غفلت از فرصت طلایی یادگیری کودکان در رسانه ملی

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو» - حیان علوی؛ رادیو و تلویزیون دو رسانه ملی و فراگیر در جامعه هستند که به علت شرایط خاص مذهبی و سیاسی ایران مورد توجه عمومی مردم هستند تا آن جا که بخش قابل توجهی از جامعه تحت تاثیر القائات و پیام های آن قرار دارد.

به علت همین فراگیری و اقبال عمومی اکثر مردم، می توان از رادیو و تلویزیون به عنوان یک منبع مهم و اساسی در امر آموزش و تربیت جامعه یاد کرد؛ این تاثیرات تا آن جا در سطح جامعه روشن و بدیهی است که می توان اثرات آن را به عنوان مدهای کلامی، رفتاری و پوششی بسرعت در سطح جامعه پس از پخش یک سریال یا برنامه مشاهده کرد.

در همین راستا می توان ساختارهای اخلاقی و رفتاری جامعه را تحت تاثیر مستقیم رسانه های ملی دانست؛ بدان معنا که ساختارهای اخلاقی و حتی عقیدتی مردم در رابطه ای متقابل و تنگاتنگ با آموزش قرار دارد.

بی شک بر صاحبان علم و نظر بدیهی است که بهترین و مناسب ترین زمان برای آموزش و نهادینه کردن مفاهیم بنیادین و سرنوشت ساز، در زمان کودکی و نوجوانی است؛ اثرگذاری این نوع نگاه آموزشی را تا بدان جا می توان دانست که سرمایه گذاری با این رویکرد در رادیو و تلویزیون، به جامعه و دولت در آینده ای نه چندان دور کمک خواهد کرد که صدمات وارد شده در زمینه بزهکاری و بدرفتاری های اجتماعی را به مقدار قابل ملاحظه ای کاهش دهد.

جذابیت‌های منحصر به فرد رسانه‌های ملی

با عنایت به مقدمات پرداخته شده می توان گفت که یکی از رسالت های جدی و اساسی صدا و سیما پرداختن به آموزش و تربیت کودکان و نوجوانان است؛ مضاف بر آن امکانات خاص و جذابیت هایی که این دو رسانه به اقتضای موقعیت وجودی خویش دارند بستری بسیار مناسب و مستعد برای بهره بردن بیشتر در زمینه منتقل کردن مفاهیم سرنوشت ساز به کودکان و نوجوانان است.

بررسی نقش رادیو و تلویزیون در بحث آموزشی کودکان و توانمندسازی آنان در کسب مهارت های زندگی بحث بسیار مفصل و تنیده ای است که دارای وجوهی متفاوت و متکمل می باشد.

هر چند که رادیو و تلویزیون بعد از پیروزی انقلاب اسلامی مسیر پر فراز و نشیبی را گذرانده و موفقیت های چشمگیری را بدست آورده است، اما با توجه به شرایط زمانی و هجمه رسانه های غربی در زمینه مخاطب کودک و نوجوان، ضرورت نگاهی دوباره با رویکرد موفقیت رادیو و تلویزیون در جذب و آموزش کودکان و نوجوانان به صورت جدی تر احساس می شود که امید است بدین سبب شاهد برطرف شدن موانع و نواقص موجود باشیم.

با توجه به این که رادیو و تلویزیون هر کدام ظرفیت ها و جذابیت های منحصر به فرد خویش را دارند، متقابلاً با محدودیت های خاص خود دست به گریبان هستند، بنابراین هر کدام از این رسانه ها را باید به طور جداگانه بررسی و تحلیل کرد.

آموزش منطق دینی در داستان‌های رادیویی

سنین کودکی و نوجوانی مناسب ترین زمان برای فراگیری مفاهیمی است که می تواند در آینده کودکان نقشی اساسی و جدی داشته باشد. یکی از ضرورت هایی که در زمینه پرورش و آموزش کودکان و نونهالان از ارزش بسیار والایی برخوردار است، آموزش مسائل دینی و معارف اسلامی به کودکان و نوجوانان می باشد.

آموزش و یاد دادن منطق دینی به نوجوانان و کودکان و نهادینه ساختن مفاهیم مذهبی مسئله ای است که از طرف رسانه های ملی مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته است.

نگاه طلایی اسلام به فرصت آموزش در دوران نوجوانی

در همین راستا می توان به رویکرد دین اسلام به فرصت آموزشی برای کودکان و نوجوانان نیز اشاره کرد؛ نگاه اسلام نگاهی بسیار طلایی و فرصت مدارانه است، به همین سبب می توان دو علت اساسی و اصلی را برای پرداخته شدن به این رسالت در صدا و سیما که رسانه ای ملی و مذهبی است، برشمرد: 1- نیازهای ضروری و جدی زمانه امروزی، 2- سفارش دین اسلام به این موضوع.
 

با نگاه خاص و طلایی که امام علی (ع) به سنین کودکی و نوجوانی دارند، می توان به ارزش و اهمیت این موضوع در اسلام پی برد. امیر المومنین (ع) خطاب به فرزند بزرگوار خویش می فرماید: «شروع به نصیحت و سفارش تو کردم تا پیش از وصیت من پاره‏اى از خواهش هاى نفسانى بر تو چیره شود یا آفت هاى دنیا به تو هجوم آورد، در نتیجه رمیده شوى و فرمان نبرى. قطعاً دل‏ جوان‏ همانند زمین خالى است، هر بذرى در آن ریخته شود، مى‏پذیرد، بنا بر این پیش از آن که دلت سخت شود و مغزت گرفتار گردد اقدام به ادب آموزى تو کردم، تا با عزمى جدى به امورت روى آورى.»

تقاضای جدی از رادیو در زمینه پرداخت به داستان‌های اسلامی

امام علی (ع) در سخنان خویش به این موضوع اشاره می کنند که دل جوان مانند زمین بایر است و هر چه در آن کاشته شود، می پذیرد، به معنای دیگر قلب و روح جوان را می توان به مثال سرزمینی خالی و آماده کشت دانست، گاه اولیای تربیت در آن میوه ای شیرین می کارند و گاه دل جوان بستری برای پرورش هندوانه ابوجهل  می شود.

به هر ترتیب ضرورت وجود آموزش و تربیت در نونهالی و نوجوانی از جنبه دینی و روان شناسی آموزشی بسیار مشخص و بدیهی است.

در رسانه ملی رادیو که ظرفیت های خاص و منحصر به فردی دارد، می توان مسئله آموزش و تربیت کودکان را به طور جدی تقاضا کرد؛ همچنین پیرامون آموزش و تربیت کودکان به وسیله رادیو می توان به ضرورت آموزش معارف دینی از طریق رادیو اشاره نمود.

با عنایت به این موضوع که امروزه روایت و شنیدن قصه در دنیای علمی از جایگاه بسیار جدی برخوردار است و از آن می توان حتی به عنوان درمان نیز استفاده کرد، کمبود و نقص استفاده از این جریان در رادیو از جهت معارفی و آموزش دینی مشاهده می شود.  

قصه‌های قرآنی بستری مناسب برای آموزش اصول دین

روایت قصه های دینی و داستان های قرآنی نه تنها زمینه ای برای یادگیری اصول دین برای کودکان و نوجوانان است، بلکه می توان از آن برای آموزش مسائل اخلاقی و مهارت های زندگی استفاده کرد.

به عنوان نمونه داستان ابراهیم (ع) در قرآن بهترین داستانی است که می توان از آن برای یاد دادن امر معاد به کودکان استفاده کرد؛ با نگاهی منصفانه ظرفیت داستان ها و قصه های قرآنی تا بدان جا والاست که در هیچ جای دیگر یافت نمی شود.

رادیو سریع‌ترین رسانه برای انتقال افکار

رادیو از آن جهت که سرعتی سریع در منتقل کردن افکار نویسنده به گیرنده دارد، بهترین زمینه و موقعیت را برای بیان و مطرح کردن داستان های قرآنی و شیعی دارد.

به عنوان نمونه ساختن و پرداختن یک فیلم سینمایی درباره پرندگان در داستان ابراهیم نبینا احتیاج به سرمایه گذاری زیادی دارد تا فیلمی زیبا و کارآمد باشد، اما در رادیو به علت آن که تصویری در میان نیست، برقراری ارتباط با مخاطب تنها از طریق صداست و این امر به سهولت امکان پذیر است.

رادیو امکان پرداخت به داستان ها و حکایات اسلامی را با کمترین هزینه دارد

ساختن انیمیشن در رابطه با پیامبران بنی اسرائیل پروژه هایی هستند که حداقل به زمانی یک ساله احتاج دارند، اما نوشتن و پرداختن داستان های قرآنی و شیعی مواردی هستند که انتقال آنان به کودکان می تواند در کمترین زمان ممکن و با هزینه های اندک تری با موفقیت اجرا شود.

هر چند که رادیو بستری بسیار مناسب برای روایت داستان های قرآنی و حکایت های تاریخی شیعی برای کودکان است، اما در تمام شبکه ها و موج های رادیو چنین امری به طور جدی مشاهده نمی شود.

حتی در رادیو معارف که اصل و اساس برنامه های خود را در زمینه معارف اسلامی تبیین کرده است، شاهد چنین فعالیتی برای کودکان و نوجوانان نیستیم.
 

رادیو به علت این که در شهرستان ها و نقاط دورافتاده ایران بسیار راحت الوصول تر است نیز باید بیشتر به این نکات تربیتی و داستانی توجه نشان دهد.

سخنرانی‌های طولانی بستر مناسبی برای آموزش معارف به کودکان نیست

سخنرانی های پرمحتوای علمای بزرگ اسلام هر چند بسیار راهگشاست، اما مسیر و بستری مناسب برای ارتباط گیری با شنوندگان کوچک رادیو نیست. قصه ها و داستان ها بی شک کاربردی ترین راهبرد و وسیله برای آموزش و یاد دادن آموزه های دینی به کودکان و نوجوانان هستند.

پرداخت به داستان‌های اسلامی در رادیو سبب پرورش فکر کودکان می‌شود

رادیو به علت نداشتن تصویر به مقدار قابل توجهی سبب پرورش قوه تخیل و خلاقیت کودک می شود و همین موضوع را می توان بستری مناسب برای رشد تفکرات کودکان در زمینه های اسلامی دانست؛ به عنوان مثال روایت های داستان گونه وقایع کربلا از جمله شهادت عبد الله بن حسن (ع) یا قاسم بن الحسن (ع) به صورت داستان و قصه برای کودکان سبب می شود تا آنان خود برای تصویرسازی تلاش کنند و در گذر این تصویرسازی با سوالات و نقاط مبهمی مواجه شوند که همین نکات مبهم برای آنان بستری برای صعود و غنی سازی فکری شود.
 

رادیو با مطرح ساختن داستان ها و قصه های قرآنی می تواند بستری برای ایجاد و گسترش منطق دینی باشد.