ماجرای جایزه ندادن به «آذرخش» در جشنواره‌های دولتی/ چرا تنها مستند با موضوع «روز دانشجو» از تلویزیون پخش نمی‌شود؟

«گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو»؛ 16 آذر در کشور ما رویداد مهمی است که سال های سال به پاسداشت آن در دانشگاه ها مراسم برپا می شود، اما این روز مهم در حد همین بزرگداشت گرفتن باقی مانده است، نه کتابی داریم و نه فیلم و سریالی در این مورد ساخته شده است.

سهم این روز در ادب و هنر کشور هیچ بوده است و فقط بسنده کرده ایم به همین مراسم های سالیانه و بزرگداشت های یک روزه.

برای نوشتن این گزارش جستجوهای فراوان کردم تا فیلم و سریالی را با این مضمون پیدا کنم، اما فقط به مستندی رسیدم که حدود دو سال پیش ساخته شده است.

مستند «آذرخش» تولید شده در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی و به کارگردانی سیامک مختاری که به وقایع نگاری این روز می پردازد. این مستند به بررسی زوایای مختلف حوادث روز ۱۶ آذر می‌پردازد؛ در این روز نیکسون، معاون آیزنهاور، رئیس جمهور وقت آمریکا راهی ایران می‌شود.

در خلاصه داستان این مستند آمده است: در حقیقت او می‌آمد تا نتیجه سرمایه‌گذاری بیست و یک میلیون دلاری را که سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) در راه کودتا و سرنگونی دولت دکتر مصدق هزینه کرده بود، از نزدیک مشاهده کند که با مخالفت دانشجویان مواجه می‌گردد.

این مستند برنده فانوس بلورین دومین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار در بخش تاریخ انقلاب اسلامی بوده است.

برای اینکه بیشتر از این مستند بدانیم به سراغ سیامک مختاری، کارگردان آن رفتیم و او برایمان گفت از کم و کیف ساخت فیلمش و بی مهری هایی که به او در جشنواره های مختلف روا داشته شده.

متن ذیل گفت و گوی «خبرگزاری دانشجو» با سیامک مختاری است:

آذرخش به دنبال چرایی شعور ضد آمریکایی بود

«خبرگزاری دانشجو» - آقای مختاری برای سوال اول از مستند «آذرخش» بگویید و اینکه چرا تصمیم به ساخت این مستند گرفتید؟

مختاری: مستند «آذرخش» پیشنهاد خود آقای جلیلی و دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی بود؛ قرار شد که ما در این مستند ریشه های واقعه 16 آذر را بررسی کنیم و به همین منظور از کودتای 28 مرداد شروع کردیم و وضعیت آمریکایی ها در ایران و وضعیت نفت در کشورمان را هم بررسی کردیم.

همچنین در این مستند بحث برقراری رابطه با انگستان و ...  را ریشه یابی کردیم تا به این نتیجه برسیم که چرا دانشجویان ما و همچنین مردم، یک شعور ضد آمریکایی پیدا کردند.

«خبرگزاری دانشجو» - در مورد حزب ها و گروه هایی هم که در آن زمان فعال بودند در مستند گفته اید؟

مختاری: بله؛ آن زمان حزب توده در ایران فعالیت می کرد و ما به فعالیت های آنها هم پرداخته ایم؛ در کل باید بگویم سناریویی چیده شد و بعد ما به دنبال سوژه ها رفتیم. همچنین در «آذرخش» با برادرزاده نیما یوشیج صحبت کردیم.

«خبرگزاری دانشجو» - در مورد شهدا چطور؟ سراغ خانواده هایشان رفتید؟

مختاری: بله؛ با خانم پوران شریعت رضوی صحبت کردیم و البته از خانواده دو شهید دانشجوی دیگر کسی زنده نبود؛ به سراغ آقایان انور خامنه ای و منوچهر آشتیانی که عضو حزب توده بودند، رفتیم. البته منوچهر آشتیانی، برادرزاده نیما یوشیج است و نیما هم عضو حزب توده بود و ایشان توانستند خیلی در این عرصه به ما کمک کنند.

همچنین با برادر شهید چمران صحبت کردیم؛ چون شهید چمران هم روایت هایی از آن زمان داشت؛ در واقع نگاهم در این مستند تحلیلی نبوده است.

«خبرگزاری دانشجو» - نوع نگاهتان در این مستند چیست؟ خودتان تحلیل کرده اید؟

مختاری: نه اتفاقاً سعی کردیم، تحلیل کمتری داشته باشیم و نگاهمان وقایع نگارانه باشد؛ به همین خاطر به سراغ آدم های آن زمان رفتیم تا نگاهشان را روایت کنیم.

باید بگویم فضای روشنفکری قبل از انقلاب هنوز بر فرهنگ ما تسلط دارد.

«خبرگزاری دانشجو» - یک بحثی که الان وجود دارد این است که ما فیلم یا حتی مستند در مورد این وقایع مهم کشورمان کم داریم و شاید بهتر است بگوییم اصلاً به این موضوعات نمی پردازیم، فکر می کنید علت این مسئله در کجاست؟

مختاری: یک مقدار از این فضایی که در حوزه فرهنگ غالب است و نمی گذارد که به موضوعات این چنینی پرداخته  شود، این است که فضای روشنفکری قبل از انقلاب بر فضای فرهنگی ما غالب است و همین فضا باعث شده است که نگذارند به این موضوعات حساس مثل 13 آبان و یا 16 آذر بپردازیم.

مطمئناً فضای روشنفکری همیشه باید با دانشجو باشد، اما در آن زمان هم که این اتفاق افتاد جریان روشنفکری به دنبال مسائل دیگر بود.

«خبرگزاری دانشجو» - خب این برای فضای قبل بود؛ فضای الان چطور؟

مختاری: الان هم به نظر من فضای فرهنگی هنوز تحت تاثیر آن زمان است و حق همیشه به آمریکا داده می شود و وقایع جور دیگری روایت می شود، در حالی که در ساخت این مستند و شهادت این سه دانشجو کاملاً مشخص بود که آمریکا مقصر است.

داورانی که به خاطر با نظام بودن مستند، به آن جایزه ندادند

«خبرگزاری دانشجو» - مستند تان را جشنواره های مختلف شرکت داده اید؟

مختاری: سال گذشته در جشنواره سینما حقیقت شرکت کردم، اما اصلاً مستند را وارد بخش مسابقه نکردند و هیچ توضیحی هم ندادند.

امسال هم در جشنواره فیلم کوتاه شرکت کردم که البته یکی از داوران به من گفت، داوران مستندهایی را که با نظام باشد و یا به قول خودشان سفارش دولتی داشته باشد، به هیچ وجه جایزه نمی دهند.

البته در جشنواره عمار هم شرکت کردم و برنده فانوس بلورین دومین دوره جشنواره مردمی فیلم عمار در بخش تاریخ انقلاب اسلامی شدم.

چرایی پخش نشدن مستند آذرخش از تلویزیون

«خبرگزاری دانشجو» - این مستند از تلویزیون پخش نشد؟

مختاری: نه؛ چون زمانی که مستند در حال ساخت بود خانم شریعت رضوی درخواست کردند که اصلاً نمی خواهند تصویرشان از تلویزیون پخش شود؛ البته شبکه 4 هم برای پخش مستند درخواست داشت، اما به همین دلیل این کار را انجام ندادیم.

فکر می کنم «آذرخش» در 114 دانشگاه کشور اکران شد و مورد استقبال خوبی هم قرار گرفت.