گردن و گلو و سینه هایشان را می پوشاند (مقنعه) و آنگاه که آهنگ بیرون رفتن می کنند با چادر سفید سراسر اندام خود را از سر تا پا می پوشانند و رویشان را چنان زیر نقاب پنهان می کنند که جز مردمک چشمان چیزی دیده نمی شود.»
این نکته را هم یادآور شوم که تمام حکومت ها و دوره های پادشاهی قبل از اسلام، قومیت ها و اقوام ایرانی را بررسی کردم و به یک موضوع جالبی برخوردم و آن اینکه حجاب ایرانی برای اسلام قدمت دارد؛ یعنی زنان ایرانی اهل حجاب بوده و حتی زنان درباری خیلی مقید بودند؛ البته در زمان ناصرالدین شاه اولین حرکت های کشف حجاب در نتیجه تردد انگلیسی ها به چشم می خورد، در واقع یک نوع استعمار، چه مادی و چه معنوی، فرمان کشف حجاب را از زنان درباری شروع می کند و اولین اقدام در این زمینه از مشهد مقدس آغاز می شود.
در دوره رضاخان، اولین نشانه های کشف حجاب از دربار ناصرالدین شاه و در اثر سفرها و مشاهدات شاه از وضع پوشش زنان ایرانی دیده شد و سپس در قالب تجددخواهی به محافل روشنفکری و شعرخوانی شعرا و مطبوعات نفوذ کرد.
رضا خان که با طرح کودتای سوم اسفند در سال 1299 شمسی و با حمایت انگلیسی ها بر سر کار آمد، در صدد اجرای تز اسلام زدایی و جایگزینی لیبرالیسم در جامعه و از آن جمله کشف حجاب برآمد.
در دوران محمدرضا شاه پهلوی، وی از دو سیاست سرکوب و تبعید و شکنجه و نیز تبلیغات بهره گرفت؛ کشف حجاب در زمان پدرش با قلدری و در زمان خودش با خدعه و تبلیغات انجام شد.
محمدرضا نه تنها کشف حجاب را پیگیری می کرد، بلکه کشف لباس را ترویج می نمود و عریانی را تبلیغ می کرد، همانند پدرش با استفاده از رادیو، تلویزیون، سینما، روزنامه و مجلات و جشن های فرهنگ و هنر و غیره، با زنان محجبه در مدارس، دانشگاه ها و ادارات مبارزه می کرد و عملاً همان محدودیت ها وجود داشت.
واژه هویت سه بار در سخنان و دست نوشته های امام راحل در عبارت هایی همچون هویت ایرانی، اسلامی و هویت اسلامی به کار رفته است.
امام خمینی (ره) در جایی می گویند: «ما تا تمام حیثیت خودمان را نفهمیم که چه بودیم، تاریخ ما چه بوده و چه هستیم، چه داریم تا این ها را نفهمیم استقلال نمی توانیم پیدا کنیم.»
در خصوص وضعیت پوشش و جایگاه زنان در ادیان توحیدی در دوره ایران باستان نیز ذکر این نکته لازم است که یکی از دلایل اساسی حجاب و پوشش در تمام ادیان و مذاهب آن است که حجاب و عفاف یک امر فطری است و این امر بر اساس داستان آدم و حوا که در کتاب مقدس و قرآن کریم با اختلافاتی مطرح شده است.
به عنوان مثال در کتاب تورات سفر تثنیه باب 22 فقره 5 در آیین یهود آمده است: تشبه مرد و زن به یکدیگر نهی شده و می گوید: متاع مرد بر زن نباشد و مرد لباس زن را نپوشد؛ زیرا هر که این کار را کند مکروه «یهوه» خدای توست.
در موارد متعددی از کتاب مقدس تورات و کتاب فقهی تلمود که یکی از کتاب های مهم دینی و در حقیقت فقه مدون و آیین نامه زندگی یهودیان است، به طور صریح و روشن وجوب پوشش سر از نامحرمان در بیرون از خانه حتی برای عبور از راه مخصوص بین دو خانه، نهی از تشبه زن و مردم و منع لمس و تماس و اختلاط با زن بیگانه، پرهیز از آرایش و غمزه و به صدا درآوردن خلخال های پا بیان شده است.
پرهیز از زنان فریبکار و بیگانه، پرهیز از هر امر تحریک آمیز و داستان غفلت مردم انطاکیه با فریب بلعم باعورا از راه اشاعه فحشا و انحراف جنسی و برداشتن حجاب از زنان و دختران که از آن به عنوان شکست سپاه حضرت موسی (ع) یاد شده است، در این کتاب به صورت اجمال اشاره شده است.
«خبرگزاری دانشجو» - نگاه آیین مسیحیت به بحث پوشش و حجاب چیست؟
ریاضی تهرانی: در کتاب مقدس مسیحیان آمده است: زن باید عزتی بر سر داشته باشد به سبب فرشتگان؛ در دل خود انصاف دهید آیا شایسته است که زن ناپوشیده نزد خدا دعا کند.
یا در جایی دیگر آورده اند که تاج گیسوان یک زن هنگامی که پنهان بود سبب برانگیختن خواهش مردان نمی شد، پوشش گیسوی زنان این معنای آشکار را می رساند که او زیبایی اش را تنها برای چشم های همسرش نگه می دارد.
حکیم الهی، استاد دانشگاه لندن در کتاب «زن و آزادی» پس از تشریح وضعیت زن نزد ایرانیان در مورد حکم پوشش و حجاب زن نزد مسیحیت می گوید: شمه ای از عقاید کلمنت ترتولیان در مرجع مسیحیت و اسقف بزرگ را فقط نقل می کنیم: زن باید کاملاً در حجاب پوشیده باشد؛ الا آن که در خانه خود باشد، زن نباید صورت خود را عریان ارائه دهد تا دیگری را با نگاه کردن به صورتش وادار به گناه کند.
من در کتابم همچنین به بررسی سیره عملی زنان مسیحی، آیین سدره پوشی، وجوب پوشاندن سر در مراسم مذهبی، لباس مذهبی زرتشتان، توصیه زرتشت به دختران و پسران و حرمت نگاه ناپاک به زنان پرداخته ام.
«خبرگزاری دانشجو» - بحث حجاب و عفاف در اسلام چه نکاتی را در این کتاب به مخاطب می آموزد؟
ریاضی تهرانی: بخش سوم این کتاب به حجاب از دیدگاه اسلام (قرآن، عقل و روایت، مراحل تشریع حجاب در قرآن و اسرار حجاب در آیات متعدد) اختصاص دارد.
آیه عدم تبرج، آیه حجاب، آیه جلباب، آیه آشکار نکردن زینت (عدم ابرا) و مبارزه با چشم چرانی از محورهای حجاب از دیدگاه قرآن است که در این بخش به آن پرداخته شده است.
در بررسی حجاب از دیدگاه آیه عدم تبرج ( سوره احزاب 33- 32) خداوند متعال همسران پیامیر را مورد خطاب قرار داده و بر تقواپیشگی و دوری از هوس انگیزی سفارش کرده است.
این نکته نیز خالی از لطف نیست که وقتی که در زمان خلیفه دوم طی جنگی، چند زن ایرانی را به اسارت می گیرند و زمانی که به آنها می گویند: برقعه صورت بردارید، می گویند: نه. اجداد ما این پوشش را داشتند و پوشش را اسلام تعریف نکرده است. در حقیقت پیامبر (ص) چند سال از عمرشان را به فرهنگ سازی بحث حجاب و پوشش اختصاص داده اند.
«خبرگزاری دانشجو» - در خصوص شان نزول آیه جلباب چه توضیحاتی در این کتاب داده شده است؟
ریاضی تهرانی: این آیه بعد از آیه حجاب نازل شده و به زنان پیامبر (ص) و دختران و زنان مومن خطاب شده است، در تفسیر علی بن ابراهیم در خصوص این آیه آمده است: آن ایام زنان مسلمان به مسجد می رفتند و پشت سر پیامبر (ص) نماز می گزاردند و هنگام شب موقعی که برای نماز مغرب و عشا می رفتند بعضی از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آنها می نشستند و با سخنان ناروا آنها را آزار می دادند، آیه جلباب نازل شد و به آنها دستور داد حجاب خود را به طور کامل رعایت کنند تا بخوبی شناخته شوند و کسی بهانه مزاحمت پیدا نکند.
در این کتاب آثار عفاف از منظر ائمه اطهار (ع) بررسی شده است؛ به عنوان مثال رسول خدا (ص) می فرماید: هر آن که در زیبایی خدادادی اش پاکدامنی پیش گیرد و از دارایی های خدادادی اش ببخشاید، وارد بهشت می شود. (مشکاة الانوار فی غررالاحکام – ص 298)
در کتاب حاضر در بحث مراحل تشریع حجاب در قرآن به چند اصل حرکت شفافیت در بیان، آزادی و حریت، مدارا، اعتدال، نگاه سیستماتیک و نگاه جامع اشاره شده است.
شباهت ها و تفاوت های حجاب ایرانی – اسلامی از جمله مباحثی است که در بخش چهارم این کتاب به آنها پرداخته شده است.
بخش پنجم کتاب با عنوان «طرح کاربردی» است که به طرح توسعه عفاف و روش های ترویج حجاب و ارائه راهکار اختصاص دارد.
در این فصل دو اصل خانواده و اجتماع مورد بررسی قرار گرفته که در بحث خانواده به عنوان پاکسازی جمع خانواده از تحریکات جنسی (سلامت محیط خانواده) در دو بخش الف: جدا سازی محیط استراحت والدین و ب: پوشش در برابر محارم و تسریع در امر ازدواج فرزندان مورد توجه است.
«خبرگزاری دانشجو» - راهکارهای تکمیل توسعه فرهنگ عفاف چه محورهایی را دربرمی گیرد که در این کتاب به آنها پرداخته شده است؟
ریاضی تهرانی: این کتاب کنترل، تعدیل و تنظیم غرایز، برنامه ریزی هدفمند، احیای فرهنگ اصیل ایرانی – اسلامی و معرفی و ارائه الگوی والا را دربرمی گیرد.
«خبرگزاری دانشجو» - آیا حجاب ایرانی همان حجاب اسلامی است؟
ریاضی تهرانی: در مطرح کردن حجاب ایرانی – اسلامی زنان، گاه افراط و تفریط هایی صورت گرفته است؛ حضرت علی (ع) می فرمانید: «جاهل دیده نمی شد، مگر با افراط و تفریط کاری»
رسانه های تصویری و رسانه های مکتوب تاثیر خود را بر جامعه گذاشته است، بنابراین در حال حاضر باید الگوهایی که بخصوص بر قشر جوان بسیار تاثیرگذارند، معرفی کرد و به این ترتیب نظارت و مدیریت صورت گیرد که این، همراهی و هماهنگی رسانه های مختلف را می طلبد.
مسئله پوشش زنان به طور خاص جنبه های اقتصادی و سیاسی را متوجه خود کرده، بنابراین برای مقابله با دشمنان انقلاب اسلامی باید برگزاری نشست های فرهنگی و کرسی های آزاداندیشی و تشکیل اتاق فکر و بحث و گفت و گو به طور مستمر مورد توجه باشد؛ همچنین باید با دعوت از حقوقدانان و جامعه شناسان و روان شناسان و عالمان فرهیخته علمی و دینی و صاحبنظران عرصه فرهنگی به راهکار اساسی دست پیدا کرد.
«خبرگزاری دانشجو» - آیا در استان هرمزگان پایان نامه ای راجع به موضوع حجاب سراغ دارید؟
ریاضی تهرانی: تا کنون در استان هرمزگان راجع به بحث حجاب و عفاف، پایان نامه ای نوشته نشده و من تنها فردی هستم که پایان نامه ام را با نگاه توصیفی به حجاب ایرانی و حجاب اسلامی کامل کردم؛ در واقع پایان نامه من به کتاب «ارزنده ترین زینت» تبدیل شد.
همچنین در بحث سبک زندگی که رهبر معظم انقلاب تاکید زیادی بر این بحث دارند نیز کتابی در دست اقدام دارم.
ارسال نظرات