معرفی شش هزار اصطلاح در فرهنگنامه اصول فقه
به گزارش گروه فرهنگی «خبرگزاری دانشجو»، فرهنگ نامه علوم اسلامی، کلان پروژه ای است که برای مستندسازی اصطلاحات علوم اسلامی در سالهای گذشته آغاز شده و بخشهایی از آن نیز به فرجام رسیده است. فرهنگ نامه اصول فقه شامل اصطلاحات معرفتی که حتی‌المقدور قواعد فارسی در انتخاب آنها رعایت شده، به همت مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی تدوین شده است. به همین منظور مصاحبه ای با حجت الاسلام و المسلمین دکتر محمدهادی یعقوب نژاد، رئیس مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، انجام داده ایم که بخشی از آن در ادامه می آید:
لطفا به عنوان آغاز، نمای کلی از فرهنگنامه اصول فقه را ترسیم و بیان کنید؟
فرهنگ نامه علوم اسلامی، کلان پروژه ای است که برای مستندسازی اصطلاحات علوم اسلامی در سال های گذشته آغاز شده و بخش هایی از آن نیز به فرجام رسیده است. "فرهنگ نامه اصول فقه" که از سوی مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تدوین شده است، در بردارندۀ اصطلاحاتى است که در حوزه معرفتى اصول فقه متداول است و یا در ذخیره و بازیابى اطلاعات آن دانش به عنوان کلید واژه به کار می آید و مدخل ورود به بخشى از متن منابع و فرازهاى خاص آن مى‌باشد.
دامنه مباحث این فرهنگنامه به چه صورت است؟
فرهنگ نامه اصول فقه، صرفاً مجموعه اى از تعاریف واژگانى و اصطلاحى نیست، بلکه شامل اشاره هاى تاریخى، فقهى و بیان دیدگاه‌هایى از صاحب نظران و ارجاعات لازم و... نیز مى باشد. از آن جا که این فرهنگ نامه، تخصّصى است، به هیچ وجه اصطلاحات عام و متداول خارج از محدوده علم اصول فقه گرد آورى نشده است و مواردى که به برخى حوزه هاى وابسته پرداخته است، به لحاظ تخصّصى بودن و تبعیّت از منابع و مآخذى است که در حوزه اصول فقه این نوع واژگان را وارد کرده و از آنها بحث‌هاى پر دامنه‌اى را ارائه نموده اند. و خوف آن مى رفت که اگر آن واژگان از محدوده کار خارج شود، گزارش دهى کامل و درستى از زوایاى مباحث اصول فقه و وابسته هاى به آن، صورت نگیرد. از این رو ناگزیر بعضى مباحث تاریخى، تفسیرى و نقل اقوال... ل. نیز وارد شده است زیرا موضوعات متنازع فیه، تعاریف متخالف و مسائل حل ناشده‌اى وجود دارد که مسئولیت اصطلاح نامه ها و فرهنگنامه ها گزارش از وضع آنها نیز هست، هر چند در کنار آن، داده هاى قطعى و ثابتى نیز به دست مى دهد و مجموعه هاى در هم پیوسته و در عین حال منسجم و هماهنگ را سامان مى بخشد.
توجه تدوین کنندگان این اثر علمی نسبت به صیانت از زبان فارسی چگونه بوده است؟
این مجموعه از بررسى حدود ۲۰۰ عنوان منبع و مدرک اصول فقه فراهم آمده است (هر چند به همه آنها استناد نشده) و به نثر فارسى نگارش شده است، منظور از فارسى استفاده شده در این اثر علمی، فارسى و عربى توأم است، زیرا غالباً اصطلاحات علوم و معارف اسلامى به زبان عربى است، و به همان صورت اصلى سال‌ها بلکه قرن‌هاست که در فرهنگ جهان اسلام و ایران رواج دارد.
تلاش تدوین کنندگان بر این بوده است که در انتخاب اصطلاحات حتى الامکان رعایت قواعد فارسى را بنمایند، ولى از آنجا که زبان عربى، زبان رایج، علمى و اصطلاحى اسلام است و گزارش دادن از آن نیز مبتنى است بر محافظت بر مصطلحات همان زبان، مشاهده مى نمائید که آنچه نمود بیشتر و جلوه فراترى دارد، عربى بودن واژگان است که در فارسى هم متداول و رایج باشند.
مهمترین ویژگیهای این اثر را بیان کنید؟
این اثر علمى داراى شاخصه هایى است که به اختصار مى توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱ - شناسایى ۶۱۹۳ اصطلاح اصولى (شیعه و سنى) و گزینش ۳۰۶۳ مدخل از میان آنان و ارجاع ۲۸۷۰ اصطلاح به آنها با استفاده از سیستم ارجاع مترادف و شبه مترادف و در مواردى ارجاع خاص به عام؛
۲ ـ تبیین مفهوم هر اصطلاح در ذیل مدخل‌هاى پذیرفته شده با بهره گیرى از منابع معتبر در دست رس؛ و استفاده از ارجاع مناسب در موارد لازم؛
۳ ـ بیان سیر تاریخى پیدایش و به کارگیرى برخى اصطلاحات؛
۴ ـ استفاده فراگیر از منابع شیعه و اهل سنت؛
۵ ـ پرهیز از تکرار مطالب مشابه با بهره گیرى از روش ارجاع به مباحث و مستندهاى همانند؛
۶ ـ کوشش در ارائه مطالب پیچیده ى اصولى در قالب الفاظى روان و رعایت ایجاز و پرهیز از مطالب حشو و زاید؛ با گستردگى و تنوع مطالب ارائه شده؛
۷ ـ آوردن نام بعضى از صاحب نظران و دیدگاه‌هاى‌شان در همان موضوع؛
۸ ـ استفاده از مثال‌هاى رایج و گوش آشنا؛
۹ ـ آوردن آدرس کامل منابع در پایان هر مستند؛ با فونت متفاوت از متن، به منظور مراجعه محققان در صورت نیاز؛
۱۰ ـ پرهیز از علائم و قرار دادهاى ویژه و استفاده از علایم متعارف از قبیل ارجاع به برخى از مستندها، به منظور آگاهى بیشتر محققان، با استفاده از نماد معروف «ر. ک» و «نیز ر. ک»؛
۱۱ ـ تنظیم ساختار شکلى فرهنگنامه بر اساس الفبایى حرف به حرف؛ که این نظام الفبایى با بخش ترسیمى (درختى) اصطلاح‌نامه اصول فقه نیز تکمیل مى شود به گونه‌اى که پس از مراجعه به آن، نقشه‌اى از طرح کلى اصطلاحات و موضوعات مرتبط ارائه شده تا پژوهشگران دامنه بررسى خود را در هر رده‌اى از رده‌هاى اصول فقه پیگیرى نمایند.
۱۲ - استناد مطالب به ۱۶۰ منبع و مأخذ اصول فقه - از شیعه و سنى.
رابطه اصطلاح نامه با فرهنگنامه در این اثر چگونه است؟
این فرهنگ نامه تخصصی، مبتنی بر منطق نظام‌یافته اصطلاح‌نامه علوم اسلامی است که برای اولین بار در جهان اسلام توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی تدوین و منتشر شده است.
قابل ذکر است "فرهنگنامه اصول فقه" به عنوان یکی از آثار برگزیده سیزدهمین دوره جایزه کتاب فصل در نخستین سال انتشار (۱۳۸۹) شناخته شد. همچنین در دومین همایش ملی ارتقای کیفیت آثار، محصولات و فعالیت های فرهنگی ۱۳۹۲ نیز شایسته تقدیر گردید. این کتاب برای اولین بار در بیست و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب عرضه و مورد استقبال پژوهشگران قرار گرفت، به طوری که در روزهای اول، تمام نسخه هایش به فروش رسید. این اثر تاکنون به چاپ چهارم رسیده است که در حیطه کتب مرجع تخصصی در خور توجه است.