نجس بودن سگ به چه معناست؟

گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، دانایی اگرچه با مطالعه و تلاش در جهت دستیابی به علوم جدید ممکن می شود، اما بی شک همه اذعان دارند که با وضعیت جدیدی که علوم به خود گرفته غور و تعمق در همه شاخه های علوم برای همه کس میسر نیست و هر کس می تواند برای رسیدن به مرحله تخصص صرفا در یک علم امید داشته باشد.

لذا مراجعه به اهل فن در هر حوزه ای چیزی است که عقل به آن حکم می نماید. از این رو در این سلسله مطالب به طرح برخی سوالات رایج دینی و مذهبی و پاسخ آن به مخاطبین محترم می‌پردازیم.

پرسش؛ نجاست سگ به چه معناست؟ آیا به معنای پلید بودن حیوان است؛ در حالیکه سگ نیز مانند سایر حیوانات موجودی بیگناه و معصوم است؟

پاسخ :در فقه اسلامی «نجس» به شیئی گفته می شود که به خاطر شدّت پلیدی باید از آن دوری و اجتناب کرد. نحوه اجتناب و دوری از آن را شرع بیان کرده است مثلا: آبی که با عین نجاست برخورد کرده، قابل نوشیدن نیست و نمی توان با آن، وضو و غسل گرفت؛ و یا با لباسی که نجس شده، نمی توان نماز خواند.

نجاست سگ به معنی پلیدی ظاهری است که تمام اجزاء سگ اعم از پوست، گوشت و موی آن نجس است و هر چیز مرطوبی کهبه سگ برخورد کند؛ نجس می شود. ولی در حقیقت و واقع، آیا سگ موجود پلید و بی خاصیتی است یا نه؟ نمی شود این را ادعا کرد. چون سگ مخلوق خداست. سگ مثل خون، نجس العین است. خون فواید زیادی دارد و بدون خون هیچ موجود زنده ای دوام نمی آورد؛ ولی نجس است. نجاست سگ ربطی به وفاداری و یا بیگناهی آن ندارد. همانطور که نجاست بول، مدفوع و خون، ربطی به انسانیت انسان ندارد. انسانیتش محترم و عزیز، ولی خون و بول و مدفوعش نجس.

شاید یکی از حکمت هاییکه سگ از جانب خداوند نجس معرفی شده است؛ این باشد که به علت وفاداری زیاد سگ، انسان، اقوام و همنوع خویش را فراموش کرده و فقط با سگ، انس گرفته و از عبودیت و بندگی، محبت و خدمت به سایر انسان ها غافل شود. در جهان کنونی بعضی از انسان ها رابطه با اقوام و فرزندان را قطع و با سگ ازدواج می نمایند. سند خودرو و خانه اش را به نام آن حیوان می زند. حیوان را به عنوان وارث خود معرفی میکند. در کشورهایی مثل سومالی عده ای از گرسنگی می میرند؛ ولیکسانی به فکر لباس مخصوص سگ، خوراک مخصوص سگ و یا تزئینات دیگر آن هستند. در دنیای غرب رابطه عاطفی انسان و سگ به مراتب بیشتر از رابطه عاطفی انسان با انسان است! ببینید کار خلیفه الله به کجا کشیده شده است.

در اسلام به حیات، سلامتی، امنیت و حقوق حیوانات، اعم از سگ و غیره، سفارش شده و برای آن ها حقوقی معین کرده است. همانطور که به حیات انسان سفارش نموده است. ولی در تزاحم بین حفظ حیوان و حفظ انسان، حفاظت از انسان مهمتر است. اگر در بیابان مقداری آب دارید که می توانید وضو بگیرید و یا جان یک سگ را نجات دهید. حکم این است که جان سگ را نجات داده و با تیمم نماز بخوانید. اگر آب همراه شما به قدری است که جان یک گوسفند و یا یک سگ را نجات می دهد.؛ چون گوسفند حلال گوشت است؛ گوسفند را سر بریده، از گوشت آن استفاده کنید و جان سگ را نجات دهید. این اهمیت اسلام به حیوانات است. اگر آب موجود فقط جان یک سگ و یا یک انسان را نجات می دهد؛ شما شرعا مکلف هستید که جان انسان را نجات دهید. زیرا که حفظ جان انسان مهم تر است.

بله سگ شرعا نجس است که باید از آن پرهیز و اجتناب شود مثل مدفوع. امّا باید توجه داشت که عدم ذکر حکمت و فلسفه نجاست، دلیل بر نداشتن حکمت برای تشریع این حکم نیست. یکی از مسلّمات احکام اسلامی این است که احکام شرع، تابع مصالح و مفاسد واقعی است. اگر مصالح و مفاسد نبود، نه امری بود و نه نهیی و نه حکم به نجاست و نه طهارت. پس هر جا دیدیم از طرف شارع مقدّس عملی واجب گردیده، می فهمیم در آن عمل، مصلحتی است که به دست آوردن آن مصلحت، مطلوب است؛ اگر چه از آن آگاهی نداشته باشیم.

همچنین اگر خداوند یا پیامبر صلی الله علیه و آله و معصومان علیهم السلام از عملی نهی نموده اند، یا به خاطر مفسده و ضرری است که اجتناب از آن لازم است و یا بخاطر مصلحتی است که در ترک آن عمل می باشد. در مساله نجاست سگ نیز همین گونه است. لازم نیست ما به دنبال ضرری مثل بیماری و امراض خاصّی باشیم. شاید مصلحت دیگری در کار است که سبب این حکم شده است و ما از آن بی اطّلاعیم. بنابراین در پس هر نهی و امری، مصلحت و مفسده ای است، که گاهی اوقات به خاطر اطلاعات اندک علمی، به مفاسد و مصالح آن پی نمی بریم. البته در عین حال پذیرش آن از روی تعبّد، منافاتی با عقلانیت ندارد. همانطور که ما بدون این که از پزشک در مورد خصوصیات داروها سؤالی نماییم؛ به دستوراتش عمل می کنیم. و هیچ کس بخاطر این عمل، ما را به نادانی محکوم نمی کند. زیرا ما به علم و دانش و تخصّص پزشک اعتماد کرده ایم و می دانیم که او جز معالجه و بهبود ما منظور دیگری ندارد.

به عبارت دیگر حکم نجاست سگ از اعتباریات است که شارع مقدس آنرا نجس قرار داده و احکامی بر آن مترتب کرده و این بدین معنا نیست که لزوماً باید در تکوین نیز نجاست عینی خاصّی (مانند نوعی میکروب یا بیماری لاعلاجی) همراه این حیوان باشد. بلکه مصالح و مفاسد دیگری می تواند منشأ این اعتبار باشد. در مسأله نجاست سگ نیز، تنها نباید مضرّات جسمی مدّ نظر باشد. چه بسا هم نشینی با سگ بخصوص اگر به سگبازی منتهی شود؛ تاثیرات سوئی در روح و روان انسان داشته باشد.

اسلام دین تعادل و میانه روی است. این اعتدال و میانه روی را به وضوح می توان در دستورات اسلامی مشاهده کرد. هرچند در اسلام، سگ حیوانی نجس است؛ تا جاییکه «امام صادق علیه السلام میفرماید: خداوند مخلوقی را نجس تر (پلیدتر) از سگ نیافریده است»[1] امّا این سبب نشده تا حقوق او به عنوان یک حیوان، نقض شود. رعایت حقوق سگ به این نیست که به آن دست بزنی، و او را مونس و هم بازی خود قراردهی! بلکه با رسیدگی به آب و غذایش و آزار نرساندن به او، حقوقش را رعایت کرده اید. همانطور که به رعایت حقوق سایر حیوانات و سیرکردن و رفع تشنگی آنها در روایات اسلامی تأکید شده است.

پیشوایان و بزرگان مذهبی ما، با اینکه عقیده به نجاست سگ دارند؛ امّا ظلم به این حیوان را روا ندانسته، حق و حقوقی برای آن قائل شده اند. در متون روایی ما، روایات فراوانی هست که توجه به حقوق سگ را ـ به عنوان یک حیوان ـ تایید می کند. «در بعضی از روایات از اذیت و آزار سگ منع شده و در دسته ای دیگر به اطعام و سیراب کردن سگ توجه شده است» علاوه بر این روایاتی هستند که قاتل سگ را ملزم به پرداخت دیه می کند.«دیه سگ شکاری 40 درهم و دیه سگ گله 20 درهم می باشد»[2]«امیرالمؤمنین علیه السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله نقل می کند که آن حضرت فرمود:از مثله کردنبپرهیزید، هر چند در مورد سگ آزار رساننده باشد»[3]

نجیح گوید: «حسن بن علی علیه السلام را دیدم که مشغول خوردن غذا بود و سگی روبروی او قرار گرفته بود. هر لقمه ای که می خورد؛ یک لقمه هم به آن سگ می داد. عرض کردم: یابن رسول اللّه! این سگ را از سفره غذای شما دور کنم؟ حضرت فرمود: رهایش کن. زیرا من از خداوند حیا می کنم که جانداری به من نگاه کند و من بخورم و به او نخورانم»[4]

حال که اسلام، حقوق سگ را به عنوان یک حیوان به رسمیّت می شناسد؛ هیچ کس نباید ـ تحت هر عنوانی ـ بدون دلیل، به این حیوان آسیبی برساند و نمی توان نجاست آن را دلیلی بر نفی حقوق و سبب پستی و بی ارزشی آن دانست. به عبارتی دیگر سگ نیز یکی از مخلوقات خداوند و قابل احترام است.سگ در تشریع هر چند حکم نجس بودن بر او بار می شود؛ ولی از نگاه تکوین نجس نمی باشد. لباس حریر و طلا برای مردان حرام است؛ ولی در تکوین آیا حریر و طلا چیز پست و بی ارزشی است؟ لذا در روایات سگ ها به چند دسته تقسیم شده اند. 1- سگهای شکاری 2- سگهاییکه همراه گله و گوسفندان هستند 3- سگهاییکه از مزارع و منازل محافظت میکنند 4- سگهای ولگرد. «پیامبر صلی الله علیه و آلهفقط دستور به کشتن سگهایی داده اند که سبب اذیت و آزار مردم می شوند. به خصوص سگهای ولگرد و وحشی که غالبا موجب ترساندن و اذیت مردمند»[5] همانگونه که انسان های مزاحم و شرور از جامعه برچیده می شوند.

 
پی نوشت ها:                                                                            
[1] وسائل‏الشیعة، ج 1، ص 220.                                                    
[2]وسائل‏الشیعة،ج  29، ص  227.
[3]وسائل‏الشیعة،ج  29، ص 128.
[4]بحارالأنوار، ج  43، ص  352.
[5]مستدرک‏الوسائل، ج 13، ص 90.