«پله آخر»؛ یک روایت جسورانه از اقتباسی سینمایی

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»؛ امین دکتری میانسال است که پس از سال‌ها به ایران برگشته و به همراه مادرش تنها زندگی می‌کند؛ او با شنیدن خبر مرگ یکی از دوستان کودکی به خانه‌اش رفته و درگیر ماجرای مرگ او می‌شود.

«پله آخر» پس از فیلم «سیمای زنی در دوردست» دومین ساخته سینمایی علی مصفا در مقام کارگردان است؛ فیلم با هزینه شخصی وی ساخته شده و از فیلم‌های مستقل در سینمای ایران محسوب می‌شود.

می توان گفت «پله آخر» چه به لحاظ «ساختار»ی و چه از جهت «مضمون»ی و چه به لحاظ نوع ساخت و منظومه «تولید»، یک فیلم «اقتباسی» می باشد که متعلق به سینمای «مستقل» ایران است؛ در این فیلم شاهد «بازی های به اندازه» و روایتی «متقاطع» و پرداختی «جسورانه» و در عین حال «روان» و نرم هستیم.

جریان سیال ذهن و روایت متقاطع فیلم باعث می شود که نوعی از جسارت در پرداخت و ریسک به لحاظ نحوه مواجهه مخاطب عام با فیلم، جزو ماهیت اثر شود و نویسنده و کارگردان، بویژه با عنایت به فضای تولید فیلمش، دست به یک ریسک بزرگ و انتخاب سرنوشت ساز برای خودش و فیلمش از جهت تعامل با مخاطب عمومی سینمای ایران زده است.

فیلم هم فیلمنامه ورزیافته و خوبی دارد و هم بازی های بجا و درخور و به اندازه.

گر چه شاید نوع روایت متقاطع و جریان سیال ذهن و مونولوگ ها و پرداخت های ساختاری فیلم برای مخاطب عام قدری سنگین باشد و نیازمند تأمل و دقت بیشتر و چند باره دیدن فیلم برای فهم آن و ارتباط برقرار کردن با آن، اما ارتقای دانش سینمایی و افزایش سطح سلیقه بصری و بالا بردن استاندارد روایتگری و سینماورزی چیزهای کم و کوچکی نیست که با دیدن فیلم «پله آخر» به مخاطب ارزانی داشته می شود؛ البته بنا به وسع دانش بصری و سطح سواد سینماییش.

ضمن آن که در این فیلم، عنصر اقتباس سینمایی در تلفیق با ژانر جنایی و فضای روایت متقاطع باعث شده است تا مخاطب بتواند در یکی از معدود تجربه های بکر و اصیل مواجهه اش با مفاهیم اصیل و ناب سینمایی، سطح سلیقه خود را اصلاح کرده و ارتقا بخشد.

علی مصفا متولد 1345 است و فارغ التحصیل مهندسی عمران از دانشکده فنی دانشگاه تهران. همسر لیلا حاتمی است. نخستین بار در فیلم «امید» جلوی دوربین رفت، اما با حضور در فیلم «پری» موفق شد جایزه بهترین بازیگر نقش دوم را از سیزدهمین جشنواره فیلم فجر بدست آورد.

او برای بازی در فیلم های «لیلا» و «پارتی» کاندیدای دریافت جایزه بود؛ وی همچنین دو فیلم کوتاه به نام های «فریب شعر» و «هم سایه» و یک فیلم بلند به نام «سیمای زنی در دوردست» ساخته است.

فیلم «پله آخر» تا کنون در 18جشنواره و رویداد بین المللی معتبر حضور داشته و هفت جایزه نیز در این مجامع دریافت داشته است.

این فیلم در اولین حضور بین‌المللی خود، در بخش مسابقه چهل و نهمین جشنواره فیلم کارلووی واری در جمهوری چک به نمایش درآمد و سه جایزه بهترین بازیگر، بهترین فیلم فیپرشی و بهترین پوستر فیلم را از آن خود ساخت.

پس از آن در برنامه بازتاب جشنواره کارلووی واری در پراگ، دوازدهمین جشنواره فیلم اوسیان سینه فن دهلی نو، هفتمین جشنواره فیلم باتومی گرجستان (و دریافت جایزه بهترین بازیگر مرد برای علیرضا آقاخانی)، دومین جشنواره فیلم مستقل آرس کاتوویتس لهستان، سی و ششمین جشنواره سائوپولو، دومین جشنواره فیلم های ایرانی استرالیا، بیست و سومین جشنواره فیلم های ایرانی در شیکاگو، هجدهمین جشنواره مدفیلم رم (و دریافت جایزه پیو کولتور)، جشنواره فیلم بارباکان در اسلواکی، هجدهمین جشنواره فیلم کلکته، بیست و ششمین جشنواره فیلم لس آنجلس موسسه فیلم آمریکا، سومین جشنواره فیلم های ایرانی در لندن، شانزدهمین جشنواره فیلم شب های سیاه تالین، هفدهمین جشنواره فیلم کرالا (و دریافت تقدیرنامه هیات داوران)، اولین جشنواره فیلم کوچی در هند، یازدهمین جشنواره فیلم پونا (و دریافت تقدیرنامه هیات داوران برای فیلمنامه) و نوزدهمین جشنواره فیلم های ایرانی در موزه هنرهای زیبای بوستون در آمریکا به نمایش درآمده است؛ نمایش‌های بین‌المللی فیلم «پله آخر» در بهمن و اسفند ماه نیز ادامه خواهد داشت.

مارتین اسکورسیزی با ارسال نامه‌ای به پخش کننده بین المللی فیلم، درخواست دریافت یک نسخه دی وی دی فیلم را به علت تعریف‌های شنیده از دوستان فیلمساز خود کرده بود.

علی مصفا درباره فیلمش می گوید: فیلمنامه پله آخر را هفت سال پیش نوشتم، اما برای ساختنش به هر دری زدم، نشد؛ دوستان تهیه‌کننده هر چند فیلمنامه را دوست داشتند، اما هر کدام به نوبت، بعد از هفت-هشت ماه کنار می‌کشیدند تا اینکه بالاخره تصمیم گرفتم خودم پولی جور کنم و به معنای واقعی کلمه فیلم را مستقل بسازم. چاره ‌ای نداشتم جز اینکه از تمام امکانات استفاده و بلکه سوءاستفاده کنم؛ مجبور شدم نقش اول مرد را خودم بازی کنم و هنوز هم از این بابت دلخورم، اما نقش اول زن از ابتدا برای لیلا حاتمی نوشته شده بود خلاصه طی37 جلسه فیلمبرداری کار تمام شد و هنوز هم درگیر مونتاژ و صداگذاری آن هستیم.

وی می افزادی: وسوسه ساخت این فیلم مثل مرضی به جانم افتاده بود و دست ‌بردار نبود؛ برای همین نتیجه کار هر چه باشد خوشحالم که بالاخره از درگیری فکری ساخت این فیلمنامه خلاص شدم؛ حالا بعد از هفت سال، بالاخره فکرم آزاد شده و روانم آسوده‌ است.

مصفا تصریح می کند: به گمانم فیلم ساختن، گران‌ترین روان‌درمانی روزگار ماست.

اما همان طور که گفتیم مهم ترین ویژگی های فیلم «پله آخر» چه به لحاظ «ساختار»ی و چه از جهت «مضمون»ی و چه به لحاظ نوع ساخت و منظومه «تولید» این است که با یک فیلم «اقتباسی» روبروییم که متعلق به سینمای «مستقل» ایران است و در آن شاهد «بازی های به اندازه» و روایتی «متقاطع» و پرداختی «جسورانه» و در عین حال «روان» و نرم هستیم.